مروج ایده‌های غلط

جرمی ریفکین، اقتصاددان، نظریه‌پرداز اقتصادی و اجتماعی، نویسنده، سخنران عمومی، مشاور سیاسی و فعال آمریکایی است. او یک سخنران کلیدی تاثیرگذار است و موضوعاتی از جمله تغییرات علمی و فناوری در اقتصاد، تغییرات اجتماعی و محیط زیست را پوشش می‌دهد.

او نویسنده 20 کتاب پرفروش درباره تاثیر تغییرات علمی و فناوری بر اقتصاد، نیروی کار، جامعه و محیط زیست است. این کتاب‌ها به بیش از 35 زبان ترجمه شده‌اند و شامل پرفروش‌ترین کتاب‌های بین‌المللی از جمله «جامعه هزینه‌های حاشیه‌ای صفر» (2014)، «انقلاب صنعتی سوم» (2011)، «تمدن همدل» (2010)، «رویای اروپایی» (2004)، «اقتصاد هیدروژنی» (2002)، «عصر دسترسی» (2000)، «قرن بیوتکنولوژی» (1998) و «پایان کار» (1995) می‌شود.

ریفکین رئیس TIR Consulting Group LLC است که از بسیاری از شرکت‌های پیشرو انرژی‌های تجدیدپذیر، شرکت‌های انتقال برق، شرکت‌های ساختمانی، شرکت‌های معماری، شرکت‌های فناوری اطلاعات و الکترونیک و شرکت‌های حمل‌ونقل و لجستیک تشکیل شده است. تیم توسعه اقتصادی جهانی او با شهرها، مناطق و دولت‌های ملی برای توسعه زیرساخت اینترنت اشیا (IoT) برای یک «اجتماع مشارکتی»1 و یک «انقلاب صنعتی سوم» کار می‌کند. این شرکت مشاوره در حال حاضر با مناطق Hauts-de-France، منطقه متروپولیتن روتردام و لاهه، و دوک‌نشین بزرگ لوکزامبورگ در زمینه مفهوم‌سازی، ایجاد و توسعه زیرساخت هوشمند انقلاب صنعتی سوم برای متحول کردن اقتصاد آنها کار می‌کند.

او همچنین بنیان‌گذار و رئیس بنیاد «روندهای اقتصادی» در بتزدا، مریلند است. این بنیاد تاثیرات اقتصادی، زیست‌محیطی، اجتماعی و فرهنگی فناوری‌های تازه معرفی‌شده در اقتصاد جهانی را بررسی می‌کند.

از سال 1995، ریفکین در برنامه آموزش اجرایی مدرسه وارتون در دانشگاه پنسیلوانیا سخنرانی می‌کند؛ جایی که به مدیران اجرایی و مدیریت ارشد آموزش می‌دهد تا عملیات تجاری خود را به اقتصادهای پایدار تغییر دهند.

جرمی از سال 2000 به عنوان مشاور اقتصادی اتحادیه اروپا خدمت کرده است. او معمار اصلی طرح پایداری اقتصادی بلندمدت انقلاب صنعتی سوم اتحادیه اروپا برای رسیدگی به چالش سه‌گانه بحران اقتصادی جهانی، امنیت انرژی و تغییرات آب‌وهوایی است. او در این سمت به سه رئیس کمیسیون اروپا -رومانو پرودی، خوزه مانوئل باروسو و رئیس فعلی، ژان کلود یونکر- و همچنین پارلمان اروپا و بسیاری از سران کشورهای اتحادیه اروپا مشاوره داده است.

جرمی ریفکین همچنین به رهبری جمهوری خلق چین در مورد ایجاد و توسعه زیرساخت‌های انقلاب صنعتی سوم برای ایجاد یک اقتصاد پایدار با کربن پایین توصیه می‌کند. هافینگتون پست در 29 اکتبر 2015 از پکن گزارش داد که «لی کچیانگ، نخست‌وزیر چین، نه‌تنها کتاب «انقلاب صنعتی سوم» جرمی ریفکین را خوانده و آن را به دل و جان سپرده؛ بلکه او و همکارانش همچنین آن را هسته اصلی سیزدهمین برنامه پنج‌ساله کشور قرار داده‌اند...». هافینگتون پست ادامه می‌دهد که «این طرح برای آینده چین نشان‌دهنده مهم‌ترین تغییر جهت از زمان مرگ مائو و ظهور اصلاحات دنگ شیائو پینگ و گشایش در سال 1978 است».

در 31 ژانویه 2017، اتحادیه اروپا طرح نوسازی اقتصادی اروپای هوشمند انقلاب صنعتی سوم دیجیتال را با کنفرانسی به میزبانی ماریو دراگی، رئیس بانک مرکزی اروپا، به نام «به سوی آینده: بازار یکپارچه دیجیتال اروپا» راه‌اندازی کرد. ریفکین یک سخنرانی کلیدی در مورد تبدیل اتحادیه اروپا به یک الگوی هوشمند انقلاب صنعتی سوم ارائه کرد.

جرمی ریفکین در نظرسنجی جهانی ورد پست / هافینگتون پست 2015، در مورد «بانفوذترین صداهای جهان» در رتبه 123 قرار دارد. ریفکین همچنین در این نظرسنجی در میان 10 متفکر اقتصادی تاثیرگذار جای گرفته است. این نظرسنجی در موسسه فناوری ماساچوست تهیه شد و از هوش جمعی برای همبستگی رتبه‌بندی‌ها استفاده کرد.

ریفکین سیزدهمین جایزه سالانه پایداری آلمان را در دسامبر 2020 به دلیل کارش در زمینه مقابله با تغییرات آب‌وهوایی دریافت کرد. این جایزه از سوی زیگمار گابریل، وزیر امور خارجه سابق، معاون صدراعظم، وزیر اقتصاد و محیط زیست آلمان به آقای ریفکین اهدا شد.

عضو جنبش صلح

جرمی ریفکین (Jeremy Rifkin) در 26 ژانویه 1945 در دنور، کلرادو از ویوِت راوِل ریفکین و میلتون ریفکین، تولیدکننده کیسه‌های پلاستیکی به دنیا آمد؛ اما در شیکاگو، ایلینویز بزرگ شد. او در سال 1967 در رشته علوم اقتصاد از دانشکده تجارت وارتون در دانشگاه پنسیلوانیا فارغ‌التحصیل شد. 

ریفکین در همان سال 1967 جایزه شایستگی انجمن دانش‌آموختگان عمومی دانشگاه پنسیلوانیا را نیز دریافت کرد. او یکی از اعضای فعال جنبش صلح بود. جرمی در دانشکده حقوق و دیپلماسی فلچر در دانشگاه تافتس در ماساچوست حضور یافت و در آنجا به فعالیت‌های ضدجنگ ادامه داد- و بعداً به داوطلبان در خدمت آمریکا (VISTA) پیوست. سال بعد (1968) او مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته امور بین‌الملل از دانشکده حقوق و دیپلماسی فلچر در دانشگاه تافتس دریافت کرد.

ریفکین به سازماندهی راهپیمایی در پنتاگون در سال 1968 کمک کرد و سال بعد کمیسیون شهروندان را تاسیس کرد که متشکل از جانبازان جنگ ویتنام بود که مایل به گزارش در مورد جنایت‌های جنگی ایالات‌متحده بودند. در دهه 1970 او علیه شرکت‌های بزرگ نفتی و علیه صنعت بیوتکنولوژی و تمایل این صنعت به دستکاری ژن‌ها برای منافع عملی، تظاهرات کرد. او همچنین «کمیسیون دویست‌ساله مردم» را راه‌اندازی کرد؛ یک سازمان ضد فرهنگی که بر بازگشت به ارزش‌های انقلابی بنیان‌گذاران آمریکا تاکید می‌کرد.

در سال 1994 ریفکین شروع به برگزاری سخنرانی برای مدیران ارشد در مدرسه وارتون کرد. در سال 2002 او مشاور اتحادیه اروپا در موضوعاتی مانند اقتصاد، تغییرات آب‌وهوا و امنیت در زمینه انرژی شد. او به توسعه طرح انقلاب صنعتی سوم اتحادیه اروپا برای دستیابی به پایداری اقتصادی بلندمدت کمک کرد. ریفکین همچنین به عنوان مشاور تعدادی از سران کشورهای اروپایی و همچنین کمیسیون اروپا و پارلمان اروپا خدمت کرد. او در سمت رئیس گروه مشاوره TIR به فعالیت پرداخت، که شرکت‌های مختلفی از جمله معماری، ساخت‌وساز، تاسیسات و املاک و مستغلات را گردهم می‌آورد تا با شهرها یا دولت‌ها برای پیشبرد اصول انقلاب صنعتی سوم همکاری کنند.

در نوامبر 2022، ریفکین کتاب «عصر انعطاف‌پذیری: تصور دوباره هستی در زمین در حال چرخش» را منتشر کرد. فایننشال‌تایمز در بررسی خود از این کتاب اشاره کرد که «...متفکر بانفوذ ایالات‌متحده... [استدلال می‌کند که] بشریت در حال تغییر به عصر انعطاف‌پذیری است که می‌تواند رابطه ما را با جهان طبیعی و یکدیگر تغییر دهد... ریفکین آینده‌ای از تغییرات اقتصادی و اجتماعی گسترده را می‌بیند که در آن بهره‌وری جای خود را به بازتولید، و تولید ناخالص داخلی جایش را به شاخص‌های کیفیت زندگی می‌دهد».

محبوب یا منفور

به گفته یوروپین انرژی ریویو، «شاید هیچ نویسنده یا متفکر دیگری به اندازه جرمی ریفکین بر سیاست جاه‌طلبانه آب‌وهوا و انرژی اتحادیه اروپا اثرگذار نبوده است. در ایالات‌متحده، او در برابر کمیته‌های متعدد کنگره شهادت داده و در دعاوی قضایی برای اطمینان از سیاست‌های مسئولانه دولت در مورد مسائل مختلف زیست‌محیطی، علمی و فناوری موفق بوده است.

«اتحادیه دانشمندان نگران»، برخی از مطالب منتشر‌شده ریفکین را منابعی سودمند برای خوانندگان خوانده و نیویورک‌تایمز زمانی گفته بود که «دیگران در زمینه‌های علمی، مذهبی و سیاسی جرمی ریفکین را به دلیل تمایل به تفکر بزرگ، طرح پرسش‌های بحث‌برانگیز و خدمت، به عنوان یک پیامبر اجتماعی و اخلاقی تحسین می‌کنند».

اما کار ریفکین به دلیل نداشتن دقت علمی در ادعاهایش و همچنین برخی از تاکتیک‌هایی که برای ترویج دیدگاه‌های خود استفاده کرده، بحث‌برانگیز است. اینها شامل ادعاهایی می‌شود که می‌گوید نظریه تکامل، محصول «سرمایه‌داری صنعتی قرن نوزدهم» و استفاده مکرر از مغالطه پهلوان‌پنبه (به این معنا که شخص وقتی با مدعایی مخالف است و آن را نادرست می‌داند، برای نشان دادن نادرستی آن از راه غیرمنطقی مغالطه استفاده می‌کند) است. ایده‌های ریفکین اغلب او را به لبه اعتبار می‌برد، گاهی اوقات فراتر از آن. استفن جِی گولد، زیست‌شناس و مورخ دانشگاه هاروارد، با اشاره به کتاب ریفکین در سال 1984 با عنوان «Algeny: واژه‌ای جدید- دنیایی جدید»، گفت: «من Algeny را یک رساله هوشمندانه ساخته‌شده از تبلیغات ضدروشنفکری می‌دانم که به عنوان منبع دانش‌پژوهی درمی‌آید. در میان کتاب‌هایی که همانند بیانیه‌های فکری جدی از سوی اندیشمندان مهم تبلیغ می‌شوند، فکر نمی‌کنم تا به حال اثری ضعیف‌تر از این خوانده باشم. شرم‌آور هم هست، زیرا موضوع عمقی آن نگران‌کننده است و من با درخواست اساسی ریفکین برای احترام به یکپارچگی پیشینه تکاملی مخالف نیستم. اما انحراف به معنای مصالحه با اهداف خوب است، و ما باید نتیجه انسانی ریفکین را از تاکتیک‌های غم‌انگیزش جدا کنیم.»

به طور مشابه، مروری بر کتاب ریفکین در سال 1981، «آنتروپی: دیدگاهی از جهان جدید»، خاطرنشان کرد: «هر دانشمندی که حتی آموزش ابتدایی در زمینه ترمودینامیک دیده باشد، این کتاب را با انزجار به زمین خواهد انداخت. رفتار ریفکین به قدری آماتوری است که او حتی نمی‌تواند تمایز میان ماده و انرژی را به طور مستقیم حفظ کند.»

در یک مقاله در سال 1989، مجله تایم جرمی ریفکین را «منفورترین مرد در علم» و «بزرگ‌ترین مخالف بی‌توجهی به محیط زیست در کشور» دانست: «ریفکین مطمئناً در جست‌وجوی مقررات دقیق برای تحقیقات ژنتیکی برای محافظت از سلامت فرد و محیط زیست موجه است. [...] اما دلیل خوبی برای زیر سوال بردن عدالت حملات ریفکین به دانشمندان به عنوان جادوگران دیوانه و شاگردان غیراخلاقی دکتر استرنج‌لاو وجود دارد. در حالی که ریفکین بیشترین موفقیت را دارد، ممکن است پژوهش‌های اولیه را کُند کند، پیشرفت پزشکی را به تاخیر بیندازد و شاید حتی به اقتصاد آسیب برساند.»

ریفکین نوشتن را در اوایل دهه 1970 در جایگاه یک فعال و دوستدار محیط زیست آغاز کرد و در طول دهه‌های 1980 و 1990، مواضع شدیدی را علیه تحقیقات DNA و مهندسی ژنتیک، به‌ویژه در مورد ارگانیسم‌های اصلاح‌شده ژنتیکی در پیش گرفت. دیک تامپسون، روزنامه‌نگار علمی، در مقاله‌ای در مجله تایم در سال 2002 با عنوان «منفورترین مرد علم» نوشت: «مشکل این است که ریفکین بارها پرونده‌اش را چنان تند و گاه بی‌وجدان مطرح می‌کند که در مناظره‌ها می‌خواهد ترس را برانگیزد. و خشم اغلب جایگزین اطلاعات و قضاوت مستدل می‌شود.»

بسیاری از پیش‌بینی‌های او از آینده به حقیقت نپیوستند. در سال 1992، ریفکین کتاب Beyond Beef را منتشر کرد که در مورد هزینه‌های زیست‌محیطی مصرف گوشت گاو است. در Beyon Beef با عنوان «ظهور و سقوط فرهنگ گاو»، ریفکین برای کاهش 50درصدی مصرف گوشت گاو تلاش کرد. در حالی که فعالیت ریفکین قابل ستایش بود -گوشت گاو واقعاً برای محیط زیست مضر است-، اما فرهنگ استفاده از گوشت گاو کمرنگ نشده است. در سطح جهانی، مصرف گوشت گاو در واقع افزایش یافته است، به ویژه در چین.

ریفکین در کتاب «پایان کار: افول نیروی کار جهانی و طلوع عصر پس از بازار» (1996) استدلال کرد که «فناوری‌های جدید و پیچیده‌تر تمدن را هرچه بیشتر به دنیای تقریباً بدون کارگر نزدیک‌تر خواهند کرد». در حالی که اقتصاددانان همچنان به بحث در مورد رابطه میان فناوری و اشتغال ادامه می‌دهند -و در حالی که ما یک بار دیگر نگران این هستیم که «روبات‌ها» یا «هوش مصنوعی» مشاغل مردم را می‌گیرند-، واقعیت آشکار این است که کار، در 23 سال پس از کتاب ریفکین به هیچ وجه به پایان نرسیده است. بخشی از موضوعی که رابرت گوردون در کتاب خود یعنی «ظهور و سقوط رشد آمریکایی» توضیح داد، این است که ایالات‌متحده در دهه 1990 دوره رشد کامپیوترمحور را پشت سر گذاشت، اما این افزایش بهره‌وری در اوایل دهه 2000 کاهش یافت. و به طور کلی، رایانه‌ها و سایر فناوری‌های دیجیتال، خیالات بهره‌وری پرشورترین ترویج‌کنندگان خود را برآورده نکرده‌اند. مطمئناً فناوری‌های دیجیتال به بیکاری عظیمی که ریفکین در کتابش پیش‌بینی کرده بود، منجر نشده است.

بنابراین، منتقدان ریفکین بر این باور هستند که بسیاری از آنچه این اقتصاددان می‌گوید، نادرست است.

پی‌نوشت:

1- Comlaborative Commons یک فضای کار گروهی با صندلی‌های راحت، تخته‌های سفید، مبلمان متحرک و تعداد زیادی عرصه تلاش است. این یک فضای گفت‌وگوی دوستانه است.