ساقیانِ تلخ‌کامی

مدیرکل حوزه ریاست سازمان پزشکی قانونی، در سومین سمینار علمی «سوءمصرف و اعتیاد به الکل از دیدگاه طب بالینی و قانونی» از مصرف الکل در ایران آمارهای تکان‌دهنده‌ای ارائه کرد: «بنابر آمارهای غیررسمی فردی که در کشور ایران مشروب‌خواری می‌کند نسبت به افراد دائم‌الخمر در کشورهای اروپایی سه برابر بیشتر الکل مصرف می‌کند.» محمدرضا قدیرزاده درباره چرخش مالی و صنعت مشروبات الکلی گفت: «مجموع چرخش مالی و خرید و فروش مشروبات الکلی در کشور 658 میلیارد تومان است.» اما این گردش مالی قابل توجه چگونه رخ می‌دهد، آن هم در حالی که سال‌هاست هرگونه تولید، واردات و خرید و فروش مشروبات الکلی در ایران ممنوع و غیرقانونی است؟ فعالان تولید، فروش و حتی قاچاق این کالای غیرقانونی و غیرشرعی چگونه فعالیت می‌کنند و همه جنبه‌های فعالیت خود را از تولید تا فروش به مصرف‌کننده از چشم مراجع قانونی پنهان نگه می‌دارند و با چه ابزارهایی از قانون می‌گریزند؟ این کاسبی غیرقانونی برای توزیع‌کنندگانی که مانند خرده‌فروشان مواد مخدر «ساقی» خوانده می‌شوند، چقدر درآمد دارد که به ازای آن خطر حبس و شلاق را به جان می‌خرند؟ «سینا» یکی از همین به قول خودش «ساقی»هاست که به همه این پرسش‌ها و سوال‌های دیگر «تجارت فردا» درباره این کاسبی نامشروع پاسخ می‌دهد.



درباره الکل و بازار الکل در ایران زیاد صحبت می‌شود، اما شما برای کسانی که اطلاعات زیادی از این بازار ندارند صحبت کنید. اولین نکته جالب این است که پیدا کردن شما به عنوان یک «عرق‌فروش» کار سختی نبود.
من عرق‌فروش نیستم. به ما می‌گویند ساقی. ولی من هم چند ماه است که توبه کرده‌ام. دیگر نمی‌فروشم. درآمد خوبی داشتم، ولی همه‌اش صرف مریضی و درمان خودم شد. این پول برکت ندارد.

خب ساقی، عرق‌فروش یا مشروب‌فروش فرقی نمی‌کند، ولی برای اینکه شما راحت باشید می‌گوییم ساقی. اول بگویید چند نوع مشروب در ایران پیدا می‌شود؟
مشروب‌ها در ایران یا وارداتی‌اند که بیشترشان برندهای درجه‌ دو و سه هستند و کیفیت خوبی ندارند یا اینکه خانگی ساخته می‌شوند که مشروب خانگی هم خوب و بد دارد. یکسری هست که از همین داروخانه‌ها می‌گیرند. داروخانه‌ها هم الان الکل‌هایی می‌فروشند که انگار برای مصرف‌کننده تولید شده چون درصدش را آورده‌اند پایین. الکل باید 96 [درصد] باشد، اما اینها آورده‌اند روی 45 [درصد]. 45 [درصد] را هم راحت می‌شود نوشید.

منظورتان این است که این الکل‌ها تعمداً برای مصرف خوراکی تولید و عرضه می‌شود؟
برای نوشیدن ساخته نشده ولی اکثر داروخانه‌ها و عطاری‌ها هم دارند. البته خوردنش عوارض دارد.

چه خطرهایی برای مصرف‌کننده‌های مشروبات الکلی در ایران وجود دارد؟
کاسب‌هایی که در خانه خودشان درست می‌کنند «کیشمیش» درجه یک را می‌کِشند. بعد می‌روند از ناصرخسرو یا چنین جاهایی الکل 20‌لیتری می‌خرند. یک کیشمیش را که کشیده‌اند چهار پنج تا می‌کنند و می‌فروشند؛ یعنی یک کیشمیش سالم را چهار، پنج تا 20‌لیتری می‌کنند،‌ می‌دهند توی بازار. این کاری است که کاسب‌ها دارند انجام می‌دهند و عرق خانگی تولید می‌کنند.

این مشروب را به چه عنوانی می‌فروشند؟ رویش مارک خارجی می‌زنند؟
نه، اینها همین عرق‌سگی است.

الکلی که از ناصرخسرو می‌گیرند چند درصد است؟
الکلی که از ناصرخسرو می‌گیرند 96 درصد است. چند مدل الکل هست. از 20‌لیتری 20، 30 هزار‌تومانی دارند تا 70، 80 هزار‌تومانی. 70، 80 هزار‌تومانی‌اش چیزی است که نه بو دارد و نه رنگ. مثل آب است، ولی 96 درصد است. اگر این را بخرند و قاطی کنند، انصاف‌شان خوب است، ولی اکثراً از این الکل‌های ارزان قاطی می‌کنند که خوردنش عوارض بدی مثل سردرد و بدبختی‌های دیگر دارد.

درصد الکل 96 درصد بیش از حد بالا نیست؟ چون گفتید داروخانه‌ها الکل 45 درصد دارند که قابل ‌نوشیدن است.
45‌درصدی همان بطری کوچک است، ولی عمده‌اش را باید در جاهایی مثل ناصرخسرو پیدا کنند.

الکل 96 درصد خطرناک نیست؟
گفتم همین 96 درصدها چند مدل دارد. مسلماً آن ارزان‌ترها آت و آشغال است دیگر.

ممکن است این محتوی را در بطری‌هایی خالی کنند و با زدن مارک خارجی روی بطری، بفروشند؟
صددرصد. این هم هست. خیلی‌ها دارند این کار را انجام می‌دهند. بعضی‌ها که به پولدارها می‌فروشند، توی مشروب‌شان ادرار هم می‌ریزند.

واقعاً؟ چرا؟
کسی که با این همه خطر و بگیر و ببند، مشروب درست می‌کند، باید مثل من آدم بدبختی باشد. شاید می‌خواهند دق دلی‌شان را خالی کنند. من از این کارها نمی‌کنم، ولی اگر یک بطری عرق آشغال را به جای یک شیشه مشروب خارجی به یک آدم پولدار بفروشم، خوشحال می‌شوم. طرف با ماشین خارجی از من مشروب می‌خواهد. طلب بابایش را دارد.

چطوری تقلب می‌کنند؟
مثلاً با عرق خرما درست می‌کنند. بوی عرق خرما متفاوت است. شما می‌توانید هر اسانسی توی آن بزنید. عرق خرما را می‌کشند، با همان الکل بیرون و اسانس قاطی می‌کنند،‌ می‌ریزند توی یکسری بسته‌هایی با عنوان ودکاهای ساندیسی که خارجی هم روی‌شان نوشته ودکا. خودشان دستگاه پرس هم دارند. Label (برچسب) هم توی بازار تهران فراوان است. پر می‌کنند، پرس می‌کنند و می‌فروشند. خریدار فکر می‌کند خارجی است اما عرق دست‌ساز ایرانی است.

مشروب خارجی چطور وارد ایران می‌شود؟ از کجا می‌آید؟
بیشتر مشروب‌ها را از ترکیه می‌آورند. به شیوه‌های مختلف وارد می‌شود. لای وسایل منزل یا توی کامیون‌ها جاساز می‌کنند. می‌آید تهران و توی انبارها پخش می‌شود. از همان جا هم خرد می‌شود و کاسب‌های خرده‌پا می‌آیند، می‌گیرند و می‌برند.

قیمت مشروب خارجی و داخلی چه حدودی است؟
الان برای مصرف‌کننده قیمت ودکای خیلی معمولی 110 تا 120 هزار تومان است. از این قیمت به بالا هست و تا دو، سه میلیون هم داریم. یکسری شراب‌های کهنه است که تا دو، سه میلیون تومان هم می‌رسد. یک جور ویسکی 600 هزار تومان است، یک مدل ویسکی یک میلیون و 500 هزار تومان است. قیمت‌هایش متفاوت است. بستگی به کهنگی‌اش دارد. داخلی‌ها اگر عرق کیشمیش یکِ خوب باشد، تا 70، 80 هزار تومان می‌رسد. اگر با همان الکلی که گفتم از ناصرخسرو می‌گیرند و قاطی می‌کنند، درست شده باشد، یک بطری نوشابه خانواده‌اش حدود 25 تا 30 هزار تومان فروش می‌رود.

مصرف‌کننده از چه راهی می‌فهمد از کدام نوع است؟
مصرف‌کننده خودش بو کند، می‌فهمد. باید به ساقی‌اش هم اطمینان داشته باشد.

می‌شنویم که الکل این مشروبات غیراستاندارد و خطرناک است و در خبرها می‌خوانیم که مصرف‌کننده‌ها دچار مشکلات و عوارض بسیار جدی و خطرناکی می‌شوند. چرا این اتفاق‌ها می‌افتد؟
اگر واقعاً عرق خرما و کیشمیش باشد، خطر ندارد. خطرش این است که خیلی‌ها از بیرون الکل می‌گیرند و با عرق قاطی می‌کنند. این الکل‌ها مسمومیت را بالاتر می‌برد و یارو را کله‌پا می‌کند. وقتی الکل قاطی می‌کنند، عوارض دارد. مستی‌اش خیلی بد است. خودم دیده‌ام. طرف که می‌خورد، عصبی می‌شود، دعوا می‌کند، چاقو می‌کشد. این نوع مشروب زود می‌گیرد و زود ول می‌کند، ولی بعدش دل‌درد و سردرد هست. تازه اگر طرف کسی را کاردی نکرده باشد. مسمومیت هم دارد. همین مسمومیت باعث می‌شود کار مصرف‌کننده به بیمارستان بکشد.

گفته می‌شود در بعضی مشروبات الکلی که در ایران عرضه می‌شود مواد مخدر و متادون وجود دارد و همین است که مصرف‌کننده‌ها دچار مشکلات حاد می‌شوند. چرا چنین ترکیباتی تولید می‌شود؟
بله، می‌گویند قرص داشته است. اینها حرف‌هایی است که بین خود کاسب‌ها افتاده و خودشان می‌گویند،‌ ولی اصلاً چنین چیزی نداریم. چنین چیزی اصلاً جور درنمی‌آید. می‌گویند قرص دارد و از این حرف‌ها. چه قرصی باید بیندازی؟ چرا باید چنین چیزی را قاطی‌اش کنی؟ اصلاً چنین چیزی وجود ندارد. بیشتر آن الکل ارزان و آشغال خطرناک است.

شنیده‌ایم برچسب (Label) برندهای مشروبات شناخته‌شده خارجی را روی بطری‌های مشروبات غیراستاندارد می‌چسبانند و به عنوان محصول خارجی می‌فروشند. این کار را چطور انجام می‌دهند؟
اینها که صددرصد فت و فراوان است. یکی از راه‌هایش این است که می‌روند بالای شهر، شیشه‌های خالی را از توی سطل آشغال‌ها جمع می‌کنند، خودشان الکل تقلبی می‌زنند با یکسری رنگ و اینها، کاری ندارد، با وانیل و آب انار چند مدل قاطی می‌کنند طعم ویسکی را می‌گیرد. بعد هم پلمب می‌کنند. یک راه ساده دیگر هم هست که می‌آیند در مشروب را توی آب داغ می‌گذارند. انبساط و انقباض است دیگر. در پرس‌شده را یکهو با هم درمی‌آورند، چون شل می‌کند و خودش را ول می‌کند. مشروب اصلی را خالی می‌کنند، مشروب تقلبی را می‌ریزند، در را جا می‌زنند و توی یخ می‌گذارند که باز جمع می‌شود. این یکی از ساده‌ترین راه‌هاست.

مصرف‌کننده می‌تواند تشخیص بدهد که چنین مشروبی تقلبی است؟
مصرف‌کننده وقتی خرید و در بطری را باز کرد متوجه می‌شود چون بوی گند می‌دهد.

تقلبی بودن مشروبی که گفتید با ترکیبی از آب انار و مواد دیگر طعمی شبیه ویسکی به آن می‌دهند، قابل تشخیص است؟
این مشروب را خیلی کم می‌توانند تشخیص دهند. اگر یارو خیلی حرفه‌ای باشد می‌تواند بفهمد. به‌جز اینها یکسری مشروب‌ها اورجینال (اصل) است و از آن طرف مرز می‌آید. یک نوع درجه‌دو و درجه سه هم از این شیشه‌ها داریم که ظاهراً تولید اردن است. مثلاً می‌گویند این شیشه اردنی است. خود اردن هم درجه سه می‌زند و می‌فرستد ایران. یعنی آن‌ور هم باز قلابی پر می‌شود.

بیشتر مشروبات الکلی از کدام کشورها به ایران قاچاق می‌شود؟
تمام مشروب‌ها از ترکیه می‌آید دیگر. مشروب اردن هم باز از مرز ترکیه می‌آید، اما یک کارخانه در اردن هست که فقط درجه سه می‌زند. انگار فقط هم دارد برای ایران می‌زند. حتی چند سال پیش یک شیشه زد به اسم «یک خواننده» که خیلی هم شیشه آشغالی بود، کسی نخریدش و دیگر [قاچاقش]‌ قطع شد.

مصرف‌کننده چطور تشخیص می‌دهد که مشروبی که می‌خرد اردن است یا اصل؟
بیشتر همان ساقی اصلی می‌فهمد. خود مصرف‌کننده‌ها به این سادگی‌ها نمی‌توانند بفهمند. یکسری قلق‌های خاص دارد که باید این قلق‌ها را یاد بگیرند، باید شیشه را بشناسند، حد و اندازه‌اش را بدانند، پلمب شدنش را چک کنند.

چقدر راحت می‌شود در تهران شراب خرید؟ چنددقیقه‌ای می‌شود تهیه کرد؟
هر موقع زنگ بزنی، چند دقیقه بعد برایت می‌فرستند. توی هر محل 10 تا ساقی هست. یک، دو، سه، برایت می‌آورند، چون دست زیاد است؛ کاسب زیاد است.

تقاضا برای عرق بیشتر است یا برای مشروب خارجی؟
اگر عرق خوب پیدا بشود، همه مشتری‌ها دنبال عرق خوب هستند. مشروب خارجی چون قیمتش کمی بالاست و اندازه‌اش از عرق هم کمتر است زیاد دنبالش نمی‌روند. البته در شمال تهران، مشروب خارجی خیلی طرفدار دارد. اصلاً متوجه هم نمی‌شوند. تقلبی را هم می‌خورند.

عرق دست‌ساز در همین بطری‌های نوشابه خانواده خرید و فروش می‌شود؟
آره. بهش می‌گویند «خانواده».

کدام راحت‌تر پیدا می‌شود و در دسترس‌تر است؟
اگر مامورها شیشه را بگیرند،‌ برچسب سیاسی می‌خورد. وقتی سیاسی بخورد، حکمش هم چی؟ بالاست. جریمه‌اش خیلی بالاست. هم زندان دارد، هم شلاق دارد، هم جریمه‌اش بالاست. اما عرق اولاً همه‌اش سود است، بعدش هم اگر یک 20‌لیتری عرق از شما بگیرند، جریمه‌اش یک میلیون و 800 هزار تومان است، اما اگر یک شیشه از شما بگیرند، جریمه‌اش سه، چهار میلیون تومان است. بعد هم شیشه می‌شکند،‌ دنگ و فنگ و دردسر دارد، ولی عرق نه. بهش می‌گویند «طلا سفید». بکش و بفروش بره. سودش هم خیلی بیشتر است؛ یعنی 100 درصد سود است.

اگر کارگاه را پیدا کنند چه مجازاتی دارد؟
بستگی به «دیگ» دارد. یک مدت که می‌گفتند همان‌جا دست و پا را بشکنید، ببرید، ولی باز الان این [حکم] را برداشته‌اند. می‌آیند یک کم اذیت می‌کنند، یک کم همان‌جا می‌زنند، بعد دیگر می‌روی تو [بازداشتگاه]، با سند هم می‌آیی بیرون و جریمه را می‌دهی، همین.

به نظر شما الان چند کارگاه تولید عرق در تهران فعالیت می‌کنند؟
الان خیلی‌ها آمده‌اند. یکسری از این دستگاه‌های گلاب‌گیری و یکسری زودپز آمده است. اکثراً توی خانه خودشان می‌کشند. یک زودپز کوچک می‌گذارند روی گاز و یک، دو، سه، می‌توانند در عرض سه ساعت یک [بطری نوشابه] خانواده عرق درجه یک بکشند. اکثراً دارند این کار را می‌کنند. یعنی تمام دستگاه‌هایش را از خود الکل‌سنج تا همه چیز در بازار می‌فروشند و همه چیزش مهیاست.

مدیرکل حوزه ریاست سازمان پزشکی قانونی گفته است: ‌«مجموع چرخش مالی و خرید و فروش مشروبات الکلی در کشور 658 میلیارد تومان است و چندین کارخانه تولید الکل در کشور وجود دارد.» شما درباره چنین کارخانه‌هایی اطلاع دارید؟
دیگ‌های 120 است دیگر. یارو سه، چهار تا از این دیگ‌ها می‌گذارد، می‌شود کارخانه. روزی 7، 8، 10 تا 20‌لیتری تولید می‌کند، می‌شود کارخانه دیگر. طرف هفت، هشت نفر نوچه برای خودش جمع می‌کند. مثلاً در باغ شهریارش دیگ به پا می‌کند. توی باغ نگهبان می‌گذارد. روزی 200 لیتر عرق می‌کشد و با الکل قاطی می‌کند. بعد توی بطری می‌ریزند و می‌دهند به ساقی. ساقی هم معمولاً دور از خانه‌اش یک خانه کرایه می‌کند. روزی 50، 60 تا بطری، کمتر یا بیشتر می‌فروشد.

این دیگ‌ها در مجموع 120 لیتر گنجایش دارند یا 120 لیتر عرق در آنها تولید می‌شود؟
120 لیتر آب در آنها جمع می‌شود. از این بشکه‌های گنده، از این قابلمه‌های 120‌لیتری است. یک دیگ 120 را که روشن کنی،‌ در چهار ساعت یک 20‌لیتری 58 درصد می‌دهد.

اینها بیشتر در کدام منطقه متمرکز هستند؟
ببین همه‌جا هستند. الان دیگر دارند 120 را ‌جوری درست می‌کنند که اصلاً بو نداشته باشد. یعنی راحت توی آپارتمان هم می‌توانند بکشند، ولی در باغ‌های اطراف تهران هم زیادند.

مشتری‌های این مشروبات بیشتر چه کسانی هستند؟
همه‌رقمه هستند. الان مشتری خانم برای همین عرق کیشمیش زیاد شده است.

اگر درصد الکل زیاد باشد چه عواقبی دارد؟ مثلاً خشونت را زیاد می‌کند؟
الکلی که گفتم آن را 45 [درصد] کرده‌اند، زود آدم را می‌گیرد و زود هم اثرش از بین می‌رود. مصرفش هم یک حالت منگی دارد و آدم را عصبی می‌کند، ولی عرق کیشمیش سالم‌تر است. به قول خودمان نشئگی‌ها و مستی‌های اینها فرق می‌کند. الکل را یک مدت که مصرف کنید، تمام بدن شما را درب و داغان می‌کند. ماهیچه‌ها می‌گیرد، زیر چشم را خراب می‌کند. اصلاً سیستم بدن را به هم می‌ریزد. کسی که به مصرف مشروبات الکلی عادت کرده، اگر یک موقع مشروب گیر نیاورد، از سر ناچاری و مجبوری همین الکل‌های مضر را می‌خورد که عوارض خیلی زیادی دارد.

یک ساقی ماهانه چقدر درآمد دارد؟
بستگی به زنگ‌خورش دارد. الان یک نفر هست که شبی دو، سه میلیون تومان کار می‌کند.

به ریسکش می‌ارزد؟
می‌ارزد که این طور دارند کشته می‌دهند و با بدبختی می‌آورند. اگر الان به حوالی مرزی بروید که این مشروبات وارد می‌شوند، یک قبرستان می‌بینید که پر از قبرهای همین ساقی‌هایی است که در مسیر تیر خورده‌اند. عده‌ای هم مثل من بالاخره توبه می‌کنند. کار خوبی نیست و به دردسرش نمی‌ارزد، ولی خیلی از بچه محل‌های من این کار را می‌کنند.

شبکه توزیع چطوری است؟ با چه وسایل نقلیه‌ای این مشروبات حمل می‌شوند؟
با ماشین‌های سبک و سنگین. ماشین سنگین با خاور و اینها یکهو می‌آورند و خالی می‌کنند، ماشین سبک با سمند است؛ لاستیک‌ها را تیوبلس می‌کنند، موتور را تقویت می‌کنند، صندلی عقب را برمی‌دارند، صندوق را کاملاً خالی می‌کنند و بعد همه ماشین را تا لبِ در و پنجره، مشروب جاساز می‌کنند، یک اسکورت جلو می‌افتد، ماشین حمل مشروب هم پشت سرش می‌آید. گازش را می‌گیرند تا تهران. تهران بار را تحویل می‌دهند، پول را نقد می‌کنند و می‌روند. در خود تهران هم اکثراً به همین پیک موتوری‌ها می‌دهند تا آنها به دست مشتری برسانند. بعضی از مشتری‌ها هم می‌آیند خودشان می‌برند.

در کدام مناطق تهران مشتری بیشتر هست.
همه جا پخش است. الان دیگر نمی‌توانیم بگوییم کجا بیشتر است،‌ ولی یک مدت مشروب عمده در غرب تهران زمین می‌خورد و پخش می‌شد. الان دیگر همه جا هست. ساقی خیلی زیاد شده، دست خیلی زیاد شده است.

در کشور چطور؟ می‌دانید در کدام مناطق مصرف بیشتر است؟
یکسری قوطی‌ها و ساندیسی‌ها بود که قدیم می‌آوردند تهران، ولی الان دیگر این قوطی‌ها را به تهران نمی‌آورند. همه این قوطی‌ها را به شهرستان‌ها می‌فرستند. شیشه‌های گران‌قیمت به تهران می‌آید. قوطی‌ها و معمولی‌ها مخصوص شهرستان‌ها شده است.

بین شیشه‌ها کدام یک بیشتر فروش دارد؟
ودکا. کلاً سفید بیشتر در ایران مصرف دارد تا ویسکی. ودکا هم Absolut (خالص) است. مختلف است. الان جنس‌ها و برندهای خیلی متنوعی به بازار آمده است.

شما چه هشداری می‌توانید به مصرف‌کننده‌های مشروبات الکلی بدهید؟
من دو بار دستگیر شدم. این اواخر هم یک بار نزدیک بود گیر بیفتم. مامورها که آمدند، از روی دیوار پریدم و پایم شکست. خیلی اذیت شدم. مدت‌ها فراری بودم. محله‌ام را عوض کردم. بعد از مدت‌ها دربه‌دری، طلب‌هایم را پس گرفتم و مغازه زدم. خیلی وقت نیست که توبه کرده‌ام. یک زمانی دو، سه منطقه را مشروب می‌دادم. مشتری‌های زیادی هم داشتم. رفتم خودم را به کلانتری معرفی کردم. مادرم اصرار کرد بروم. رفتم و کمک زیادی کردند. می‌خواستند عمده‌فروش‌ها و توزیع‌کننده‌ها را معرفی کنم. نکردم و حبسم را کشیدم. الان به خاطر کبدم، خودم هم مشروب نمی‌خورم و کلاً کنار گذاشته‌ام. مشتری‌های قدیمی هم که زنگ می‌زنند، نصیحت‌شان می‌کنم که نخورند. بعضی‌ها زنگ می‌زنند و می‌خواهند ببینند چطوری می‌شود ترک کرد. راهنمایی‌شان می‌کنم. من از اول هم می‌خواستم چند سال کار کنم و بعد کنار بگذارم. وضع مالی‌مان خیلی بد بود. به ما که وام نمی‌دهند. گفتم خودمان پولی تهیه کنیم و بزنیم به کار. حالا سوپری زده‌ام و کار می‌کنم. خیلی وقت است نه خورده‌ام و نه فروخته‌ام. پاک پاکم.