بحران الکل

مصرف مشروبات الکلی و اثرات مخرب آن روی سلامت افراد جامعه موضوع مطالعات زیادی در سطح دنیا بوده است. هرسال ۳ /۳ میلیون نفر در دنیا به دلیل مصرف الکل و بیماری‌های ناشی از آن جان خود را از دست می‌دهند که معادل 9 /5 درصد از کل مرگ و میر در جهان است و بزرگی این رقم زمانی مشخص می‌شود که بدانیم سهم مرگ در نتیجه بیماری ایدز در دنیا 8 /2 درصد و سهم مرگ در نتیجه خشونت تنها 9 /0 درصد است. در کشورهای اروپایی که بیشترین سهم مصرف الکل را به خود اختصاص داده‌اند بالغ بر 3 /13 درصد از مرگ و میرها در نتیجه مصرف الکل بوده است در حالی که در کشورهای شرق دریای مدیترانه که کمترین مصرف الکل را داشتند تنها 9 /0 درصد از مرگ‌ها در نتیجه مصرف الکل گزارش شده است.
میزان مصرف الکل در میان زنان و مردان متفاوت است و چهار درصد از مرگ‌های گزارش‌شده در زنان مرتبط با مصرف الکل بوده است در حالی که این سهم در میان مردان به بالغ بر 9 /7 درصد رسیده است. مصرف الکل در مردان چهار برابر مصرف الکل در زنان است و به همین دلیل میزان آسیب‌های اجتماعی ایجاد‌شده در اثر مصرف الکل به وسیله مردان ۴۰ درصد بیشتر از زنان است. در فاصله سنی ۲۰ تا ۳۹ سال تقریباً ۲۵ درصد کل مرگ و میرها به دلیل مصرف الکل است و این سهم در سنین بالاتر کمتر می‌شود زیرا مصرف الکل بعد از سن 30 سال هفت درصد کمتر می‌شود. همچنین بین مصرف الکل و بیماری‌های روحی و روانی نیز ارتباط تنگاتنگی وجود دارد به گونه‌ای که بالغ بر ۳۲ درصد از افراد افسرده در دنیا در زمره مصرف‌کنندگان الکل هستند. البته می‌توان این رابطه را دو‌سویه انگاشت به گونه‌ای که هم افراد افسرده تمایل به مصرف الکل بیشتری دارند و هم افراد الکلی احتمال قرار گرفتن در معرض آسیب‌های روانی و افسردگی را دارند. سازمان بهداشت جهانی تاثیر منفی مصرف الکل روی سلامت روان افراد جامعه را بسیار زیاد دانسته است و این عامل را عاملی کلیدی در اختلافات خانوادگی و ناتوانی در انجام وظایف همسری و والدی ذکر کرده است. در این گزارش تاکید شده است که بالغ بر ۳۶ درصد از خشونت‌هایی که در محیط‌های کاری انجام می‌شود در نتیجه مصرف الکل است و این مساله کاهش راندمان فعالیت‌های اقتصادی را نیز به همراه دارد. در این گزارش آمده است: بین مصرف الکل با بیماری‌ها و اختلالات رفتاری و مغزی رابطه مستقیمی وجود دارد و می‌تواند زمینه‌ساز افزایش خودکشی، خشونت در خانواده و در محیط کار و درگیری‌های منجر به مرگ به خصوص در میان جوانان شود. تاثیر منفی مصرف الکل روی سلامتی به میزان مصرف این نوشیدنی و الگوی مصرف و در نهایت به کیفیت نوشیدنی الکلی مصرف‌شده از سوی فرد نیز بستگی دارد. سازمان بهداشت جهانی متوسط مصرف سالانه الکل در دنیا را برابر با 2 /6 لیتر به ازای هر فرد بالای ۱۵ سال اعلام کرد. این معادل مصرف 5 /13 گرم الکل در هر روز از سوی افراد بالای ۱۵ سال در دنیاست. البته میزان مصرف در تمامی کشورهای دنیا به یک اندازه نیست.
مطالعات نشان می‌دهد مصرف سرانه الکل در کشورهای صنعتی اروپای غربی و آمریکای شمالی بیش از دیگر کشورهای دنیاست و در خاورمیانه و کشورهای جنوب شرقی آسیا کمترین میزان مصرف الکل دیده می‌شود. اروپا 7 /14 درصد از جمعیت بالای ۱۵ سال دنیا را در خود جای داده است ولی 7 /25 درصد از کل الکل مصرف‌شده در دنیا در این قاره مورد استفاده قرار می‌گیرد. مصرف الکل تحت تاثیر عوامل مختلفی است که از جمله این عوامل می‌توان به وضعیت دموگرافیک منطقه، سطح توسعه اقتصادی و سطح درآمد مردم اشاره کرد. هر چه سطح درآمد بیشتر باشد، میزان مصرف هم بیشتر است به این دلیل که منابع مالی بیشتری در اختیار دارند. مصرف در سنین ۱۵ تا ۳۰ سال بیش از سنین بالاتر است و مصرف در میان مردان بیشتر از زنان است.

پرمصرف‌ترین‌ها کدامند
به گزارش سازمان بهداشت جهانی، بلاروس پر‌مصرف‌ترین کشور دنیاست. در گزارش مصرف الکل سازمان بهداشت جهانی میزان مصرف این کشور برابر با 5 /17 لیتر در سال به ازای هر بزرگسال بالاتر از ۱۵ سال بوده است و مولداوی با مصرف 8 /16 لیتر الکل در جایگاه دوم قرار داشت. کشورهای لیتوانی و روسیه و رومانی از نظر مصرف الکل در دنیا در جایگاه سوم تا پنجم قرار داشتند. مصرف سرانه الکل در لیتوانی برابر با 4 /15 لیتر، در روسیه 1 /15 لیتر و در رومانی برابر با 4 /14 لیتر بوده است. سرانه مصرف الکل در فرانسه در سال ۲۰۱۴ میلادی برابر با 2 /12 لیتر، در آلمان 8 /11 لیتر و در انگلستان برابر با 6 /11 لیتر بوده است. در سال ۲۰۱۴ میلادی سرانه مصرف الکل در آمریکا برابر با 2 /9 لیتر بود. کمترین میزان مصرف در کشورهای اسلامی منطقه خاورمیانه و جنوب شرقی آسیا گزارش شده است ولی از آنجا که استفاده از این مشروبات الکلی در کشورهای مذکور قانونی نیست، تمامی مشروبات استفاده‌شده از کانال‌های غیررسمی وارد کشور شده و نظارتی بر کیفیت آنها وجود نداشته است. اندونزی، ترکیه، بحرین، کویت از جمله کشورهایی هستند که کمترین مصرف الکل را داشتند.

مصرف ثبت‌نشده الکل
مصرف سرانه الکل در دنیا را می‌توان به دو دسته مصرف ثبت‌شده و مصرف ثبت‌نشده تقسیم کرد. مصرف ثبت‌شده شامل میزان مصرف مشروبات الکلی است که از کانال‌های رسمی و قانونی وارد کشورها شده است و دولت بر خرید و فروش آنها نظارت دارد. در این کانال‌های رسمی خریداران و فروشندگان مالیات می‌پردازند و به همین دلیل آمار دقیقی در مورد آنها وجود دارد. مصرف ثبت‌نشده شامل مصرف مشروباتی می‌شود که تولید و توزیع آنها در خارج از کانال‌های رسمی و قانونی انجام می‌شود و دولت بر کیفیت آنها نظارتی ندارد. مشروبات الکلی تولید‌شده در خانه‌ها و یا مشروبات الکلی قاچاق در این دسته جای می‌گیرند. سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است 8 /24 درصد از مشروبات الکلی مصرف‌شده در دنیا در دسته مصرف ثبت‌نشده قرار دارند. سهم مصرف مشروبات غیراستاندارد در کشورهای صنعتی کمتر است ولی در کشورهای در حال توسعه دنیا و کشورهای واقع‌شده در خاورمیانه و جنوب شرقی آسیا این سهم به بالغ بر ۵۰ درصد کل مصرف می‌رسد. کشورهای جنوب شرقی آسیا که ۲۵ درصد از کل جمعیت دنیا را دارند، 4 /26 درصد از مصرف ثبت‌نشده را به خود اختصاص داده‌اند در حالی که در کشورهای شرق دریای مدیترانه که 6 /7 درصد از جمعیت بالای ۱۵ سال دنیا در آن زندگی می‌کنند تنها 9 /1 درصد از مصرف ثبت‌نشده الکل دیده می‌شود.

مصرف ثبت‌نشده و وضعیت اقتصادی
در حالت کلی هرچه کشوری ثروتمندتر باشد میزان مصرف الکل در آن کشور بیشتر است ولی مصرف الکل ثبت نشده در آن کشور کمتر است. در سال ۲۰۱۵ میلادی 5 /8 درصد از الکل مصرف‌شده در کشورهای ثروتمند دنیا را نوشیدنی‌های ثبت‌نشده تشکیل داده بودند در حالی که در کشورهای فقیر این سهم به 3 /44 درصد رسید. یکی از دلایل این مساله در قیمت نوشیدنی‌ها نهفته است. نوشیدنی‌های غیراستاندارد و قاچاق و یا نوشیدنی‌های تولید‌شده در خانه‌ها اغلب ارزان‌تر از نوشیدنی‌هایی هستند که به وسیله کارخانه‌ها تولید شده‌اند و از طریق کانال‌های رسمی به فروش می‌رسند.

مصرف بیش از حد
در گزارش سازمان بهداشت جهانی شمار افرادی که مصرف بیش از حد الکل دارند و در نتیجه این مصرف مشکلات خانوادگی و اجتماعی زیادی را ایجاد می‌کنند برابر با ۱۶ درصد از کل مصرف‌کنندگان الکل است. این سهم در کشورهای اروپایی بیشتر از دیگر کشورهای دنیاست. در کشورهای اروپایی 9 /22 درصد از مصرف‌کنندگان، مصرف بی‌رویه دارند و این سهم در آمریکا برابر با ۲۲ درصد است. به گزارش سازمان بهداشت جهانی 5 /16 درصد از جمعیت بالای ۱۵ سال اروپا و 7 /13 درصد از جمعیت بالای ۱۵ سال آمریکا مصرف بی‌رویه الکل دارند. در برخی از کشورها مصرف الکل به دلایل فرهنگی و مذهبی منع شده است.
در این کشورها تعداد افرادی که در طول زندگی خود اصلاً مشروبات الکلی مصرف نکرده‌اند بیشتر از دیگر کشورهای دنیاست. سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است ۴۸ درصد از جمعیت بالای ۱۵ سال دنیا در طول زندگی خود اصلاً مشروبات الکلی مصرف نکرده‌اند و 7 /61 درصد هم طی ۱۲ ماه منتهی به سال ۲۰۱۵ میلادی از این نوشیدنی استفاده نکرده‌اند که این سهم نسبت به گزارش سال ۲۰۱۲ میلادی 7 /13 درصد رشد کرده است. در کشورهای شرق دریای مدیترانه 8 /89 درصد از جمعیت بالای ۱۵ سال هیچ‌وقت مشروبات الکلی مصرف نکرده‌اند در حالی که این سهم در کشورهای جنوب شرق آسیا 6 /76 درصد و در کشورهای اروپایی 6 /20 درصد بود.

پیش‌بینی مصرف در سال ۲۰۲۵
سازمان بهداشت جهانی پیش‌بینی می‌کند مصرف در نیمی از کشورهای عضو این سازمان -کشورهای اروپایی و آمریکایی- افزایش پیدا کند و سرانه مصرف الکل در جهان به رقمی بالغ بر هفت لیتر در سال برسد. انتظار می‌رود بیشترین رشد مصرف الکل در کشورهای غرب اقیانوس آرام اتفاق بیفتد.
کشور چین که یکی از اعضای این منطقه است تا سال ۲۰۲۵ میلادی شاهد رسیدن میزان مصرف سرانه به 5 /1 لیتر در سال خواهد بود و بیشترین رشد مصرف را تجربه می‌کند. رشد مصرف در کشور چین که بالغ بر 4 /1 میلیارد نفر جمعیت دارد روی آمارهای جهانی هم اثرگذار است. رشد مصرف تا سال ۲۰۲۵ میلادی در کشورهای آمریکایی ۳۰ درصد پیش‌بینی شده است ولی انتظار می‌رود مصرف در کشورهای اروپایی تنزل یابد. با این حال همچنان اروپا بزرگ‌ترین مصرف‌کننده الکل در دنیا خواهد بود. مصرف الکل تا سال ۲۰۲۵ میلادی در کشورهای شرق مدیترانه بدون تغییر می‌ماند.

نقش دولت‌ها در کاهش مصرف
کمتر کردن میزان مصرف الکل می‌تواند اثرات سلامتی و اقتصادی مثبتی داشته باشد. بنابراین دولت‌ها باید تدوین، نظارت و ارزیابی سیاست‌های عمومی درصدد کمتر کردن میزان مصرف گام بردارند. مهم‌ترین استراتژی‌هایی که می‌تواند در جهت کمتر کردن میزان مصرف و اثرات منفی ناشی از مصرف استفاده شود عبارتند از:
قانونمند کردن بازاریابی نوشیدنی‌های الکلی به خصوص برای نسل جوان
قانونمند کردن و محدود کردن میزان دسترسی مردم به نوشیدنی‌های الکلی
وضع سیاست‌های مناسب در زمینه ممانعت از رانندگی در زمان مصرف الکل که خود می‌تواند مانعی در مسیر مصرف باشد.
کاهش تقاضا از طریق وضع مالیات بر مصرف و مکانیسم قیمت‌ها
افزایش سطح آگاهی عمومی در مورد مشکلات سلامتی ناشی از مصرف الکل و ارائه نظام خدمات عمومی برای افرادی که تمایل به کاهش مصرف یا ترک مصرف دارند.
نظارت و مداخله در روند مصرف افرادی که به دلیل مصرف بی‌رویه به سلامت عمومی جامعه آسیب وارد می‌کنند.