غربت صنایع دستی ایران در دنیا

رئیس مرکز مطالعات گردشگری می‌گوید ایران در صنعت بسته‌بندی از کشورهای دیگر بسیار عقب افتاده و در شناسایی سلیقه گردشگران از کشورهای دیگر جا مانده است. علت آن هم این است که نه مطالعات بازاری در زمینه بازار داخلی انجام داده‌ایم و نه مطالعاتی درباره بازارهای صادراتی هدف داشته‌ایم. او همچنین معتقد است هنوز مردم صنایع دستی را به عنوان یک کالای ضروری نگاه نمی‌کنند، به همین دلیل است که هنوز بازارهای آنلاین فروش جایگاه مناسبی در اذهان عمومی پیدا نکرده است. اسماعیل قادری عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی ضمن اینکه به رابطه صنعت گردشگری با توسعه صنایع دستی پرداخته، نقاط ضعف بازارهای صنایع دستی را کالبدشکافی کرده است.



با توجه به اینکه پس از رفع تحریم‌ها صنعت گردشگری ایران وارد فصل جدیدی از جذب توریست شده، به نظرتان رونق گردشگری چه تاثیری در توسعه صنایع دستی دارد؟
صنایع دستی به عنوان یکی از مکمل‌های اصلی گردشگری است و خود به تنهایی قادر به جذب گردشگر نیست. زمانی که گردشگران وارد مقصد جدیدی می‌شوند، برای آشنایی با موضوعات فرهنگی آن شهر یا منطقه در وهله اول با صنایع دستی آنجا آشنایی پیدا می‌کنند و انواع مختلف صنایع دستی آن شهر را دنبال می‌کنند تا برای خانواده و بستگان خود سوغات مورد پسندشان را خریداری کنند و ببرند. این سوغات جنبه یادگاری دارد و نماد شهری است که گردشگران به آنجا سفر کرده‌اند. صنایع دستی با توجه به تنوعی که دارند، در هر کشور و منطقه‌ای ویژگی خاص خود را دارند. به همین خاطر زمانی که فردی سوغاتی از یک شهر خریداری می‌کند و آن را در خانه خود نگه می‌دارد، می‌تواند این ادعا را داشته باشد که من به آن منطقه سفر کرده بودم و در سفرم، این صنایع دستی را خریده‌ام. از این رو صنایع دستی به عنوان مکملی برای صنعت گردشگری تلقی می‌شوند و جاذبه‌های گردشگری معمولاً توسعه گردشگری را در زمینه توسعه صنایع دستی فراهم خواهد کرد.

‌‌‌ برخی‌ها معتقدند تولیدکنندگان صنایع دستی که اغلب بومیان منطقه هستند، بسیار کم فرصت پیدا می‌کنند تا محصولات خود را در نمایشگاه و بازارها عرضه کنند و در واقع بازار فروش مشخصی برای صنایع دستی‌شان وجود ندارد. برگزاری نمایشگاه‌های استانی چه کمکی به بازار فروش صنایع دستی‌مان می‌کند؟
نمایشگاه‌های استانی و جشنواره‌ها معمولاً راهکاری برای تبلیغات و بازاریابی صنایع دستی و ظرفیت‌های گردشگری محسوب می‌شوند و در سایه همین بازارهای محلی می‌توانیم محصولات‌مان را به مردمان خودمان و محصولات‌مان را در عرصه بین‌المللی به گردشگران معرفی کنیم. با توجه به اینکه ایران کشوری است که تنوع صنایع دستی آن بسیار است و در هر استان حداقل دو یا بیش از سه نوع صنایع دستی تخصصی وجود دارد، در این نمایشگاه‌ها به راحتی می‌توان پتانسیل‌ها و مزیت‌های استان‌ها را به نمایش گذاشت و این ظرفیت‌ها را به گردشگران معرفی کرد تا گردشگرانی که از نقاط مختلف برای دیدن جاذبه‌های کشورها سفر می‌کنند، با این صنایع دستی آشنا شوند و به خرید این محصولات دست‌ساز ترغیب شوند. در واقع رونق گردشگری به رونق بازار صنایع دستی و بازاریابی این محصولات کمک خواهد کرد.

‌‌ به نظرتان در تولید و صادرات صنایع دستی تا چه میزان به مزیت نسبی دست پیدا کرده‌ایم؟
به نظر من تولید و صادرات با مزیت نسبی فاصله بسیاری دارد. زیرا هنوز هم از لحاظ کیفیت و هم از منظر مزیت‌های رقابتی ایران به کیفیت و تنوع لازم در این زمینه نرسیده است. از طرفی در آموزش ساخت صنایع دستی ضعیف عمل می‌شود و بیشتر محصولات صنایع دستی اگرچه در قالب رشته‌های مختلف بوده اما به صورت عملی آموزش‌های لازم به دانشجویان داده نشده است و مراکز علمی و دانشگاهی آموزش در صنایع دستی بیشتر به مدر‌ک‌گرایی گرایش پیدا کرده است. در حالی که برای آموزش ساخت صنایع دستی باید آموزش به روش استاد و شاگردی باشد. افرادی که تولیدکننده صنایع دستی هستند، این مهارت و تخصص را به شاگردها و هنرجویان خود انتقال بدهند. اما الان می‌بینیم بیشتر آموزش‌ها تئوری شده و فردی که در حال یادگیری صنایع دستی است، توانایی لازم را در تولید پیدا نمی‌کند. در حالی که فردی که تحت نظر یک استادکار آموزش لازم را می‌بیند و مهارت لازم را کسب کند، می‌تواند به توانایی بیشتری در زمینه تولید دست یابد. از سویی صادرات صنایع دستی‌مان هم طی سال‌های اخیر بهبود پیدا کرده اما تقویت صادرات و تصاحب بازارهای صادراتی نیازمند بازاریابی قوی است و باید ما بازارهای هدف را بیشتر از گذشته شناسایی کنیم و بر اساس آن معیارها در بازارهای هدف، صنایع دستی‌مان را تولید و به بازار عرضه کنیم. بسیاری از محصولات دستی ما صادر می‌شود اما در نحوه بسته‌بندی صادرات ضعیف عمل می‌کنیم. ایران در صنعت بسته‌بندی از کشورهای دیگر بسیار عقب افتاده و در زمینه تنوع بازار و شناسایی سلیقه مشتری از کشورهای دیگر جا مانده است. علت آن هم این است که نه مطالعات بازاری در زمینه بازار داخلی انجام داده‌ایم و نه مطالعاتی درباره بازارهای صادراتی هدف داشته‌ایم. به همین دلیل از نیاز گردشگران آگاهی لازم را نداریم و نمی‌دانیم گردشگران به کدام صنایع دستی گرایش دارند، تا وابسته به آن تولید محصولات صنایع دستی را جلو ببریم. همین باعث شده صنایع دستی‌مان جایگاه و موقعیت مناسبی در دنیا از آن خود نکند.

‌یکی از مشکلات صنایع دستی ایران برندسازی است. ایران تا چه میزان به سمت برندسازی صنایع دستی حرکت کرده و در بازارهای فروش تا چه میزان صنایع دستی مورد توجه گردشگران خارجی قرار می‌گیرد؟
در زمینه برندسازی محصولات دستی ایران کالایی که جایگاه واقعی خود را در دنیا پیدا کرده فرش دستباف است. اما این عرصه هم نتوانسته در یک چارچوب مشخص در بازار عرض اندام کند. می‌بینیم برخی کشورها مانند چین و هند فرش تولیدی خود را با نام فرش ایرانی در بازار می‌فروشند. البته این نشان می‌دهد فرش ایران در بازار جهانی به عنوان یک صنعت رسمی جایگاه خاص خود را پیدا کرده و برند شناخته‌شده‌ای است. اما باید اقداماتی در بازار صورت گیرد تا این کشورها نتوانند از روی این فرش‌ها کپی و تقلب کنند. صنعت فرش جایگاه خوبی را در بازارهای جهانی دارد اما در میان بقیه صنایع ایران و در داخل کشور جایگاه کمتر شناخته‌شده‌ای دارد. متاسفانه صنایع دستی ایران در برندسازی ضعیف عمل کرده و در دنیای تجارت نتوانسته بازاریابی قوی از خود نشان دهد.

‌‌ صنایع دستی ایران در فضای مجازی و بازارهای آنلاین تا چه میزان مورد استقبال مردم قرار می‌گیرند و خرید و فروش می‌شوند؟
برخی سایت‌ها فروش اینترنتی صنایع دستی را رواج داده‌اند اما در حوزه صنایع دستی معمولاً گردشگران به دنبال خرید حضوری صنایع دستی هستند و بالطبع این خرید و فروش‌ها از طریق حضوری معنا پیدا می‌کند و متقاضی بیشتر دوست دارد از تمامی محصولات صنایع دستی دیدن و بعد انتخاب کند. از طرفی زمانی فروش اینترنتی معنا پیدا می‌کند که صنایع دستی به یکی از ضرورت‌ها، ابزارهای مورد نیاز و وسایل روزمره زندگی مردم تبدیل شوند. آن زمان اگر نیازمندی ما محصولات دست‌ساز باشد، باید به سایت‌های فروش رجوع کنیم و محصولات‌مان را برای خرید انتخاب کنیم. اما چون هنوز مردم صنایع دستی را به عنوان یک کالای ضروری نگاه نمی‌کنند، هنوز بازارهای آنلاین فروش جایگاه مناسبی را در اذهان عمومی پیدا نکرده‌اند.

‌‌ با توجه به اینکه صنعت گردشگری با صنایع دستی رابطه مستقیم دارد، آیا کارگاه‌هایی در نقاط مختلف کشور وجود دارد تا گردشگر نحوه ساخت صنایع دستی را ببیند و انگیزه خرید پیدا کند؟ قیمت صنایع دستی ما از نگاه خریداران و گردشگران تا چه اندازه منطقی به نظر می‌رسد؟
در صنعت گردشگری، مبحثی با عنوان گردشگری خلاق داریم که در این فصل از گردشگری یکی از شیوه‌ها بازدید از همین کارگاه‌های صنایع دستی پیشنهاد شده است. گردشگر در حین تماشای نزدیک از یک کارگاه صنایع دستی در ساخت این محصول مشارکت می‌کند و همین باعث می‌شود گردشگران به خرید محصولات دستی ترغیب شوند. در برخی اوقات گردشگر می‌تواند پشت چرخ سفالگری بنشیند و محصول سفالی را به همراه تولیدکننده یا به تنهایی بسازد. همین اقدامات باعث جذابیت صنایع دستی می‌شود و به نظر می‌رسد یکی از کارهای اساسی که باید در حوزه گردشگری انجام شود، گشایش درهای کارگاه‌ها و تولیدی‌های صنایع دستی رو به گردشگران است تا مسافران از نزدیک این محیط‌ها را ببینند. زمانی که گردشگر از نزدیک فرآیند تولید ساخت صنایع دستی را می‌بیند و در آن مشارکت می‌کند بیشتر علاقه‌مند به این حوزه می‌شود و به خرید محصولات دست‌ساز ترغیب می‌شود.