اعتماد به رفقا

  زهرا اکبری: پس ‌از وقوع انقلاب در ایران و استقرار نظام جمهوری اسلامی، تحولات گسترده‌ای در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی به وجود آمد. تغییر دیدگاه و رویکرد سیستم تازه استقرار‌یافته در ایران که خود را حامی مظلومان و مستضعفان جهان معرفی کرده بود باعث شد کشور در عرصه روابط خارجی رودرروی دنیای غرب و به‌ویژه ایالات‌متحده آمریکا به عنوان مظهر امپریالیسم قرار گیرد. حضور اتحاد جماهیرشوروی سابق و جمهوری خلق چین به عنوان دو قدرت شرقی در برابر دنیای امپریالیسم یکی از مهم‌ترین دلایل و زمینه‌های نزدیکی رهبران جمهوری اسلامی به این دو کشور شد. برقراری روابط نزدیک سیاسی و اقتصادی میان ایران و دو قدرت کمونیستی جهان با وجود تاکید رهبران ایران به شعار «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی»  از همان سال‌های پس ‌از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون تداوم داشته است. نتیجه چنین رویکردی در حوزه روابط خارجی ایران به‌مرور خود را در چارچوبی مشخص تحت عنوان سیاست نگاه به شرق نمایان کرد. درواقع نگاه به شرق از جمله راهبردهایی است که با هدف توازن بخشیدن به مراودات سیاسی و اقتصادی از سوی تصمیم‌سازان سیاست خارجی جمهوری اسلامی طی چهار دهه گذشته همواره مورد تاکید قرار گرفته است. ایران می‌کوشد هزینه تعارض با کشورهای غربی را به نحوی از افزایش رابطه با شرق جبران کند؛ اما مواضع چین و روسیه در خصوص پرونده هسته‌ای ایران و حمایت از تحریم‌های شورای امنیت در عمل ناکامی راهبرد نگاه به شرق را به میزان قابل‌توجهی عیان کرد. 

از نظر بسیاری پژوهشگران سیاسی رفتار روسیه و چین در مسائل مختلف بین‌المللی و به‌ویژه در قضیه پرونده هسته‌ای ایران نشان از آن دارد که این دو کشور همواره از ایران به عنوان مهره‌ای برای چانه‌زنی با غرب بهره برده‌اند. رهبران روسیه سیاست‌های ضد‌آمریکایی تهران را راهی مفید برای تعدیل نفوذ سیاسی آمریکا در منطقه می‌دانند. از سوی دیگر چین با وجود اینکه از واردکنندگان نفت خام ایران بوده اما در برابر ایران رفتاری دوگانه از خود نشان می‌دهد. در واقع این کشور نیز براساس منافع خود گاه از ایران حمایت کرده و گاه از پشت پا زدن به ایران سود می‌برد. بنابراین کشورهایی مثل روسیه و چین همکاری با ایران و سایر کشورها را از زاویه منافع ملی خود دنبال می‌کنند. سوالی که پیش می‌آید این است که پیگیری رویکرد نگاه به شرق چه تاثیری بر بهبود و ارتقای جایگاه سیاسی و اقتصادی ایران در عرصه جهانی داشته است؟ در این پرونده تلاش می‌کنیم ابعاد مختلف سیاست نگاه به شرق را مورد بررسی قرار دهیم.