صدور آب

سعید جلیلی، نامزد چهاردهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، در مناظره‌های انتخاباتی خود گفت: «از طریق تعاملات کشورها با هم فرصت اقتصادی به دست می‌آید و باید بدانیم در روابطمان با کشورهای جهان چه اشتراکاتی داریم و از آنها چه فرصت‌هایی به دست می‌آید. ایراد این است که ما بر دو، سه کشور تمرکز کنیم که بیشترین مشکل را با ما دارند و نه‌تنها فرصت تولید نمی‌کنند، بلکه تهدیدزا هستند. گاهی از اختلاف کشورها با هم نیز فرصت به دست می‌آید؛ نمونه آن اختلاف روسیه و اوکراین است که با این اختلاف فرصتی به دست آمد که ۱۱ میلیارد دلار صیفی‌جات کشور را به روسیه صادر کردیم.»

به نظر می‌رسد این آمار از اساس اشتباه است، اما اگر درست باشد، از یک فاجعه بزرگ خبر می‌دهد. چطور در اوج ناترازی آب چنین سیاستی اجرا شده است؟ به بهانه طرح چنین ادعایی، در گزارش این هفته به سراغ موضوع صادرات صیفی‌جات خواهیم رفت و موارد زیر را بررسی می‌کنیم:

 آمار تولید صیفی‌جات

 مصرف داخلی صیفی‌جات

 میزان واردات صیفی‌جات به روسیه

 کدام کشورها بیشتر صادر کرده‌اند؟

 آمار صادرات صیفی‌جات ترکیه به روسیه

تهدید محصولات زراعی

محصولات زراعی را می‌توان به طور کلی به دو گروه یک‌ساله و چندساله تقسیم کرد. محصولات سالانه آنهایی هستند که بیشتر از دو فصل رشد نمی‌کنند و معمولاً فقط یک فصل رشد می‌کنند. محصولات چندساله (مانند درختان میوه و انگور) بیش از دو فصل رشد می‌کنند، یا پس از هر فصل از بین می‌روند یا به طور مداوم رشد می‌کنند؛ به اینها محصولات دائمی نیز گفته می‌شود. محصولات یک‌ساله را می‌توان به محصولات زمستانه؛ و بهاره و تابستانه تقسیم کرد. محصولات زمستانه را در پاییز می‌کارند و در تابستان سال بعد برداشت می‌کنند. محصولات بهاره و تابستانه در همان سال کاشته و برداشت می‌شوند. در اتحادیه اروپا، گندم، کلزا، چاودار (گندم سیاه) و تریتیکاله (نوعی غله جدید) معمولاً محصولات زمستانه هستند، در حالی که ذرت، آفتابگردان، برنج، سویا، سیب‌زمینی و چغندر قند از محصولات تابستانی هستند. جو در هر دو نوع زمستانه و بهاره آن رایج است.

صیفی در لغت به معنای تابستانی است و صیفی‌جات، به محصولاتی گفته می‌شود که تمامی مراحل کاشت، رشد و برداشت آنها در فصول گرم سال (اواخر بهار، تابستان و اوایل پاییز) انجام می‌شود. از معروف‌ترین صیفی‌جات موجود در ایران می‌توان به هندوانه، خربزه و طالبی اشاره کرد.

کشاورزان هنگام تصمیم‌گیری در مورد اینکه کدام محصول سالانه را بکارند، عوامل زراعی (به عنوان مثال، تناوب زراعی و شرایط خاک)، در دسترس بودن نیروی کار و ماشین‌آلات، هزینه‌های ورودی (به عنوان مثال، بذر و کود)، بازده مورد انتظار و مشوق‌های سیاستی یا محدودیت‌ها را در نظر می‌گیرند. این تصمیمات از یک سال به سال دیگر بر تولید محصولات خاص تاثیر می‌گذارد.

گیاهان برای رشد به نور خورشید، آب، خاک سالم، هوا و گرما نیاز دارند. کشاورزان نیز برای انجام به‌موقع عملیات زراعی لازم به شرایط آب‌وهوایی و رطوبت خاک مناسب نیاز دارند. تولید محصولات زراعی در طول فصل رشد و در هنگام برداشت به شرایط آب‌وهوایی حساس است. به عنوان مثال، سرمای شدید بهاره می‌تواند به برگ غلات آسیب برساند و شکوفه‌های میوه را از بین ببرد. به همین ترتیب، خشکسالی تابستانی و موج گرما می‌تواند تولید محصول را کاهش دهد، در حالی که بادهای شدید و بارندگی‌های شدید می‌توانند باعث کاهش برداشت و کاهش کیفیت محصول شوند.

علاوه بر نقش مهم شرایط آب‌وهوایی در کمیت و کیفیت برداشت محصولات، عوامل انسانی نظیر جنگ‌ها (از جمله جنگ میان روسیه و اوکراین) نیز بر کشاورزی تاثیرگذارند. جنگ در اوکراین باعث اختلال شدید در تامین مواد غذایی ملی و جهانی شده است. اوکراین صادرکننده عمده گندم، ذرت و دانه‌های روغنی است؛ محصولات اصلی که اکنون در معرض خطر عرضه ناشی از جنگ هستند.

درگیری مسلحانه در اوکراین چالش قابل توجهی را برای بازارهای مواد غذایی در سراسر جهان ایجاد می‌کند. در 17 جولای 2023، آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل متحد، به موارد زیر اشاره کرد: «تولید و در دسترس بودن غذا به دلیل درگیری، تغییرات آب‌وهوا، قیمت انرژی و موارد دیگر مختل شده است.» این سخنان نشان می‌دهد که پرداختن به امنیت غذایی به دلیل درگیری‌ها، از جمله عملیات نظامی فعال در خاک اوکراین، تغییرات آب‌وهوایی و قیمت انرژی، پیچیده است. طبق آخرین تعریف فائو، امنیت غذایی (FS) به شرح زیر تعریف شده است: وضعیتی که در آن همه مردم در همه زمان‌ها دسترسی فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی به غذای کافی، ایمن و مغذی داشته باشند و نیازهای غذایی و ترجیحات غذایی آنها برای یک زندگی فعال و سالم برآورده شود.

قبل از سال 2014، بشر با موفقیت بر مشکل امنیت غذایی در گام‌های کوچک غلبه می‌کرد. از آن زمان تاکنون، شاخص‌های امنیت غذایی به طور مداوم کاهش یافته است. تاثیر همه‌گیری کووید 19 بر امنیت غذایی نیز ویرانگر بوده است. این بدان معناست که تقریباً یک نفر از هر سه نفر در جهان (37 /2 میلیارد نفر) در سال 2020 به غذای کافی دسترسی نداشته‌اند. گزارش 2023 فائو خاطرنشان می‌کند که جامعه بین‌المللی فرصتی برای بهبودی از همه‌گیری جهانی نداشته است و اکنون با عواقب جنگ در اوکراین دست‌وپنجه نرم می‌کند که بازارهای مواد غذایی و انرژی را بیشتر تضعیف کرده است. چالش‌های جهانی امنیت غذایی و محرک‌های آن شامل درگیری‌ها و جنگ‌ها در اوکراین و سایر کشورها، کندی و رکود، و تغییرات آب‌وهوایی است.

از فوریه 2022، جنگ در اوکراین پیامدهای متعددی از جمله استرس شدید در امنیت غذایی به همراه داشته است که بر سطوح ملی و جهانی تاثیر می‌گذارد. دلایل این استرس شدید، افزایش قیمت‌ها و اختلال در زنجیره تامین است.

تولید گندم روسیه برای سال 2025-2024، 83 میلیون تن پیش‌بینی می‌شود که شش درصد نسبت به ماه گذشته و 9 درصد نسبت به سال گذشته و یک درصد نسبت به میانگین پنج‌ساله کاهش داشته است.

این پیش‌بینی شامل 59 میلیون تن گندم زمستانه و 24 میلیون تن گندم بهاره است. پیش‌بینی‌های تولید محصول برای روسیه، تولید تخمینی از کریمه را در نظر نمی‌گیرد. عملکرد کل گندم 95 /2 تن در هکتار پیش‌بینی شده که نسبت به ماه گذشته چهار درصد و نسبت به سال گذشته هفت درصد کاهش داشته است. کل سطح برداشت‌شده 1 /28 میلیون هکتار پیش‌بینی می‌شود که نسبت به ماه گذشته یک درصد و نسبت به سال گذشته سه درصد کاهش داشته است.

قیمت مواد غذایی قبلاً بالا بود و جنگ، قیمت مواد غذایی را حتی بالاتر می‌برد. کالاهایی که بیشتر تحت تاثیر قرار گرفته‌اند گندم، ذرت، روغن‌های خوراکی و کودهای شیمیایی هستند. بازارهای جهانی کالا از طریق کانال‌های زیر با خطرات فزاینده‌ای مواجه هستند: کاهش عرضه غلات، قیمت‌های بالاتر انرژی، افزایش قیمت کود و اختلال در تجارت به دلیل تعطیلی بنادر اصلی.

میزان واردات به روسیه

روسیه از ابتدای سال جاری شاهد افزایش 10درصدی واردات سبزیجات و میوه بوده است. طبق گزارش سیستم اطلاعات ایالت فدرال «Argus-PHYTO»، روسیه تا 14 آوریل امسال 5 /2 میلیون تن محصولات میوه و سبزیجات وارد کرده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته 10 درصد افزایش داشته است.

واردات کلم تقریباً 67 /1 برابر، پیاز و سیر 55 /1 برابر و کاهو 4 /1 برابر افزایش یافت. این آژانس اطلاعات خاصی درباره حجم واردات ارائه نکرده است. ازبکستان با افزایش 5 /10برابری واردات به عنوان بزرگ‌ترین تامین‌کننده کلم شناخته شد. قزاقستان نیز صادرات پیاز و سیر را به میزان قابل توجه 7 /5 برابر افزایش داد.

واردات گوجه فرنگی 2 /29 درصد، سبزیجات خشک 4 /27 درصد، خربزه، هندوانه و پاپایا 2 /22 درصد، سبزیجات ریشه‌دار 6 /21 درصد، مرکبات 20 درصد، میوه‌های خشک 5 /15 درصد، میوه‌های هسته‌دار 9 /14 درصد، خیار 9 /13 درصد و فلفل و کدو سبز 6 /13 درصد رشد کرده است. واردات موز نیز عمدتاً از اکوادور، چین، ویتنام و کاستاریکا 7 /4 درصد افزایش یافت. اکوادور با 441 هزار و 300 تن واردات از ابتدای سال تاکنون بزرگ‌ترین صادرکننده موز به این کشور است.

تامین‌کنندگان اصلی محصولات میوه و سبزیجات به روسیه شامل کشورهای EAEU (اتحادیه اقتصادی اوراسیا) و همچنین ترکیه، مصر، آذربایجان، ازبکستان، چین، هند و... هستند. 

اصلی‌ترین صادرکنندگان

روسیه یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان میوه و سبزیجات در جهان است، اگرچه از نظر مساحت بزرگ‌ترین کشور جهان محسوب می‌شود. این کشور سالانه حدود پنج میلیارد دلار برای واردات میوه و حدود 5 /1 میلیارد دلار برای واردات سبزیجات و سیب‌زمینی هزینه می‌کند.

از جمله تامین‌کنندگان اصلی میوه و سبزیجات به روسیه می‌توان به ترکیه، اکوادور و مصر اشاره کرد. در حال حاضر، صادرکنندگان عجله‌ای برای انعقاد قراردادهای جدید ندارند، زیرا به دلیل آثار سوء ناشی از تحریم‌های بین‌المللی علیه روسیه، درک نمی‌کنند که پرداخت برای محصولات عرضه‌شده چگونه انجام می‌شود. در عین حال ویژگی میوه‌ها و سبزی‌ها به گونه‌ای است که نمی‌توان آنها را نگهداری کرد، بنابراین نیاز به فروش فوری دارند. برای کشورهایی که حجم قابل توجهی از محصولات را به بازار روسیه عرضه می‌کنند، یافتن سریع جایگزینی برای این خریدار بزرگ دشوار است.

در عین حال، واردکنندگان در حال حاضر ریسک‌های ارزی جدید و تضمین هزینه‌های معاملاتی بالاتر (ناشی از تحریم‌ها) را در قیمت میوه‌ها و سبزیجات در بازار لحاظ می‌کنند. به معنای واقعی کلمه فقط در یک روز، قیمت اکثر اقلام سبزیجات و میوه‌ها به طور قابل توجهی افزایش یافته است- هر چه باشد، در حال حاضر بازار روسیه محصولات عمدتاً وارداتی را به فروش می‌رساند. بر این اساس، مصرف‌کنندگان روسی باید آماده باشند تا برای سبزیجات و میوه‌های وارداتی هزینه بیشتری بپردازند.

صادرات میوه و سبزیجات ازبکستان به روسیه افزایش قابل توجهی داشته است. در سه ماه ابتدایی سال، صادرات محصولات میوه و صیفی‌جات ازبکستان به روسیه به حدود 70 هزار تن رسید که نسبت به 5 /39 هزار تن ثبت‌شده در دوره مشابه در سال 2023 افزایش قابل توجهی را نشان می‌دهد. از ابتدای سال تاکنون نیز، حدود 156 هزار تن سبزیجات و میوه به فدراسیون روسیه عرضه شده که 26 درصد بیشتر از مدت مشابه در سال 2023 است.

Interfax.ru به نقل از Rosselkhoznadzor گزارش داد: صادرات کلم سفید 11 برابر شد و به 38 هزار تن رسید، خرمالو با 2 /6 برابر افزایش به 5 /1 هزار تن، صادرات گل کلم با سه برابر افزایش به 9 /2 هزار تن و محموله‌های هویج با رشد 3 /3برابری به 9 /4 هزار تن رسید.

در سال گذشته، ازبکستان به طور مداوم حجم بالایی از پیاز، شلیل و هلو را به روسیه صادر می‌کرد، در حالی که روسیه مواد افزودنی خوراکی را همراه با گوشت طیور به ازبکستان صادر می‌کرد. پتانسیل افزایش تجارت و روابط تجاری دوجانبه موضوع کلیدی در دیدار اخیر سرگئی دانکورت، رئیس راسلخوزنادزور (سرویس فدرال برای نظارت بر دامپزشکی و بهداشت گیاهی)، و داورون واخوبوف، رئیس اتاق بازرگانی و صنایع ازبکستان بود.

در ماه می، هیاتی از ازبکستان، از فدراسیون روسیه بازدید کرد که در مسکو، نووسیبیرسک و اوفا، با کار انبارهای ذخیره‌سازی موقت، مراکز توزیع عمده‌فروشی و زنجیره‌های خرده‌فروشی بزرگ آشنا شدند و مذاکراتی را با مدیریت آنها برای افزایش عرضه محصولات کشاورزی ازبکستان انجام دادند.

به گفته روسای ادارات نظارت هر دو کشور، پتانسیل تجارت متقابل میان فدراسیون روسیه و ازبکستان بسیار گسترده‌تر است و اجرای آن را می‌توان با سازوکارهای خاص برای ساده‌سازی شرایط عرضه و دیجیتالی کردن فعالیت‌های نظارتی تسهیل کرد.

واردات از ترکیه

دولت روسیه تا 31 می واردات تا 100 هزار تن گوجه فرنگی بدون مالیات را تایید کرد. دولت قطعنامه‌ای را تصویب کرده است که واردات تا 100 هزار تن گوجه فرنگی را تا 31 می 2024 از عوارض گمرکی معاف می‌کند.

بر اساس اطلاعیه دولت، این تصمیم در راستای تضمین ثبات قیمت این کالا از طریق افزایش عرضه آن در بازار داخلی گرفته شده است. مزایای گمرکی برای واردات گوجه‌فرنگی‌های متوسط ​​و بزرگ به استثنای انواع دنده‌دار  و گیلاسی اعمال می‌شود.

این قطعنامه برای اجرای تصمیم کمیسیون اقتصادی اوراسیا در مورد اعطای اولویت‌های تعرفه‌ای برای واردات انواع خاصی از گوجه فرنگی به روسیه، مصوب 26 ژانویه 2024 تهیه شده است. نرخ پایه حقوق گمرکی برای واردات گوجه فرنگی 10 درصد ارزش گمرکی است که کمتر از 053 /0 یورو به ازای هر کیلوگرم نباشد.

وزارت کشاورزی واردات گوجه فرنگی بدون عوارض گمرکی را پیشنهاد داده بود و در ابتدا حجم واردات 130 هزار تن را پیشنهاد کرد. اتحادیه اقتصادی اروپا (EEC) این رقم را به 100 هزار تن کاهش داد.

آندری اسلِپنوف، وزیر تجارت اتحادیه اروپا، روندی را مشاهده می‌کند که در آن تولیدکنندگان کشاورزی تا حدی تمرکز خود را از یک نوع گوجه فرنگی به نوع دیگر تغییر می‌دهند. علاوه بر این، تقاضای مصرف‌کننده افزایش یافته است. با توجه به محدودیت‌هایی که در افزایش قابل توجه تولید گوجه فرنگی گلخانه‌ای وجود دارد، واردات می‌تواند به تعادل بازار کوتاه‌مدت کمک کند. اسلپنوف به طور خاص به واردات از ترکیه، چین، مصر و ایران اشاره می‌کند که قیمت آنها با تولید داخلی قابل مقایسه است.

طبق گزارش Rosstat، قیمت گوجه فرنگی در روسیه از ابتدای سال 4 /20 درصد افزایش یافته است. با صدور حکمی از سوی وزارت کشاورزی روسیه، سهمیه واردات سالانه از 350 هزار تن به 500 هزار تن افزایش یافت. کشاورزان ترک از این تصمیم استقبال کردند، زیرا روسیه بازار بزرگی برای آنهاست و گفتند که تولید به اندازه کافی بالاست تا بتواند تقاضای محلی را برآورده کند و مقدار بیشتری از این محصول را به بازار روسیه ارسال کند.

ترکیه سالانه حدود 13 میلیون تن گوجه فرنگی تولید می‌کند. این کشور از ژانویه تا ژوئن بیش از 325 میلیون کیلوگرم گوجه فرنگی به کشورهای خارجی ارسال کرده که درآمد صادراتی آن 326 میلیون دلار بوده است. روسیه بازار مهمی برای صادرکنندگان میوه و سبزیجات ترکیه است.

بر اساس داده‌های مجمع صادرکنندگان ترکیه (TİM)، صادرات میوه و سبزیجات تازه این کشور به روسیه در نیمه اول سال 2023 در مقایسه با ژانویه تا ژوئن سال گذشته 7 /9 درصد رشد داشته و به 498 میلیون دلار رسیده است.

هایرتین اوچاک، رئیس انجمن صادرکنندگان میوه و سبزیجات تازه دریای اژه به روزنامه تجاری دنیا (Dünya) گفت: صادرات گوجه فرنگی به روسیه از 68 میلیون دلار در سال 2021 به 33 میلیون دلار در سال گذشته کاهش یافت. پس از برداشته شدن این سهمیه، انتظار داریم صادرات گوجه فرنگی به روسیه بهبود یابد. روسیه ممکن است بار دیگر به بزرگ‌ترین بازار صادراتی برای تولیدکنندگان گوجه فرنگی تبدیل شود.

به گفته اوچاک، با افزایش پیش‌بینی‌شده در محموله‌ها به روسیه، درآمد صادرات گوجه‌فرنگی ترکیه در سال جاری ممکن است به 500 میلیون دلار برسد.

ایران کجای ماجراست؟

بر اساس داده‌های جدید منتشرشده از سوی فدراسیون روسیه، با وجود تفاهم‌نامه‌های مکرر امضاشده میان ایران و روسیه در سال‌های اخیر، تجارت تا پایان سال 2023 به شدت کاهش یافته است. پس از دو سال تلاش، مشکلات اساسی صادرات روسیه حل‌نشده باقی مانده است. ساختار صادرات تغییر نکرده و حجم آن ناپایدار است. در همین حال، ایران همچنان به رقابت خود در بازار ادامه می‌دهد و کالاهای ایرانی حضور خود را در بازار روسیه گسترش می‌دهند.

پس از حمله روسیه به اوکراین و در پس‌زمینه افزایش فشار تحریم‌های غرب، ایران در اخبار روسیه به عنوان بازار جایگزین جدیدی برای تجارت روسیه ظاهر شد. تورهای تجاری ایرانی، به امید بستن قرارداد، به مسکو سرازیر شدند، زیرا اقتصاد ایران نیز از دومین رژیم تحریمی قوی تاریخ که اکنون تنها با تحریم روسیه جایگزین شده است، رنج می‌برد.

روسیه چندین قرارداد مهم با تهران منعقد کرد، از جمله تفاهم‌نامه‌ای در مورد سرمایه‌گذاری گازپروم تا سقف 40 میلیارد دلار در بخش نفت و گاز ایران. نتایج سال 2022 روند افزایشی را نشان داد: گردش مالی تجاری روسیه و ایران با 20 درصد رشد به 9 /4 میلیارد دلار رسید.

به نظر می‌رسید که سال 2023 باید این روند را تثبیت کند. اسفندماه سال گذشته گزارش شد که سیستم‌های پرداخت بانکی دو کشور به هم متصل شده و تا شهریورماه اسبربانک انتقال مستقیم را آغاز کرده، روسیه برای دومین سال متوالی به بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار خارجی ایران تبدیل شده و محموله آزمایشی از طریق کریدور حمل‌ونقل شمال-جنوب به عربستان سعودی منتقل شده است. با این حال، نتیجه برعکس بود: تجارت بین دو کشور تا پایان سال 2023 با 17 درصد کاهش به چهار میلیارد دلار رسید. مشکل در صادرات روسیه به جمهوری اسلامی است که با 1 /27 درصد کاهش به 7 /2 میلیارد دلار رسید و باعث کاهش کلی تجارت شد. اما چرا این‌طور شد؟

1- وضعیت بارش در ایران: داده‌ها نشان می‌دهد که در سال 2023، محصولات غذایی و مواد خام کشاورزی 1 /81 درصد از کل صادرات روسیه به جمهوری اسلامی را به خود اختصاص داده است. اما چندین سال است که این اتفاق افتاده، چه چیزی سال گذشته را متفاوت می‌کند؟ به نظر می‌رسد آب‌وهوا یا بارش‌ها مشخص‌تر است، که هر سال در منطقه وسیع‌تر آسیای جنوبی و مرکزی به دلیل تغییرات آب‌وهوایی نامنظم‌تر می‌شوند.

اساس صادرات روسیه ذرت، روغن آفتابگردان و جو است. دیمیتری ریلکو، مدیر عامل موسسه مطالعات بازار کشاورزی روسیه، با اشاره به پویایی آب‌وهوای در حال تغییر منطقه گفت: «گهگاهی گندم با شکست مواجه می‌شود، معمولاً زمانی که محصول در ایران از بین می‌رود.» به گفته وی، روسیه در فصل کشاورزی 2024-2023 گندمی به بازار ایران عرضه نکرد: «زمانی که ایران برداشت کم‌وبیش معمولی دارد، ایرانی‌ها علاقه‌ای به گندم ما ندارند.»

بر اساس اظهارات نمایندگان تهران تایید شده است که به دلیل برداشت موفق، واردات گندم خود را کاهش می‌دهند. در شهریورماه ۱۳۹۲، حسین یزدجرد، رئیس انجمن آردکاران ایران گفت: «اما ذرت، جو، روغن نباتی، کنجاله و تخمه آفتابگردان را خریداری خواهیم کرد.»

یکی از دلایل اصلی امتناع از خرید علنی گندم روسیه ممکن است سیاست جدید شرکت آمریکایی «کارگیل»، یکی از بزرگ‌ترین تامین‌کنندگان محصولات کشاورزی در جهان، باشد که از سال 2023 صادرات غلات از روسیه را متوقف کرده است.

2- مشکلات بانکی: در واقع، مشکلات در تجارت متقابل بسیار گسترده‌تر از مشکلات موجود در عرضه گندم است. صادرات روسیه به جمهوری اسلامی نه‌تنها در سال گذشته، بلکه در سال قبل از آن نیز کمتر بود و به 08 /3 میلیارد دلار رسید.

پس از آغاز جنگ اوکراین در سال 2022، سفرهای فراوان به تهران و اظهارات پرسروصدا در مورد توسعه همکاری‌ها، موجب ظهور دسته‌های جدیدی از کالاهای روسی در بازار ایران نشد و ساختار صادرات از روسیه را تغییر نداد. به گفته ریلکو، مشکل اساسی برای صادرکنندگان روسی فقدان یک سیستم موثر برای تسویه معاملات تجاری است.

این کارشناس گفت: «من کسب‌وکارهای روسی را می‌شناسم که می‌خواهند ذرت به ایران صادر کنند، اما امسال تصمیم گرفتند با ایرانی‌ها کار نکنند، زیرا نمی‌توانند چیزی جز «طرح‌های چمدانی» برای شهرک‌سازی ارائه دهند.

بانک‌های روسی مدت‌هاست که از طریق بانک میر بیزینس که یکی از شعبه‌های بانک ملی است، به ایران وجوه انتقال می‌دهند. VTB و اسبربانک نیز همکاری خود را آغاز کرده‌اند، اما در تایید گزارش‌های مربوط به دفاتر جدید خود در تهران تردید داشته‌اند. همه چیز به این برمی‌گردد که ایران دو نرخ ارز دارد: نرخ دولتی و نرخ بازار؛ و بانک میر بیزینس به سمت نرخ دولتی گرایش دارد. در نتیجه، با هر انتقال، تاجر روسی 20 تا 25 درصد ضرر می‌کند. تمام خدمات تسویه حساب فعلی از طریق بانک میر بیزینس انجام می‌شود- هنوز راه دیگری وجود ندارد. واضح است که در چنین نرخ‌هایی، حمل پول نقد سود بیشتری نسبت به نقل و انتقالات دارد، که ایران سعی می‌کند از آن اجتناب کند، زیرا بحران ریالی خود را بدتر می‌کند.

کار برای حل این وضعیت در حال انجام است، اما بیشتر جنبه نمایشی دارد. نمایندگان روسیه و ایران قراردادهای جدیدی امضا می‌کنند، اما واقعاً چیزی تغییر نمی‌کند.

لجستیک در حمل‌ونقل کالا به ایران یک چالش است. حمل‌ونقل از طریق دریای سیاه به دلیل محدودیت‌های ناوگان، نرخ حمل‌ونقل را تا 20 درصد افزایش می‌دهد. دریای خزر تعداد کشتی‌ها و نوسانات فصلی کمتری دارد که کشتیرانی را پیچیده می‌کند. این چالش‌ها در لجستیک باید برای ایران حل شود. همچنین حمل‌ونقل زمینی به دلیل نبود ارتباط مستقیم ریلی و نرخ بالای ترانزیت قزاقستان آسیب می‌بیند و سودآوری عرضه را کاهش می‌دهد.

آمار تولید و مصرف داخلی در ایران

ایران با توجه به شرایط اقلیمی و خاک حاصلخیز از پتانسیل بسیار خوبی برای کشت و برداشت محصولات مختلف کشاورزی برخوردار است و سالانه مقادیر زیادی از انواع محصولات کشاورزی از جمله سیب، هندوانه، گوجه فرنگی، پسته و... را به سایر کشورها صادر می‌کند. به عبارتی، صادرات محصولات کشاورزی را می‌توان یکی از مهم‌ترین زمینه‌های صادرات ایران دانست. کیفیت بالا و قیمت مناسب دو عامل اصلی تقاضای بالای سایر کشورها برای واردات از ایران است.

به گزارش خبرگزاری مهر، علیرضا مهاجر، معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی با اعلام اینکه با توجه به برداشت فراوان سیب‌زمینی، پیاز و گوجه فرنگی نیاز سفره خانوارهای ایرانی تامین است، در جلسه مدیریت و مصرف محصولات صیفی و سبزی عنوان کرد: تولید سالانه ۱۳ تا ۱۴ میلیون تن سیب‌زمینی، پیاز و گوجه فرنگی و ظرفیت مازاد پنج میلیون‌تنی صرفاً برای صادرات، از افتخارات فعالان این بخش است.

وی با اشاره به رکورد بی‌سابقه تولید ۲۰۰ تن گوجه‌ فرنگی در هکتار در فضای آزاد در ارومیه، گفت: کشاورزان ما در جیرفت نیز به راحتی بین ۸۰ تا ۹۰ تن در هکتار پیاز تولید می‌کنند.

همچنین به گزارش ایرنا، حسین اصغری، مدیرکل دفتر محصولات علوفه‌ای و جالیزی وزارت جهاد کشاورزی، گفت: طبق آمارها در سال زراعی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ نزدیک به 5 /25 میلیون تن سبزی و صیفی در ۶۶۴ هزار هکتار سطح زیرکشت تولید شد که نسبت به سال گذشته ۳۰۰ هزار تن افزایش نشان می‌دهد. وی افزود: با توجه به محدودیت منابع آبی، برنامه صرفه‌جویی در مصرف آب و ارتقای بهره‌وری در این بخش، همچنان انتقال سبزی و صیفی از محیط‌های باز به محیط‌های کنترل‌شده در اولویت اجرا قرار دارد.

صادرات ایران به تازگی به ۴۳ میلیارد دلار در سال رسیده است و محصولات کشاورزی، دست‌کم شش میلیارد دلار از آن را دربر می‌گیرند. ایران به دلیل شرایط اقلیمی مناسب و امکان کاشت و برداشت انواع مختلفی از محصولات کشاورزی، هر ‌سال محصولات متنوعی را به نقاط مختلف جهان صادر می‌کند. در این میان، صادرات صیفی‌جات با حجمی بیش از دو میلیون تن در سال و ارزشی معادل بیش از ۵۰۰ میلیون دلار، سهم مهمی را در صادرات محصولات کشاورزی به خود اختصاص داده‌اند.

در صادرات صیفی‌جات محدودیتی وجود ندارد؛ اما از میان انواع صیفی‌جات، هندوانه پرطرفدارترین محصول صادراتی ایران به شمار می‌رود و خربزه و بادمجان در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند. جالب است بدانید که هندوانه تازه، رتبه دوم محصولات صادراتی کشاورزی ایران را پس از پسته، در اختیار دارد و خربزه تازه نیز در میان ۱۰ محصول صادراتی کشاورزی ایران قرار گرفته است.

اما رونق صادرات صیفی‌جات در ایران با چالش‌هایی نیز همراه است. مشکلاتی مانند محدودیت‌های تجاری بر اثر تحریم‌ها و رقابت با کشورهای دیگر، مشکلات حمل‌ونقل و زمان‌بر بودن روند صادرات، مشکلات مربوط به استانداردها و مجوزها، همگی مواردی هستند که صادرکنندگان باید با آنها مواجه شوند.

در این میان اما، یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در زمینه تولید و صادرات این محصولات، چالش «آب» است.

به گزارش سرویس کشاورزی جهان صنعت نیوز، سالانه ۲۲۲۶ میلیون مترمکعب آب از طریق صادرات محصولات آب‌بر نظیر صیفی‌جات، هندوانه، خربزه و...، معروف به «آب مجازی» از مرزهای کشور خارج می‌شود. با این میزان آب می‌توان ۵۵۶ هزار هکتار گندم آبی کاشت و 5 /1 میلیون تن به تولید گندم اضافه کرد که برای واردات آن دولت ۲۵ هزار میلیارد تومان هزینه می‌کند. دولت تلاش می‌کند تولید محصولاتی را که آب زیادی استفاده می‌کنند محدود کند و به جای آنها محصولات اساسی را که در امنیت غذایی کشور موثر است توسعه دهد. در راستای این سیاست، دفتر صادرات گمرک ایران به گمرکات اجرایی ابلاغ کرده تا برای محصولات آب‌بر عوارض نیم‌درصد گرفته شود.

سال گذشته (۱۴۰۲) 4 /63 درصد واردات کشور، کالاهای اساسی به وزن 7 /24 میلیون تن و به ارزش 5 /19 میلیارد دلار بوده و ذرت دامی، دانه سویا، برنج، روغن دانه ‌آفتابگردان، کنجاله ‌سویا و گندم ۱۰ قلم اول کالاهای وارداتی بودند. طبق اعلام وزارت جهاد کشاورزی سالانه 5 /25 میلیون تن سبزی و صیفی در ایران تولید می‌شود که مصرف آب آنها دو تا سه برابر گندم است.

طبق اعلام سازمان خواربار جهانی (فائو)، ایران در تولید محصولات آب‌بر مانند گوجه فرنگی جایگاه هفتم و در تولید هندوانه و خربزه جایگاه دوم و سوم دنیا را دارد. اما بیش از ۹۰ درصد نیاز دانه روغنی و ۷۰ درصد نهاده دامی را وارد می‌کند؛ سالانه بیش از یک میلیون تن برنج، صد هزار تن گوشت و یک میلیون تن برنج واردات دارد. طی چند دهه، برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی برای افزایش تولید دانه‌های روغنی نتوانسته ضریب وابستگی به دانه‌های روغنی را از ۹۰ درصد پایین‌تر بیاورد.

کشورهای سریلانکا، ژاپن، کره جنوبی، چین و اندونزی در منطقه خاورمیانه در سال‌های اخیر، گوی سبقت را از دیگر کشورها در واردات «آب مجازی» ربوده‌اند. آنها محصولاتی را که نیاز به آب بیشتر دارند وارد می‌کنند و به جای آن محصولات اساسی کشت می‌کنند. ایران با میانگین بارش ۲۳۳ میلی‌متر جزو مناطق خشک دنیا تقسیم‌بندی شده است. 

منابع:

1- www.hortidaily.com

2- www.hurriyetdailynews.com

3- east-fruit.com /en

4- www.intellinews.com

5- kun.uz /en

6- www.hortidaily.com

7- www.freshplaza.com

8- ec.europa.eu