تهاجم به پایداری خلیج‌فارس

کمبود آب شیرین در بعضی کشورها بسان آمریکا، اسرائیل، عربستان سعودی، عمان، بحرین، کویت، امارات و ایران سبب شده تا به فناوری نمک‌زدایی از آب‌های شور رو آورده و نیازهای خود به آب شیرین را از دریا و خلیج‌فارس تامین کنند. البته اندیشه انتقال آب دریا به داخل فلات ایران تازگی ندارد و اولین‌بار در  اواسط ۱۳۳۰ در قالب پروژه عظیم «ایران‌رود» مطرح شد و در سال ۱۳۴۵ نیز هومان فرزاد طرحی برای انتقال آب از دریا عنوان کرد و در سال‌های بعد هم طرح‌های دیگری مطرح شد که به جایی نرسید. نیاز ایران به نمک‌زدایی آب دریا نتیجه بی‌توجهی به رعایت اصول آمایش سرزمین در جغرافیای ویژه طبیعی فلات ایران از یک‌سو و افزایش بی‌رویه جمعیت از سوی دیگر، همراه با تخلیه آب‌های زیرزمینی، خشک شدن دریاچه ارومیه، تالاب‌ها، احداث سدها و بی‌توجهی به حفاظت محیط زیست در کشور است. نظر به ازدیاد فزاینده آب‌شیرین‌کن‌های خلیج‌ فارس و احتمال زوال اکوسیستم‌ها و کاهش اقتدار ژئوپولیتیک ایران، به تدوین این جستار مبادرت شد تا دولتمردان و کارشناسان با بررسی‌های علمی و کارشناسی و تعامل با شیخ‌نشین‌های پرمصرف، به نتایجی برای حفظ پایداری خلیج‌فارس با ژرفای خیلی کمی که دارد دست یابند.

خلیج‌فارس یا شاخاب پارس که پس از خلیج مکزیک در جنوب آمریکا و خلیج هادسون در کانادا، سومین خلیج بزرگ جهان است، در جنوب ایران (از چاه بهار در جنوب غربی تا اروندرود در جنوب شرقی) بعد از انشعاب از اقیانوس هند، و در همسایگی با کشورهای کویت، امارات متحده عربی، قطر، عمان، عربستان سعودی و عراق واقع شده است.

خلیج‌فارس از تنگه هرمز تا پیوند کارون، دجله و فرات در اروندرود

هیدروگرافی و عمق‌سنجی خلیج ‌فارس که از سوی موسسه ایرانی مطالعات مکانی (جی‌آی‌اس آکادمی)1، انجام شده نشان می‌دهد از جمله دریاهای کم‌عمق و حاشیه‌ای‌ است که به لحاظ طبیعی و ساختاری با سایر دریاهای اطراف خود تفاوت زیادی دارد. توجه به عمق کم خلیج‌فارس، این تفاوت ساختاری را آشکار می‌‌کند. موسسه مطالعات مکانی برای هیدروگرافی و عمق‌سنجی خلیج‌فارس به طول 990 کیلومتر و مساحت 241 هزار کیلومترمربع و پهنای متفاوت از بیشینه 340 کیلومتر تا کمینه 55 کیلومتر در حوالی تنگه هرمز، 5998 هزار نقطه را مورد اندازه‌گیری قرار داد. در حالی که منبعی دیگر، مساحت خلیج‌فارس را 237473 کیلومترمربع در ازای آن از تنگه هرمز تا ابتدای اروندرود 805 کیلومتر و عریض‌ترین بخش آن را 290 کیلومتر، با ژرفای حدود 93 متر در نزدیکی تنب بزرگ اعلام کرده است.

 ژرفای خلیج‌فارس از تنگه هرمز به سوی شمال غرب به‌تدریج کاهش می‌یابد و سرانجام در حدود اروندرود و دلتای دجله و فرات در پیوند با رودخانه کارون به 36 تا 25 متر کاهش می‌یابد.2 به‌طوری که در شکل دیده می‌شود، حدود 90 درصد محدوده خلیج‌فارس از ژرفای بسیار کم و بخش کمی در نزدیکی تنگه هرمز از ژرفای بیشتر برخوردار است. ژرفای کم و بسیار کم در سواحل خلیج‌فارس با تخلیه پساب‌های زهرآگین نمک‌زدایی آب‌شیرین‌کن‌ها سازگار نیست و توجه ویژه کارشناسی و اقدام اجرایی را می‌طلبد. در حالی که دریاهای اطراف خلیج‌فارس دارای ژرفای متفاوتی هستند؛ بسان دریای عمان و عدن از انشعابات اقیانوسی با ژرفای دو هزار متر، دریای عربستان با ژرفای پنج هزار متر و دریای سرخ با ژرفای بیش از هزار متر.

آب‌وهوای خلیج‌فارس خشک و نیمه‌استوایی است. در تابستان دما گاهی تا ۵۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد و میزان تبخیر بیشتر از میزان آب‌های وارده است. در زمستان دما تا ۳ درجه سانتی‌گراد هم گزارش شده است. در عین شوری زیاد آب خلیج‌فارس، ۲۰۰ چشمه آب شیرین در کف و ۲۵ چشمه آب کاملاً شیرین در سواحل آن جریان دارند که منشأ همگی آنها از کوه‌های زاگرس در ایران است.

آب‌های شیرینی که وارد خلیج‌فارس می‌شوند عمدتاً محدود به روان‌آب‌های کوه‌های زاگرس در ایران و کوه‌های ترکیه و عراق است. رودخانه‌های اروندرود، کارون، جراحی، مند، دالکی و میناب بزرگ‌ترین و پرآب‌ترین رودخانه‌هایی هستند که به خلیج‌فارس می‌ریزند که بیشتر سرچشمه‌های آنها در کوه‌های زاگرس قرار دارد. شوری آب در تنگه هرمز 6 /36 گرم در لیتر و در انتهای شمال غربی و در دهانه کارون در حدود ۴۰ گرم در لیتر است. میزان بارندگی در سواحل جنوبی کمتر از پنج سانتی‌متر در سال و در سواحل شمالی بین ۲۰ تا ۵۰ سانتی‌متر در سال است.3

از میان جزایر خلیج‌فارس بیش از ۳۰ جزیره مسکونی و غیرمسکونی آن متعلق به ایران است. برخی از این جزایر به علت کشند آب (جزر و مد) در زیر آب رفته و غیرمسکون‌اند. جزایر غیرمسکون خلیج‌فارس به عنوان زیستگاه مرجان‌های دریایی، محل تخم‌گذاری پرستوهای دریایی و لاک‌پشت‌ها و همچنین زیستگاه انواع پرندگان مهاجر از اهمیت ویژه جهانی برخوردار است. بزرگ‌ترین جزیره این خلیج قشم نام دارد.4

خلیج‌فارس به سبب وجود معادن سرشار نفت و گاز در بستر و سواحل آن، «مخزن نفت جهان» نام گرفته و مسیر انتقال نفت کشورهای ایران، عراق، کویت، عربستان و امارات متحده عربی شده است، تقریباً حدود ۳۰ درصد نفت جهان از منطقه خلیج‌فارس تامین می‌شود. طبق آخرین برآوردهای انجام‌شده حوزه خلیج‌فارس در حدود ۷۳۰ میلیارد بشکه ذخیره نفت اثبات‌شده و بیش از ۷۰ تریلیون مترمکعب گاز طبیعی را در خود جای داده است. همچنین بندرهای مهمی در حاشیه خلیج‌فارس وجود دارد که از آنها می‌توان بندرعباس، بوشهر، بندرلنگه، کیش، خرمشهر و بندر ماهشهر در ایران، و شارجه، دوبی و ابوظبی را در امارات متحده عربی و بندر بصره و فاو در عراق نام برد.5

پیشینه دریانوردی در خلیج‌فارس به گذشته‌های بسیار دور، دست‌کم دو هزار سال پیش از میلاد، بازمی‌گردد. در دوره هخامنشیان، داریوش اول از دریانوردان برجسته ایرانی، فینیقی و ساتراپ‌های یونانی‌نشین امپراتوری پارس خواست تا برای کشف سرزمین‌های جدید به دریانوردی بپردازند.6

بیش از ۱۵۰ نوع ماهی متفاوت در خلیج‌فارس یافت می‌شود. بیشتر آبزیان خلیج‌فارس به‌جز چند مورد که وارد آب‌های کارون، بهمن‌شیر و اروند می‌شوند مابقی در آب‌های شور زندگی کرده و در همان‌جا تخم‌ریزی و تولیدمثل می‌کنند. از مهم‌ترین انواع ماهی‌های تجاری خلیج‌فارس می‌توان به زبیده، حلوا سفید، قباد، شیرماهی، شانک، سنگسر، پیش‌ماهی، هامور، سیکین، کارفه، طوطی، حلوا سیاه، شوریده، خبور، کفشک، سرخو، خابور و سبور اشاره کرد. از دیگر محصولات غذایی باارزش خلیج‌فارس می‌توان به میگو و انواع صدف‌های خوراکی که در برخی سواحل مانند ساحل بندرعباس و ساحل بندر لنگه و در اطراف بعضی جزایر مانند هرمز، قشم و لارک یافت می‌شوند اشاره کرد که بازار عمده آن کشورهای اروپایی است.7

 خلیج‌فارس یکی از بزرگ‌ترین پناهگاه‌های موجودات دریایی مانند مرجان‌ها، ماهی‌های تزیینی کوچک، ماهی‌های خوراکی و غیرخوراکی، صدف‌ها، حلزون‌ها، نرم‌تنان، شقایق‌های دریایی، اسفنج‌های دریایی، عروس‌های دریایی، لاک‌پشت‌ها، دلفین‌ها، کوسه‌ماهی‌ها و بسیاری از آبزیان دریایی دیگر است. متخصصان محیط زیست به دلیل نبود کارشناس و متخصص ویژه، هزینه‌های پژوهشی بالا و فقدان دانش کافی، گونه‌های مختلف جانوری پستاندار در خلیج‌فارس را در معرض خطر و آسیب می‌بینند. خشکسالی و عدم ورود مواد مغذی به آب، موجب کوچک ماندن و عدم رشد کافی برخی از آبزیان خلیج‌فارس شده است.8

جنگل حرا تنها جنگلی است که روی آب شور دریا به دلیل جزر و مد، شب‌ها زیر آب هستند و روزها سر از آب بیرون می‌آورند که دارای انواع خاصی درخت است که ریشه آنان آب شور را، شیرین کرده و به درخت می‌دهد.9

تهدید جدی خلیج‌فارس با تخلیه پساب کارخانه‌های آب‌شیرین‌کن کشورهای پیرامون خلیج‌فارس

خلیج‌فارس منزلگاه اکوسیستم‌های متنوع دریایی است که متکی به هم‌جواری آب شور خلیج و آب شیرین ناشی از تخلیه آب رودخانه‌های دجله و فرات از عراق، رودخانه‌های کارون، جراحی، دالکی، مند و میناب از ایران هستند. متاسفانه رشد سریع اقتصادی شیخ‌نشین‌های حاشیه جنوبی خلیج‌فارس با گسترش شهرها، افزایش جمعیت و افزایش روزانه مصرف آب، سبب بر‌پایی کارخانه‌های متعدد و پرظرفیت آب‌شیرین‌کن شده است. تخلیه پساب آب‌شیرین‌کن‌ها در شرایطی که خلیج‌فارس از ورودی کم آب شیرین و تبخیر بالا برخوردار است، سبب افزایش بیشتر شوری و تخریب تعادل طبیعی آب‌های شور و شیرین و پایداری اکوسیستم‌های دریایی می‌شود. افزایش شوری با کاهش سطح اکسیژن نیز سبب مرگ اکوسیستم‌های میکروسکوپی که منبع غذایی آبزیان است می‌شوند. افزایش شوری مرگ تپه‌های مرجانی و زوال اکوسیستم‌های خلیج‌فارس را در پی دارد. تغییر شرایط زیستی اکوسیستم‌های دریایی خلیج‌فارس، امنیت غذایی جوامع حاشیه خلیج‌فارس را نیز تهدید می‌کند.10

با آنچه درباره اهمیت اکوسیستم‌های خلیج‌فارس گفته شد، گردشگران و تماشاگران دوبی از دیدن رقص فواره‌های بلند آبی هماهنگ با موزیک دلنشینی که از بلندگوهای پیرامون میدان بزرگ دوبی پخش می‌شود لذت می‌برند؛ در حالی که کارشناسان محیط زیست نگران و دلواپس فناوری‌های پیشرفته انرژی‌سوز کارخانه‌های آب‌شیرین‌کنی هستند که سبب از بین رفتن تنوع زیستی آبزیان و تهدید جوامع محلی سواحل خلیج‌فارس شده‌اند.

گردشگران در دوبی می‌توانند در ژرفای استخر شنا کنند یا در مرکز خرید بزرگ دوبی، جایی که پنگوئن‌ها روی برف‌های تازه حاصل از آب‌شیرین‌کن‌ها راه می‌روند، اسکی کنند. دوبی برای ادامه این نمایش لوکس گران‌قیمت باید با آب شیرینی که هیچ‌گاه نداشته و اکنون به یاری فناوری‌های روز با صرف انرژی و سرمایه زیاد به دست می‌آید، نیاز کلانشهر رو به گسترش خود را تامین کند. به نظر کارشناسان همه این اقدامات گران‌قیمت و هزینه‌بر با اتکای دوبی به شیرین‌سازی آب شور خلیج‌فارس ممکن می‌شود. در نتیجه تخلیه پساب و سایر مواد شیمیایی فرآیند نمک‌زدایی، شوری آب خلیج بیشتر و درجه حرارت آب در نزدیکی سواحل افزایش یافته، سبب زوال تنوع گونه‌های زیستی و زیان جوامع محلی می‌شود.11

در جدول بزرگ‌ترین فناوری‌های آب‌شیرین‌کن‌های جهان بر پایه آمار سال 2019 درج شده که 12 مورد از آنها در سواحل خلیج‌فارس مستقر شده‌اند که احتمال دارد تولید روزانه بعضی از آنها تاکنون از ارقام مندرج در جدول بیشتر هم شده باشد.12

انتقال آب از خلیج‌فارس به نقاط مختلف ایران

احسان انصاری، مدیرعامل شرکت تامین و انتقال آب خلیج‌فارس، در گفت‌وگو با اکوایران، رسانه تصویری تخصصی اقتصاد ایران، گفت با توجه به تنش‌های آبی و نیازی که برای طرح‌های توسعه معادن و صنایع معدنی وجود دارد و انتقال مواد معدنی از معادن به کنار دریا با مشکلات مالی و مسائل زیست‌محیطی همراه بوده و مقرون‌به‌صرفه نیست، شرکت تامین و انتقال آب خلیج‌فارس با سرمایه‌گذاری و حمایت شرکت‌های بزرگ معدنی بسان گل‌گهر، مس سرچشمه و چادرملو تاسیس شد تا ضمن تامین آب مورد نیاز شرکت‌های معدنی، آب شرب بندرعباس و چند شهر دیگر نیز تامین شود.

برای انتقال آب به فلات مرکزی ایران تاکنون پنج خط طرح‌ریزی و تخصیص آب داده شده است. خط نخست از 30کیلومتری غرب بندرعباس به طول 810 کیلومتر (300 کیلومتر تا گل‌گهر و اردکان یزد، 450 کیلومتر تا مس سرچشمه و 810 کیلومتر تا چادرملو) در نظر گرفته شده است که اولین واحد شیرین‌سازی آن به بهره‌برداری رسیده و دومین واحد آن قرار است تا مردادماه 1403 به بهره‌برداری برسد. خط دوم نیز از 30کیلومتری غرب بندرعباس به طول 970 کیلومتر برای صنایع و معادن استان یزد و کرمان و خط سوم به طول 1080 کیلومتر از 30کیلومتری غرب بندرعباس تا سیرجان، یزد و اصفهان طراحی شده‌اند. البته دو خط لوله دیگر هم برای انتقال به فلات مرکزی منتها با برداشت آب از دریای عمان مدنظر است. مدیرعامل شرکت آب خلیج‌فارس در گفت‌وگو با اکوایران، از برداشت 6 /4 میلیون مترمکعب آب شور و شیرین‌سازی 600 میلیون مترمکعب آب سخن گفته است.

آلودگی‌های خلیج‌فارس

طبق مطالعات انجام‌شده در سال 2021 که در بولتن آلودگی‌های دریایی13 موسسه ساینس دایرکت14 منتشر شده، اگر برای عادی‌سازی شرایط خلیج‌فارس اقدام فوری صورت نگیرد، ادامه نمک‌زدایی به موازات تغییر اقلیم سبب افزایش پنج درجه حرارت آب‌های ساحلی نیمی از منطقه تا سال 2050 می‌شود، زیرا نیروگاه‌های برق و سازمان آب دوبی، آب مورد نیاز 6 /3 میلیون جمعیت ساکن دوبی و 7 /4 میلیون نفر گردشگر را تامین می‌کند، به‌طوری که در سال 2022 حدود 620 میلیون مترمکعب یا روزی حدود 7 /1 میلیون مترمکعب آب خلیج‌فارس با نمک‌زدایی و شیرین‌سازی، پساب آن به خلیج‌فارس تخلیه شد. انرژی 43 شیرین‌کننده آب جبل‌علی از طریق سوخت فسیلی تامین می‌شود که در سال 2022، حدود 200 میلیون تن کربن در فضا منتشر کرد. به همین سبب، از 30 نوامبر تا 12 دسامبر سال 2023 کنفرانس جهانی تغییر اقلیم سازمان ملل با نام «کاپ 28» در دوبی برگزار شد.15

 اعضای کنفرانس کاپ 28 بر این باور بودند که با وجود پیشرفت‌های حاصل‌شده، حتی با اجرای کامل همه اسناد و استراتژی‌ها تا سال 2030 به اهداف دمایی مندرج در موافقت‌نامه پاریس دست نخواهند یافت و برای رسیدن به هدف محدود کردن افزایش دمای زمین به 5 /1 درجه سلسیوس، انتشار گازهای گلخانه‌ای باید 43 درصد تا سال 2023 و 60 درصد تا سال 2035 به نسبت سال 2019 کاهش پیدا کند و در همین راستا، تصمیماتی گرفته شد که از جمله مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

 سه برابر کردن ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر؛

 کاهش قابل ملاحظه انتشار گازهای غیرکربنی از جمله انتشار گاز متان تا سال 2030؛

 گذار از سوخت‌های فسیلی در بخش انرژی به نحوی عادلانه، منظم و منصفانه به‌طوری که تا سال 2050 انتشار آن به صفر برسد؛

 حذف تدریجی یارانه‌های ناکارآمد سوخت‌های فسیلی که صرفاً به فقر انرژی یا انتقال انرژی مربوط نمی‌شوند.

چالشی‌ترین تصمیم این نشست، گذار از سوخت‌های فسیلی بود که برخی آن را موفقیتی تاریخی دانستند. در حالی که در کنفرانس‌های گلاسکو و شرم‌الشیخ موفق به دستیابی به توافقی در مورد حذف سوخت‌های فسیلی نشدند، نتیجه چنین اجماعی در میان 195 کشور در کاپ 28، به‌ویژه در بحبوحه دو جنگ اوکراین و غزه و اختلاف نظرهای دولت‌ها در خصوص وضعیت این دو جنگ، و با توجه به این نکته که ریاست نشست با احمد الجابر، یکی از سرمایه‌داران نفتی، در یکی از کشورهای نفت‌خیز جهان بود، دستاورد چشمگیری محسوب می‌شود.16

دریا برای مردم هرمزگان و ساحل‌نشینان خلیج‌فارس مایه برکت و رزق و روزی بوده است. اما اکنون علاوه بر خطرات پساب‌های زهرآگین آب‌شیرین‌کن‌ها، فاضلاب شهرها نیز یک تهدید جدی برای دریا شده که تنها در بندرعباس روزانه ۷۰۰ لیتر بر ثانیه پساب وارد دریا می‌شود.17

ژئوپولیتیک ایران و اهمیت خلیج‌فارس

ایران با قرار گرفتن بر سر راه غرب به شرق، گذرگاه جاده ابریشم، برخورداری از 5789 کیلومتر سواحل آبی (4900 کیلومتر سواحل آبی جنوب و 20 جزیره مسکونی آن و 889 کیلومتر سواحل دریای خزر) و 60 هزار کیلومتر مرز زمینی با کشورهای  ترکیه، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، پاکستان، عراق، افغانستان و ارمنستان از موقعیت ژئوپولیتیک ویژه‌ای برخوردار است.

خلیج‌فارس محور ارتباط میان اروپا، آفریقا، آسیای جنوبی و جنوب شرقی است. از نظر راهبردی در منطقه خاورمیانه، به عنوان بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مرکز ارتباطی بین این سه قاره است و بخشی از یک سیستم ارتباطی بین اقیانوس اطلس، دریای مدیترانه، دریای سرخ و اقیانوس هند است. به همین دلیل از دیرباز مورد توجه قدرت‌های جهانی و همچنین بازرگانان و تجار دنیا بوده است. همچنین این منطقه منبع مهم انرژی جهان است. در مجموع خلیج‌فارس از نظر جغرافیای سیاسی، استراتژیک، انرژی و تاریخ و تمدن یک پهنه آبی مهم و حساس در دنیا محسوب می‌شود.18

به‌طوری که این موقعیت به ایران اجازه می‌دهد در روند تحولات جهانی و منطقه نقش‌آفرین باشد. این موضوع سبب می‌شود آینده‌نگری، طراحی، برنامه‌ریزی و اجرای سیاست‌های خارجی بر مبانی ژئوپولیتیک (موقعیت، وضعیت، منابع انرژی، ایدئولوژی، قلمرو فرهنگی و...) همراه با تعامل خردمندانه، موثر و درک متقابل از شرایط زمان و مکان صورت گیرد. زیرا امروز با جهانی شدن اقتصاد، توسعه فناوری‌ها و پیشرفت‌های هوش مصنوعی، موقعیت جغرافیایی و تنوع ارتباطات کشورها اهمیت فوق‌العاده‌ای در اقتدار، توسعه اقتصادی و روابط جهانی ایفا می‌کند. ایران باید بتواند با برجسته کردن اقتدار ژئوپولیتیک خود عامل ثبات سیاسی و سیاست‌گذاری اقتصاد و انرژی خاورمیانه شناخته شود.

به این سبب، اهمیت موقعیت ژئوپولیتیک و مزیت حضور ایران در همسایگی کشورهای همجوار و نزدیکی با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به‌گونه‌ای است که قدرت‌های جهانی و کشورهای منطقه را نسبت به تغییر و نفوذ ژئوپولیتیک ایران حساس می‌کند، زیرا سده‌های متوالی است که منافع کشورهای منطقه متاثر از نفوذ و اقتدار ایران در خلیج‌فارس است. به همین سبب، تغییر ماهیت و اهمیت خلیج‌فارس و تخریب محیط زیست آن در دهه‌های آینده، موقعیت ویژه ساحلی و استراتژیک ایران را به‌شدت مورد تهدید قرار می‌دهد.

نتیجه‌گیری و راهبرد

تاسیسات آب‌شیرین‌کن مستقر در سواحل کشورهای حاشیه خلیج‌فارس با وجودی که آب شیرین مورد نیاز در بخش‌های کشاورزی، شرب و برخی صنایع این کشورها را تامین می‌کند اما فرآیند نمک‌زدایی و شیرین‌سازی آب دریا پیامدهای جبران‌ناپذیری را برای اکوسیستم خلیج‌فارس دربر دارد که با توجه به افزایش سرعت شیرین‌سازی آب خلیج‌فارس از سوی کشورهایی نظیر عربستان، قطر، امارات و کویت تبعات محیط‌زیستی زیادی در انتظار اکوسیستم خلیج‌فارس است. مهم‌ترین آثار منفی زیست‌محیطی بازگشت پساب و ضایعات شیرین کردن آب خلیج‌فارس عبارت‌اند از:

 تخلیه مواد شیمیایی زهرآگین

 تخریب تعادل طبیعی آب‌های شور و شیرین

 مصرف انرژی زیاد و هزینه‌بر

 تخلیه پساب نمک‌زدایی به خلیج‌فارس

 افزایش درجه حرارت نزدیک سواحل

 زوال اکوسیستم‌ها و آبزیان خلیج‌فارس در اثر فرآیند نمک‌زدایی

 افزایش تدریجی شوری و غلظت آب خلیج‌فارس در دهه‌های آینده

 تهدید امنیت غذایی جوامع محلی پیرامون خلیچ

 تهدید اقتدار ژئوپولیتیک ایران در آینده

طرح مجدد مسئله تهدید محیط زیست خلیج‌فارس از طریق آب‌شیرین‌کن‌های در دست بهره‌برداری در این جستار و ادامه استقرار آب‌شیرین‌کن‌های بیشتر و افزایش شوری زیادتر همراه با تغییر ماهیت هیدرولوژیک خلیج‌فارس و زوال اکوسیستم‌های آن، مطالعات علمی زیست‌محیطی به موازات تعاملات سیاسی با تشکیل کنوانسیونی با ذی‌نفعان منطقه برای مدیریت محیط زیست سالم خلیج‌فارس را اجتناب‌ناپذیر می‌کند. حضور وزارت خارجه با همکاری سازمان محیط زیست و دانشگاهیان نیز در این مهم برای حفظ اقتدار ژئوپولیتیک کشور ضروری است. 

پی‌نوشت‌ها:

1- GISAcademy.ir

2- https: / /persiangulf.ne

3- persiangulf.net

4- همان

5- همان

 6- همان

7- همان

8- همان

9- همان

10- Science, 15 may 2023

11- ScienceDirect

12- http: / /worldwater.org /wp-content /uploads /2013 /07 /table21.pdf and https: / /www.aquatechtrade.com /news /desalination /worlds-largest-desalination-plants /

13- Marine pollution Bulletin

14- ScienceDirect

15- همان

16- دکتر اعظم امینی، عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد

17- باشگاه خبرنگاران جوان، 28 /1 /1403

18- همان