بیابان را سراسر مه گرفته

  جواد حیدریان: حالا که توده‌های خاک و گرد و غبار کیلومترها دورتر از سرزمین در ارتفاعی بالا و با سرعتی عجیب، اغلب شهرهای خاورمیانه به‌خصوص ایران را دربر می‌گیرد و زنگ هشدار مدیریت سرزمین را به صدا درآورده است، باید بیش از پیش به اهمیت بیابان و جغرافیای سرزمین ایران فکر کنیم. حالا فقط اهواز و شهرهای جنوبی ایران در خوزستان و بوشهر و... نیستند که در خط مقدم تهاجم سرزمینی‌اند، بلکه در قزوین، تهران، مشهد، کرمان، یزد، اصفهان، سنندج، کرمانشاه و همه شهرهای ایران با تهاجم بیابان روبه‌رو هستیم. شاید باورش سخت باشد اما مناطق جنگلی زاگرس و حتی البرز نیز از این تهاجم واقعی در امان نیستند. بیابان دارد ایران را می‌بلعد اما حتماً مقابله با بیابان ممکن است. برخی از متخصصان بیابان البته معتقدند، تبلیغ بیابان‌زدایی لزوماً رفتاری علمی و قابل اتکا نیست، چراکه اکوسیستم‌های بیابانی به دلیل ویژگی‌های ذاتی لزوماً بد نیستند بلکه آنچه هولناک و آسیب‌زا به نظر می‌رسد گسترش بیابان به سمت اکوسیستم‌های جنگلی، مرتعی و رویشگاه‌های طبیعی است. آن چیزی که اکنون سرزمین ما با آن دست و پنجه نرم می‌کند. ایران یکی از منحصربه‌فردترین کشورهای بیابانی جهان است. بالغ بر 60 درصد خاک ایران بیابان است اما نبود سامانه مدیریت سرزمین طی 100 سال گذشته که جمعیت و توسعه رو به تزاید بوده، منابع آب را آرام‌آرام هدر داده و زمینه گسترش بیابان در ایران را فراهم کرده است. حالا بیم آن می‌رود که تمامی اکوسیستم‌های متنوع سرزمین ما تحت‌الشعاع بیابان قرار بگیرد. اهمیت مقابله با بیابان البته فقط مختص ایران نیست. خاورمیانه گرم و خشک نیز تنها منطقه جهان نیست که خطر بیابان آن را تهدید می‌کند. در اغلب مناطق زمین به دلیل گرمایش جهانی، از دست رفتن منابع آبی، گسترش توسعه نامتوازن و غیرپایدار، تخریب جنگل‌ها و... بیابان دارد مثل هیولایی همه‌چیز را می‌بلعد. بنابراین شکل‌گیری کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی از سوی سازمان ملل متحد (UNCCD) این امید را به وجود آورد که دنیا برای مقابله با بیابان به پا خاسته است. کنوانسیون مقابله با بیابان در سال 1992 به عنوان یکی از دستاوردهای «اجلاس زمین» در کنفرانس سران آن سال در ریودوژانیرو برزیل، توانست توجه جهان را به بیابان‌زایی معطوف کند.

در این پرونده در گفت‌وگو با متخصصان بیابان در پی این هستیم که آیا می‌توان با مدیریت خشکسالی‌ها، گسترش بیابان را در ایران مهار کرد؟ اما مدیریت سرزمین منوط به سیاستگذاری درست و تغییر روش‌ها و قوانینی است که اجازه تخریب سرزمین را می‌دهد. در این پرونده می‌خواهیم بگوییم اگرچه تصویر پیش رو نگران‌کننده است اما خیلی‌ها موفق شده‌اند از شرایط بدتر هم عبور کنند. در تحلیل وضعیت فعلی در ایران به مناسبت روز بیابان‌زایی باید بررسی کنیم، کدام سیاست‌ها ممکن است شرایط ایران را بدتر از وضعیت فعلی کند؟ همچنین برای متوقف کردن بیابان‌زایی چه باید کرد؟ کدام کشورها توانستند با اصلاح حکمرانی آب و منابع طبیعی روند بیابان‌زایی را کند یا متوقف کنند؟