یارانه به مردم یا به بنزین

دولت‌های خردمند در کشورهای نفت‌خیز تلاش می‌کنند تا درآمدهای نفتی را به سرمایه انسانی تبدیل کنند. آنها با سرمایه‌گذاری در درمانگاه‌، مدرسه و دیگر خدمات عمومی شهروندانی سالم و تحصیل‌کرده پرورش می‌دهند که مدت‌ها پس از اتمام ذخایر نفتی همچنان به رشد و شکوفایی خود ادامه می‌دهند. اما نیجریه به جای انجام این سرمایه‌گذاری‌ها به شهروندان بنزین ارزان می‌دهد. حدود نیمی از درآمد نفتی دولت -معادل 3 /2 درصد تولید ناخالص داخلی- برای یارانه بنزین هدر می‌رود. این رقم چهار برابر بودجه بخش سلامت کشور است. نیجریه باید این یارانه را قطع کند. این کار از نظر سیاسی بسیار دشوار است، اما افتتاح یک پالایشگاه بزرگ در دو هفته قبل از سوی آلیکو دانگوته، ثروتمند‌ترین مرد نیجریه، می‌تواند دشواری آن را کاهش دهد. بارها تلاش شد تا این یارانه حذف شود، اما چند دهه است که پرداخت آن ادامه دارد. سال گذشته، رئیس‌جمهور بولا تینوبو در مراسم تحلیفش اعلام کردکه یارانه سوخت به تاریخ پیوست، اما یارانه به‌سرعت بازگردانده شد. این یارانه در شکل کنونی خود بسیار پیچیده و غیرشفاف است. شرکت ملی نفت نیجریه نفت خام را با بنزین پالایش‌شده در خارج مبادله می‌کند و بنزین را با قیمتی زیر قیمت بازار به رانندگان نیجریه‌ای می‌فروشد. ضرر هنگفت ناشی از این معامله از پولی کم می‌شود که قرار است شرکت از درآمدهای نفتی به دولت بپردازد. این ضرر منابع موجود برای خدمات عمومی را به‌شدت کاهش می‌دهد. هرچه از وحشتناک بودن این سیاست بگوییم باز هم اغراق نکرده‌ایم. این سیاست ناعادلانه است، چون مزایای آن به‌ شکلی نامتناسب به صاحبان خودرو در طبقه متوسط می‌رسد. آلاینده است، چون مردم را به سوزاندن بنزین بیشتر تشویق می‌کند. درها را به روی فساد می‌گشاید. کامیون‌های حامل سوخت یارانه‌ای به کشورهای همسایه قاچاق می‌شوند. از آنجا که عرضه سوخت ارزان هزینه زیادی دارد که دولت از پس آن برنمی‌آید بنزین جایگاه‌ها اغلب تمام می‌شود. مردم در روزهای اخیر شاهد صف‌های طولانی در جایگاه‌های بنزین بودند که خود راه‌بندان ایجاد می‌کرد. برخی رانندگان تمام طول شب را در صف بودند تا بتوانند باک خودروشان را پر کنند. از همه بدتر، اتلاف پول عمومی برای یارانه سوخت از مجموع پولی که به تحصیل و بهداشت تعلق می‌گیرد بیشتر است و در نتیجه امکان بهبود هیچ‌کدام از این دو خدمت عمومی وجود ندارد. به همین دلیل یک‌ششم از کودکان نیجریه‌ قبل از پنج‌سالگی می‌میرند و میانگین رشد سواد کودکان نیجریه‌ای معادل پنج سال حضور در مدرسه است. این رقم در کنیا به 5 /8 سال می‌رسد (اندازه‌گیری برمبنای میزان یادگیری است، نه زمان حضور در مدرسه). قابلیت‌های بالقوه انسانی به میزان قابل ملاحظه‌ای به هدر می‌روند. تا اواسط قرن نیجریه سومین کشور پرجمعیت جهان خواهد بود. بانک جهانی برآورد می‌کند که در صورت بهبود وضعیت تغذیه، تحصیل و بهداشت؛ بهره‌وری کودکان نیجریه‌ای 8 /2 برابر خواهد شد. مشکل آنجاست که یارانه سوخت طرفداران زیادی دارد. این یارانه به طرزی تبعیض‌آمیز به طبقه برخوردار منفعت می‌رساند، اما وقتی مقدار آن کاهش می‌یابد تمام مردم به‌سرعت درد آن را احساس می‌کنند. افزایش اخیر قیمت رسمی بنزین بهای تمام کالاها از اقلام غذایی تا برق را بالا برد (اغلب مردم نیجریه برای تولید برق از ژنراتورهای بنزین‌سوز خانگی استفاده می‌کنند). مردم از این بابت خشمگین شده‌اند. ماه گذشته پلیس بر روی تظاهرا‌ت‌کنندگانی که به افزایش هزینه‌های زندگی اعتراض داشتند، آتش گشود و ده‌ها نفر جانشان را از دست دادند. دولت از بروز هرگونه ناآرامی بیشتر وحشت دارد. اما هرگونه ناکامی در اصلاحات فقط زمان فلاکت را طولانی‌تر می‌کند. دو راه وجود دارد که بتوان رای‌دهندگان را توجیه کرد که حذف یارانه‌ها در نهایت به جای آسیب‌ رساندن منفعت ایجاد می‌کند. روش اول آن است که به آقای دانگوته اجازه داده شود که بنزین را به قیمت بازار بفروشد و به این ترتیب کمبود آن را برطرف کند. این گذار به دلیل وجود تنگناهای عرضه داخلی نفت خام چندان آسان نخواهد بود. همچنین قیمت‌ها بالاتر می‌رود و این امر برای مردم قابل پذیرش نیست. اما مردم نیجریه با دیدگاهی ملی‌گرایانه عقیده دارند که به عنوان یک تولیدکننده نفت خودشان باید بتوانند سوختشان را پالایش کنند. دولت نیز می‌تواند تمام تقصیرهای مربوط به افزایش قیمت بنزین را به گردن آقای دانگوته بیندازد و برای خودش پوشش سیاسی ایجاد کند. از آن مهم‌تر، دولت باید پول حاصل از صرفه‌جویی در یارانه سوخت را به بهبود مراقبت‌های درمانی، تحصیل و شبکه ضعیف تامین اجتماعی اختصاص دهد. اما صرف وعده دادن باورپذیر نیست. بسیاری از مردم نیجریه (تاحدی منطقی) عقیده دارند که هر پول اضافی در صندوق‌های دولت یا دزدیده شده، یا در پروژه‌های موهوم تلف می‌شود. دولت آقای تینوبو وظیفه دارد به‌سرعت ثابت کند که این باور اشتباه است. همانند گذشته ممکن است اشتباهات زیادی رخ دهند. اما امور مالی عمومی نیجریه آنقدر متزلزل است که نمی‌تواند به شکل کنونی ادامه یابد. دولت باید یارانه بنزین را متوقف کند و در عوض یارانه به مردم بدهد.