شمشیر دولبه
چرا شاخص‌های اقتصادی ایران و عربستان فاصله معناداری با هم دارند؟
زهرا اکبری: اقتصاددانان معتقدند درآمدهای نفتی برای اقتصاد یک کشور می‌تواند به منزله یک شمشیر دولبه باشد. درآمدهای نفتی در کشورهای توسعه‌یافته اثر مثبتی بر رشد اقتصادی دارد، اما در کشورهایی که در تله رشد پایین گرفتار شده‌اند، درآمد سرشار نفتی که به‌صورت رانت در اختیار دولت‌ها قرار می‌گیرد از طریق تشدید کسری بودجه و کسری حساب تجاری رشد اقتصادی حاصل از درآمدهای نفتی را کاهش می‌دهد. مهم‌ترین سوءآثار درآمدهای نفتی در این کشورها، افزایش دیوانسالاری، کاهش آزادی فردی و سیاسی، نقض حاکمیت قانون و نقض حقوق مالکیت است که با اثرگذاری بر محیط کسب‌وکار، به دست‌انداز مسیر توسعه اقتصادی تبدیل می‌شود.
درآمدهای نفتی، بخش اعظم درآمدهای صادراتی کشورهای صادرکننده نفت، از جمله ایران و عربستان را تشکیل می‌دهد. نفت در اقتصاد این دو کشور همواره نقش و جایگاه اساسی و غیرقابل انکاری داشته است. ذخایر نفتی هرسال درآمدهای ده‌ها میلیارددلاری برای این کشورها به همراه داشته است. درآمدهایی که بخشی از آن صرف افزایش هزینه‌های رفاهی شهروندان شده، بخشی از آن صرف سرمایه‌گذاری شده و بخشی از آن برای پشتیبانی از اقتصاد و امنیت کشورها در برابر شوک‌های خارجی در صندوق‌های ذخیره انباشت می‌شود. این امر به گونه‌ای است که کارشناسان اقتصادی نفت را رکن اصلی و سنگ بنای توسعه داخلی و همچنین منبع اصلی درآمد این دو کشور می‌دانند. با وجود اینکه اقتصاد عربستان نیز مانند اقتصاد ایران تک‌محصولی و متکی به نفت است و دولت آن کشور نیز مانند ایران با در دست داشتن حدود 65 درصد از حجم اقتصاد، بزرگ‌ترین کارفرما محسوب می‌شود؛ شاخص‌های اقتصادی و سطح رفاه شهروندان دو کشور فاصله معناداری با هم دارد.
داده‌های بانک مرکزی عربستان نشان می‌دهد تورم نقطه‌به‌نقطه اکتبر 2021 عربستان برای چهارمین ماه متوالی زیر یک درصد باقی مانده که به معنای عبور این کشور از بحران کروناست. از طرفی بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد سعودی‌ها در کنترل تورم از کشور ما بسیار بهتر عمل کرده‌اند. در یک مقایسه نسبی، اقتصاد ایران در مقایسه با روند اقتصاد عربستان نوعی عقبگرد داشته است. طی سه دهه گذشته ارزش تولید ناخالص داخلی عربستان (به قیمت ثابت سال ۲۰۱۰) بیش از سه برابر شده است. این در حالی است که تولید ناخالص داخلی ایران در بازه زمانی سال‌های ۱۹۸۷ تاکنون تنها ۴ /۱ برابر شده است. یعنی اقتصاد ایران در سه دهه اخیر حتی در مقایسه با همسایه نفتی خود در وضعیت درجا زدن قرار داشته است. اما چه عاملی باعث شده که اقتصاد ایران با وجود داشتن چنین ظرفیت بالقوه‌ای، در عمل به موجودی بیمار و ضعیف تبدیل شود؟
