تیولداری در محیط‌زیست
منابع ملی چگونه در اختیار عده‌ای خاص قرار می‌گیرد؟
جواد حیدریان: به نظر می‌رسد از دیرباز سرزمین ایران در خدمت دولتمردانی بوده که به نحوی منابع حیاتی از جمله منابع طبیعی و محیط زیست را خرج وضعیت خود یا رشوه به اطرافیان برای استقرار شرایط خود کرده‌اند. برای تسهیل چنین روندی روش‌های قانونی و غیرقانونی فراوانی وجود داشته است. یکی از انواع این روش‌ها که منابع را خرج اصحاب قدرت و نزدیکان آن می‌کند، تیولداری است. از قضا همین روش‌ها باعث ایجاد و بروز نارضایتی در مردمی می‌شود که منابع جلوی چشمشان غارت می‌شود. منابعی که اساساً متعلق به آنهاست ولی آنها از آن سودی نمی‌برند. یکی از محورهای نارضایتی مردم، بذل و بخشش‌های منابع کشور به سود عده‌ای خاص است. این دغدغه به‌خصوص میان نسل جوان وجود دارد که طبیعت و منابع طبیعی کشور در خدمت عده‌ای محدود قرار گرفته و به نوعی مناسبات تیولداری در کشور حاکم است. به عقیده ناظران محیط زیست، تیولداری در عرصه محیط زیست در نهایت به فرسودگی و ویرانی سرزمین منجر می‌شود. اگر نگاهی به وضعیت دریاچه‌ها، تالاب‌ها و رودخانه‌های کشور بیندازیم، به همان اندازه که وضعیت اقتصادی مردم تنگ است، این مخازن از آب خالی هستند. علاوه بر اثر طبیعی خشکسالی و تغییر اقلیم اما نحوه بهره‌برداری از منابع آب در ایران بسیار غیراصولی است. مرور وضعیت مدیریت آب، جنگل و مرتع و دیگر منابع مرتبط با محیط زیست و منابع طبیعی به ما ثابت می‌کند که نحوه مدیریت و خرج منابع مطابق با ظرفیت‌های اکولوژیک کشور نیست و در این میان نفع جریان‌ها، گروه‌ها و حتی افراد به میان می‌آید. جایی که از نظر اقتصاددانان تیولداری محیط‌زیست نامگذاری می‌شود. واگذاری اراضی جنگلی، مجوز حفر چاه، اجازه تغییر کاربری اراضی، کوه‌خواری، دریاخواری و... همه زیر لوای قانون از نمونه‌های اجازه و دسترسی افراد و گروه‌ها و نهادهای خاص به منابع است. در شماره 394 مجله تجارت فردا یادداشتی با تیتر «تله تیولداری» منتشر شده که از منظر تاریخ واگذاری منابع و عرصه‌های طبیعی در قالب تیولداری و موارد دیگر در ایران جالب به نظر می‌رسد: «در دوره حکومت آل‌بویه بر ایران اصطلاحی به نام «اِقطاع» رواج پیدا کرد که منظور از آن، واگذاری زمین به افراد نظامی در ازای خدماتی بود که این افراد ارائه می‌کردند. در زمان سلجوقیان این زمین‌ها علاوه بر اینکه به نظامیان داده می‌شد، در اختیار افراد دیگر نیز قرار می‌گرفت. با حمله ایلخانان مغول، تحولاتی در تشکیلات اراضی به وجود آمد و نظام اقطاع جای خود را به تیولداری داد. از دوره حکومت ایلخانان تا به قدرت رسیدن رضاشاه، تیولداری در ایران رایج بود. تیول‌داران افرادی مورد عنایت شاهان بودند که از طرف شاه اختیار کامل منطقه یا سرزمینی را در دست می‌گرفتند. این تفویض به مفهوم واگذاری اختیار جان و مال رعایای این مناطق نیز بود. تیول‌داران در برابر لطف شاه می‌پذیرفتند بخشی از باج و خراج دریافتی خود را به دربار بپردازند. حدود نیم‌قرن گذشت و نظام شاهنشاهی در ایران برچیده شد اما تیولداری در ایران نه‌تنها از بین نرفت، بلکه گسترش هم یافت.»
