ثبت جهانیِ سبز هیرکانی

جواد حیدریان: جنگل‌های «هیرکانی» که نامش برگرفته از نام گرگان قدیم است، ثبت جهانی شد تا بالاخره رویداد روشنی، سیه‌روزی منابع طبیعی و محیط زیست ایران را متوقف کند. کمتر از 14 میلیون هکتار اراضی جنگلی ایران، هرگز نتوانست از این سرزمین تاریخی، کشوری با سرانه جنگل بالا بسازد. بنابراین طبق آمارهای سازمان‌های مرتبط با جنگل، ایران یکی از فقیرترین کشورها در سرانه جنگل است. اما شگفت آنکه باارزش‌ترین جنگل‌های جهان که ریشه در اعماق تاریخ زمین دارند، در محدوده‌ای 800 کیلومتری در شمال ایران و در کرانه جنوبی خزر و پهنه شمالی البرز آرمیده‌اند. جنگل‌های هیرکانی، یگانه موجودات زنده عصر یخبندان، بازمانده دوره سوم زمین‌شناسی با قدمتی حدود 50 میلیون سال، از رازهای آفرینش و البته اهمیت سرزمین ما در طول تاریخ است.

ثبت بین‌المللی جنگل‌های هیرکانی در چهل و سومین اجلاس کمیته میراث جهانی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) و در زمانه‌ای که داد فعالان منابع طبیعی و محیط زیست از سوءمدیریت و تخریب طبیعت ایران بلند است، درگاه نجات‌بخشی است، چراکه به نظر می‌رسد بر اساس مطالعات سال‌های اخیر نهادهای مستقل فعال در حوزه جنگل، با وجود اجرای طرح «تنفس جنگل»، در حال حاضر ۴۲ درصد از جنگل‌های شمال در معرض نابودی است و همان نشانه‌هایی که طی ۳۰ سال گذشته منجر به نابودی جنگل‌های زاگرس شد، امروزه در جنگل‌های شمال مشاهده می‌شود.

با این همه خبرهای تلخ اما روز دوشنبه ۱۰ تیر خبر خوشی سراسر فضای خبری رسانه‌ها را اشغال کرد؛ با حضور ۱۸۰ کشور از جمله ایران در باکو پایتخت جمهوری آذربایجان، 15 نقطه در وسعتی معادل 800 کیلومتر به ثبت رسید. رقم ثبت‌شده البته متعلق به تمامی وسعت جنگل هیرکانی نیست بلکه 307 هزار هکتار از این جنگل‌ها در پنج استان شمال ایران است؛ مناطقی در استان‌های گیلان، گلستان، مازندران، خراسان شمالی و سمنان و محدوده‌ای از آستارا در شمال استان گیلان تا گُلی‌داغ در شرق استان گلستان.

ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی، بیست و چهارمین اثر تاریخی و طبیعی ایران است که در سازمان جهانی یونسکو ثبت شده است. بعد از کویر لوت، جنگل‌های هیرکانی دومین اثر طبیعی ایران در ثبت جهانی است. به نظر می‌رسد ثبت جهانی میراث طبیعی و تاریخی می‌تواند علاوه بر امکان نظارت‌های جهانی و برنامه‌های حفاظتی پیشرفته، زمینه مشارکت مردم بومی را با ایجاد اشتغال مرتبط با این مناطق فراهم کند.

در این پرونده به پرسش‌ها پیرامون اهمیت ثبت جهانی و تاثیرات آن بر روندهای مدیریت مناطق هدف می‌پردازیم و به این ابهام پاسخ می‌دهیم که آیا دولت و مردم در ایران الزامات جهانی حفاظت از جنگل‌های با ارزش زیستی بالا را رعایت می‌کنند و مکانیسم اجرایی الزامات از سوی نهادی بین‌المللی برای نگهداشت این میراث طبیعی جهان چگونه است؟