ژئوپولیتیک خاص
روابط ایران و همسایگانش در سال آینده چگونه خواهد بود؟
در دنیای امروز، نزدیکی جغرافیایی و مشترکات فرهنگی به‌عنوان زمینه‌ای برای تقویت روابط و توسعه مناسبات تجاری و اقتصادی مورد توجه قرار می‌گیرد. در این میان، ایران به‌عنوان کشوری با جایگاه ژئوپولیتیک خاص و تاریخ سیاسی غنی، باید با رویکردی علمی و عمل‌گرایانه مناسبات خود را با همسایگان تنظیم کند. در واقع، سیاست خارجی ایران باید بر مبنای اصول منافع ملی، گسترش تجارت، تقویت روابط اقتصادی و فرهنگی با کشورهای همسایه و همچنین مهار تهدیدهای فرقه‌گرایانه و قومیت‌گرایانه شکل گیرد. در ادامه، براساس اصول منافع ملی، گسترش تجارت و مهار تهدیدهای منطقه‌ای و جهانی، به بررسی روابط ایران با کشورهای همسایه می‌پردازیم.
پاکستان: پاکستان به‌عنوان یکی از همسایگان بزرگ ایران در جنوب شرقی، از دیدگاه امنیتی و اقتصادی اهمیت زیادی دارد. این کشور به دلیل مشکلات داخلی از جمله ناامنی در بلوچستان و درگیری‌های مرزی با طالبان، می‌تواند چالشی برای ایران ایجاد کند. ایران باید از طریق تقویت روابط تجاری و همکاری‌های امنیتی با پاکستان، به‌ویژه در زمینه امنیت مرزها و مقابله با تهدیدهای مشترک، به دنبال تثبیت امنیت منطقه‌ای خود باشد. ایران می‌تواند از طریق تقویت تجارت در بنادر جنوبی خود، مانند چابهار، نقش موثری در تسهیل ارتباطات تجاری در منطقه ایفا کند.
افغانستان: افغانستان در حال حاضر درگیر مشکلات داخلی است و وضعیت اجتماعی آن به‌ویژه برای زنان بحرانی است. با این حال، روابط سیاسی ایران با افغانستان در سطح دولت به خوبی مدیریت شده است. ایران می‌تواند از طریق حمایت از زنان و مردم افغانستان، گسترش تجارت و تقویت روابط فرهنگی و اجتماعی با افغانستان، نقش مثبت‌تری در منطقه ایفا کند. کنترل مهاجران و تامین منافع ایران از طریق همکاری با تجار و نخبگان افغانستان، می‌تواند به توسعه روابط دو کشور کمک کند. در این راستا، ایران باید توجه ویژه‌ای به شرایط انسانی و حقوق بشری در افغانستان داشته باشد و از این طریق، روابط میان دو کشور را تقویت کند.
تاجیکستان: تاجیکستان، به‌عنوان هم‌زبان و هم‌فرهنگ ایران، فرصتی بزرگ برای گسترش همکاری‌های اقتصادی و فرهنگی به‌ویژه در زمینه‌های کشاورزی، آب و گردشگری فراهم می‌آورد. ایران باید با عمل‌گرایی و توجه به منافع دوجانبه، روابط خود را با تاجیکستان گسترش دهد. توسعه پروژه‌های مشترک در زمینه‌های آب، انرژی و زیرساخت‌های تجاری می‌تواند به تقویت امنیت و همکاری‌های دو کشور کمک کند.
ترکمنستان و آسیای مرکزی: ترکمنستان به‌عنوان یکی از همسایگان شمالی ایران، به‌ویژه در زمینه منابع انرژی، به‌ویژه گاز، از اهمیت بالایی برخوردار است. ایران می‌تواند با تقویت ارتباطات در زمینه تجارت کشاورزی، آب و انرژی، به تقویت روابط اقتصادی خود با این کشور بپردازد. همچنین، همکاری‌های اقتصادی و تجاری با کشورهای آسیای مرکزی می‌تواند به‌ویژه در عرصه انرژی و حمل‌ونقل، فرصتی بزرگ برای ایران باشد.
روسیه: روسیه، به‌عنوان یکی از قدرت‌های بزرگ جهانی، در حال حاضر در بحران اوکراین درگیر است. ایران باید روابط خود را با روسیه در زمینه‌های تجاری، مالی و گردشگری گسترش دهد. همکاری با روسیه می‌تواند به ایران در مواجهه با تحریم‌های بین‌المللی و بحران‌های اقتصادی کمک کند. در عین حال، ایران باید مراقب سیاست‌های روسیه در منطقه بوده و به‌ویژه در روابط با اروپا و آمریکا هوشیار باشد.
ارمنستان و آذربایجان: مسئله ارمنستان و آذربایجان و بحران‌های ناشی از آن، به‌ویژه در زمینه ترک‌گرایی و قبیله‌گرایی، چالشی برای ایران است. ایران باید در این زمینه به‌عنوان یک عامل موازنه‌ساز عمل کند و از هرگونه تشدید تنش جلوگیری کند. تقویت روابط با ارمنستان به‌ویژه در زمینه‌های اقتصادی و نظامی می‌تواند به حفظ ثبات در این منطقه کمک کند. همچنین، ایران باید سیاست‌های خود را در برابر تهدیدات به‌دقت مدیریت کند تا مرزهای خود را حفظ کند.
ترکیه: ترکیه به‌عنوان یکی از همسایگان غربی ایران، در مسائل آبی و امنیتی اهمیت زیادی دارد. ایران باید در زمینه دیپلماسی آب با ترکیه همکاری کند تا از منابع آبی مشترک استفاده بهینه شود. در کنار آن، ایران باید در برابر تهدیدات مشترک، مانند ظهور داعش و بنیادگرایی، همکاری‌های نظامی و امنیتی خود را با ترکیه تقویت کند.
عراق: عراق به‌عنوان یک کشور عربی، در حال حرکت به سمت سیاست‌های عربی است. ایران باید از طریق حمایت از گروه‌های شیعه و تقویت روابط تجاری، به‌ویژه در زمینه بندر و مواصلات، روابط خود را با عراق گسترش دهد. این همکاری‌ها می‌تواند به‌ویژه در زمینه مبارزه با تروریسم و تقویت امنیت منطقه‌ای موثر باشد.
عربستان سعودی: عربستان سعودی به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و تاثیرگذارترین کشورهای عربی، همواره در روابط خود با ایران دچار تنش‌های جدی بوده است. پیش از توافق ایران و عربستان با میانجیگری چین، دو کشور همواره سیاست‌های خصمانه‌ای را علیه یکدیگر اتخاذ می‌کردند. در سال آینده ایران می‌تواند از طریق دیپلماسی پنهان و پیگیری منافع اقتصادی مشترک در زمینه انرژی و تجارت، به‌ویژه در حوزه نفت و گاز، روابط خود را با عربستان سعودی تقویت کند. همچنین، ایران می‌تواند از دیپلماسی منطقه‌ای برای کاهش تنش‌ها و جلوگیری از بحران‌های نظامی بیشتر بهره‌برداری کند.
قطر: قطر به‌عنوان یکی از کشورهای کوچک ولی پرنفوذ در منطقه، روابط پیچیده‌ای با ایران دارد. این کشور از یک‌سو عضو شورای همکاری خلیج فارس است و از سوی دیگر به دلیل موقعیت جغرافیایی و امنیتی خاص خود، به‌ویژه در ارتباط با بحران سوریه، عراق و یمن، همواره از سیاست‌های متفاوتی نسبت به سایر کشورهای عربی پیروی کرده است. قطر به دلیل روابط نزدیک با ایران در زمینه‌های اقتصادی، انرژی و تجاری، به‌ویژه در پروژه‌های مشترک گاز و نفت در حوزه دریای خلیج فارس، اهمیت ویژه‌ای برای ایران دارد. این کشور در طول سال‌های گذشته روابط خود را با ایران تقویت کرده است، به‌ویژه در زمینه‌های تجارت انرژی و همکاری‌های نظامی و امنیتی در حوزه خلیج فارس.
امارات متحده عربی: امارات متحده عربی به‌ویژه دوبی، به‌عنوان یک مرکز مالی و تجاری بین‌المللی، در روابط خود با ایران دارای نوسانات زیادی بوده است. از یک‌سو، امارات به‌ویژه در بخش تجاری و اقتصادی با ایران در زمینه‌های حمل‌ونقل، تجارت نفت و گاز، و گردشگری روابط گسترده‌ای دارد. دوبی به‌عنوان یک هاب تجاری و بندری، برای ایران به‌ویژه در دوران تحریم‌ها نقشی کلیدی داشته است. با این حال، امارات به‌عنوان یکی از اعضای شورای همکاری خلیج فارس و نزدیک به عربستان سعودی، روابط خود با ایران را به‌طور معمول تحت‌الشعاع مسائل امنیتی و استراتژیک قرار داده است.
کویت: کویت، به‌عنوان یکی از کشورهای آرام و بی‌طرف در منطقه، همواره روابط نسبتاً مناسبی با ایران داشته است. این کشور به‌طور کلی به‌دنبال حفظ ثبات و امنیت در منطقه است و کمتر درگیر تنش‌های منطقه‌ای می‌شود. ایران و کویت در زمینه‌های اقتصادی، به‌ویژه در بخش انرژی و تجارت، همکاری‌های مناسبی داشته‌اند. با این حال، کویت به‌عنوان عضوی از شورای همکاری خلیج فارس، در مسائل منطقه‌ای و امنیتی نیز هم‌راستا با کشورهای دیگر در این شورا قرار دارد. ایران می‌تواند روابط خود را با کویت از طریق تقویت همکاری‌های اقتصادی و تجاری، به‌ویژه در زمینه‌های نفت، گاز و زیرساخت‌ها گسترش دهد.
بحرین: بحرین، که یکی از کشورهای کوچک منطقه است، روابط پیچیده‌ای با ایران دارد. بحرین به دلیل مسائل داخلی و نگرانی‌های امنیتی، همواره از روابط نزدیک با ایران پرهیز کرده است. یکی از مسائل کلیدی در روابط ایران و بحرین، مسئله جمعیت شیعه در بحرین است که اغلب در برابر حکومت سنی‌مذهب این کشور قرار دارد. ایران به‌طور طبیعی از حقوق شیعیان بحرین حمایت کرده است، اما این امر باعث شده که روابط سیاسی دو کشور تیره شود. بحرین در چهارچوب شورای همکاری خلیج فارس، همواره تحت فشار عربستان سعودی قرار دارد و به‌طور کلی سیاست‌های خصمانه‌ای نسبت به ایران اتخاذ کرده است. با این حال، ایران باید با استفاده از دیپلماسی و از طریق تقویت روابط تجاری محدود، به‌ویژه در زمینه‌های نفت و انرژی، به‌دنبال ایجاد زمینه‌هایی برای همکاری‌های اقتصادی باشد.
