قحطی نقدینگی

یک هفته دیگر در بازارهای دارایی به پایان رسید و در این اثنی بازارهای دارایی به‌خصوص در اواخر هفته گذشته در معرض ریسک سیستماتیک ناشی از ترور اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس در تهران قرار گرفتند. در جریان معاملات هفته قبل، شاخص کل بورس تهران با افت 93 /4درصدی همراه شد. روز چهارشنبه یکی از سنگین‌ترین ریزش‌های این شاخص تجربه شد. دلار نیز پس از افزایش سطح ریسک‌ها و تنش‌ها در خاورمیانه وارد کانال 60 هزار تومان شد. نفت برنت نیز تحت تاثیر این ریسک‌ها وارد کانال 80دلاری شد. قیمت‌ها در بازار طلا و سکه نیز تحت تاثیر افزایش قیمت دلار و اونس جهانی، در هفته گذشته در مدار صعودی قرار گرفتند.

بازار سهام

بورس تهران در هفته‌ای که گذشت، چهار روز معاملاتی داشت و در هر چهار روز شاخص کل با افت همراه شد تا ماحصل آن افت 93 /4درصدی نماگر اصلی بازار سهام در مقیاس هفتگی باشد. همچنین در هفته‌ای که گذشت، شاخص هم‌وزن با نزول 29 /5درصدی همراه شد و شاخص کل فرابورس نیز افت 4 /4درصدی را تجربه کرد. افت سه روز معاملاتی نخست ابتدای هفته در نتیجه تنش‌های حادث‌شده در خاورمیانه که ریسک سیستماتیک را در سپهر بورس تهران تقویت کرده بود، حادث شد و در روز آخر هفته نیز معاملات بازار سهام به طور کامل تحت تاثیر ترور رئیس دفتر سیاسی حماس در تهران قرار گرفت و شاخص کل بازار سهام، بیشترین افت روزانه خود از 30 اردیبهشت را تجربه کرد. اسماعیل هنیه 62ساله، رئیس دفتر سیاسی و رهبر حماس برای حضور در مراسم تحلیف رئیس‌جمهوری جدید ایران (مسعود پزشکیان) به تهران سفر کرده بود و در مراسم روز سه‌شنبه تحلیف در محل مجلس شورای اسلامی حاضر بود. افزایش سطح ریسک‌ها در سطح بازار سهام سبب شده تا بازار سهام به طور کامل به محرک‌های مثبت نیز بی‌تفاوت باشد. یکی از این محرک‌ها در بازار سهام رشد دلار نیمایی در سال جاری بوده است. دلار نیمایی معاملات سال جاری را در میانه‌های کانال 40 هزار تومان آغاز کرد و تا قیمت 44 هزار و 250 تومان افزایش قیمتی را تجربه کرده است و اختلاف 60درصدی اواخر فروردین‌ماه میان دلار نیمایی و دلار بازار آزاد به 34 درصد کاهش یافته است. اما بورس تهران به افزایش نرخ دلار نیمایی کاملاً بی‌تفاوت بوده است. یکی از نکات جالب توجه معاملات هفته قبل بورس تهران، تخلیه کامل حباب صندوق‌های اهرمی بود. صندوق‌های اهرمی، از صندوق‌های نوپای بازار سهام هستند که به دلیل خاصیت اهرمی، ریسک بیشتری در دل خود دارند و طبیعتاً با توجه به این ریسک زیاد، سرمایه‌گذاران از سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها، انتظار کسب بازدهی بالایی نیز دارند. در حال حاضر هفت صندوق اهرمی در بازار سهام موجود است که دو مورد از آنها به تازگی پذیره‌نویسی شده‌اند. در هفته‌ای که گذشت، به طور کامل حباب همه صندوق‌های اهرمی تخلیه شد و حتی برخی از این صندوق‌ها با حباب منفی معامله شدند. همچنین به علت اوضاع نابسامان بازار سهام در روز چهارشنبه، پذیره‌نویسی سهام در دست انتشار شرکت واسپاری عصر اعتماد نیز لغو شد. در شرایط فعلی که بازار از فقدان نقدینگی رنج می‌برد، طبیعتاً انجام پذیره‌نویسی به منزله مکیدن خون بازار است. انجام پذیره‌نویسی در شرایط رکود و رخوت معاملاتی، بخشی از پول‌های سیال و سرگردان را از سطح بازار جمع‌آوری می‌کند و سبب می‌شود که بازار با قحطی نقدینگی همراه شود و در روندهای صعودی این موضوع گریبان بازار را می‌گیرد، چون پول آزاد و در دسترس اهالی بازار برای قرار گرفتن در سمت تقاضا کمتر می‌شود. از سوی دیگر برخی در بازار سهام برای تامین نقدینگی به منظور خرید سهام در دست پذیره‌نویسی، اقدام به فروش سهام موجود در پورتفوی خود می‌کنند که این موضوع به افت قیمت سهام منجر می‌شود و طبیعتاً در شرایط رکودی، اثر این موضوع بیشتر نمایان می‌شود. با گذشت یک ماه از تابستان، صورت‌های مالی سه‌ماهه نخست سال جاری اکثر شرکت‌ها در کدال منتشر شده است و بررسی آنها حاوی نکات قابل‌ توجهی برای سرمایه‌گذاران است. نگاهی به عملکرد شرکت‌ها در بهار سال جاری نشان می‌دهد که در اکثر صنایع، اوضاع طبق پیش‌بینی‌ها پیش نرفته و عملکردهای ضعیفی به ثبت رسیده است. در کنار سایر ریسک‌های حاکم بر بازار سهام، عملکرد دور از انتظاری که در بهار امسال به ثبت رسیده نیز سبب شده تا بازار این‌چنین گرفتار رکود شده و در مدار نزولی قرار بگیرد. بررسی حاشیه سود فصلی کل بازار سهام نشان می‌دهد که در بهار سال جاری، این نسبت به 14 درصد رسیده است که از پاییز سال 1401 بی‌سابقه است. می‌توان گفت در کنار همه خطراتی که در این مدت بازار را احاطه کرده بود، مساعد نبودن اوضاع بنیادی شرکت‌ها نیز بازار را از سمت‌و‌سویی دیگر در تنگنا قرار داده است. قیمت‌گذاری دستوری و سرکوب نرخ‌ها، دستکاری هزینه خوراک و انرژی، قطعی گاز در زمستان و قطعی برق در تابستان و سیاست‌های ضدتولید از جمله عواملی بوده که سبب شده حاشیه سود بازار در معرض تهدید قرار بگیرد و با افت همراه شود. برای مثال بررسی در گروه فلزات اساسی، شرکت فولاد خوزستان که در بهار 1402، حاشیه سود 36درصدی را به ثبت رسانده بود، در بهار سال جاری حاشیه سود 23درصدی داشته است. دلیل افت قابل‌ توجه حاشیه سود در این شرکت عمدتاً به خاطر افزایش هزینه‌های سربار بوده است. در بهار سال جاری در این شرکت، هزینه‌های سربار 64 درصد افزایش داشته است که این موضوع شامل 130 درصد افزایش در هزینه انرژی، رشد 40درصدی حقوق و دستمزد و رشد 57درصدی هزینه حمل بوده است. در شرکت‌های پتروشیمی، با نرخ‌های جدید یوتیلیتی و کاهش اسپردها در بهار امسال برخی شرکت‌ها با افت سودآوری همراه بوده‌اند. در گروه دارویی نیز برخی از شرکت‌ها با وصول بخشی از مطالبات، بعد از زمستان سختی که تجربه کردند، اوضاع و احوال بهتری نسبت به زمستان پیدا کردند.

بازار ارز

دلار معاملات هفته گذشته را در پله‌های پایانی کانال 58 هزار تومان آغاز کرد و در روز یکشنبه وارد کانال 59 هزار تومان شد. این در حالی است که دلار در اواخر تیرماه تا پله‌های ابتدایی کانال 57 هزار تومان نیز عقب‌نشینی کرده بود. در روز چهارشنبه نیز پس از انتشار خبر ترور اسماعیل هنیه در تهران، دلار وارد کانال 60 هزار تومان شد. در تفسیر دلایل افزایش مجدد قیمت اسکناس آمریکایی به حوالی 60 هزار تومان دلایل گوناگونی مطرح می‌شود که در ادامه به توضیح آنها پرداخته خواهد شد. اولین موضوع تشدید تنش‌ها در خاورمیانه است، در هفته‌های اخیر اخبار مختلفی در خصوص افزایش تنش‌ها میان اسرائیل و دیگر کشورها مخابره شده است که این موضوع، سطح ریسک‌های ژئوپولیتیک را در خاورمیانه افزایش داده است که ترور رئیس دفتر سیاسی حماس در تهران در صدر این فهرست قرار می‌گیرد. به طور سنتی در بازارهای داخلی ایران در مواقعی که ریسک‌های این‌چنینی بروز و ظهور پیدا می‌کند، تقاضای سفته‌بازانه در اولین اقدام، به سمت بازار ارز روانه می‌شود و به نظر می‌رسد که رگه‌هایی از این تقاضای سفته‌بازانه این روزها در بازار ارز جولان می‌دهد. دومین موضوع نیز عوامل بنیادینی است که توانایی هدایت نرخ ارز را به سمت کانال‌های پایین‌تر دارند. تحلیلگران ارزی معتقدند بدون صورت گرفتن گشایش ارزی یا بهبود روابط خارجی، حضور نرخ ارز در کانال‌های پایین‌تر از 58 هزار تومان توجیه اقتصادی ندارد. مراسم تنفیذ و تحلیف رئیس دولت چهاردهم به تازگی انجام شده و تا استقرار کابینه و تایید آن از سوی مجلس و همچنین انجام اقدامات اجرایی افراد حاضر در کابینه زمان لازم خواهد بود. بنابراین اگر مذاکراتی نیز در راستای رفع تحریم و بهبود روابط خارجی در دولت جدید صورت بگیرد، این امر زمان‌بر خواهد بود. از سوی دیگر بازار ارز انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا را نیز در آبان‌ماه سال جاری در پیش دارد که باید دید که پیروز نهایی کارزار انتخاباتی آمریکا از میان دونالد ترامپ و کاملا هریس چه کسی خواهد بود؟ تجربه تاریخی نشان داده که بازار ارز در ایران شامه حساسی نسبت به انتخابات آمریکا دارد، برای مثال در سال 2016 و پس از پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، نرخ ارز در ایران با افزایش همراه شد، چون دونالد ترامپ بارها در مناظرات ریاست‌جمهوری آن دوره و در رقابت با هیلاری کلینتون به مدارای دولت باراک اوباما با ایران اشاره کرده بود و متذکر شده بود که نوع نگاه وی به مسئله ایران با رئیس‌جمهور قبلی بسیار متفاوت خواهد بود. همین موضوع نیز رنگ واقعیت به خود گرفت و ترامپ در اردیبهشت 1397 از برجام خارج شد و سبب شد یکی از تاریخی‌ترین جهش‌های ارزی پس از انقلاب در آن سال رقم بخورد. در انتخابات سال 2020 نیز که مقارن با آبان سال 1399 بود، تا زمانی که در نظرسنجی‌های داخلی مراکز افکارسنجی ایالات‌متحده شانس نامزد جمهوری‌خواهان یعنی دونالد ترامپ بیش از جو بایدن نشان داده می‌شد، بازار ارز در ایران با افزایش افسارگسیخته همراه شد و سقف تاریخی آن زمان دلار در قیمت 32 هزار تومان و در اواخر مهر 1399 به ثبت رسید. اما با پیروزی جو بایدن در انتخابات، انتظارات تورمی شکل‌گرفته در بازار داخلی به طور معناداری با کاهش همراه شد و نرخ ارز با عقب‌نشینی از قله تاریخی آن زمان خود همراه شد.

بازار طلا و سکه

بازار طلا و سکه نیز در مقیاس هفتگی با رشد قیمت‌ها همراه شد که این رشد از دو محل به دست آمد. همان‌طور که گفته شد دلار در هفته گذشته با افزایش قیمتی همراه شد که این موضوع افزایش قیمت‌ها در بازار طلا و سکه را به دنبال داشت. افزون بر این اونس جهانی طلا در نتیجه چشم‌انداز کاهشی نرخ بهره فدرال‌رزرو در ماه‌های آتی و همچنین تشدید منازعه‌ها و تنش‌های خاورمیانه در مسیر صعودی قرار گرفته است و در معاملات روز چهارشنبه به مقادیر بیش از دو هزار و 400 دلار رسید. بنابراین تجمیع اثر این موارد به رشد قیمت‌ها در بازار طلا و سکه کمک کرد. سکه رفاه در هر چهار روز معاملاتی هفته گذشته با افزایش قیمت همراه شد و در روز چهارشنبه در کانال 42 میلیون تومان میان خریداران و فروشندگان دست به دست شد. قیمت هر گرم طلای 18 عیار در معاملات روز چهارشنبه به سه میلیون و 555 هزار تومان رسید. همچنین نیم‌سکه و ربع‌سکه نیز به ترتیب با قیمت‌های 23 میلیون و 800 هزار و 15 میلیون و 700 هزار تومان مورد معامله قرار گرفتند. صندوق‌های طلا در مقیاس هفتگی، هفته سبزی را پشت سر گذاشتند و با بازدهی مثبت در مقیاس هفتگی، کار خود را به اتمام رساندند.

بازار نفت

قیمت نفت در معاملات روز چهارشنبه ‌بازار آسیا در برابر دورنمای تشدید تنش‌ها در خاورمیانه، بیش از یک دلار در هر بشکه افزایش یافت و از پایین‌ترین رکورد هفت هفته اخیر، فاصله گرفت. بهای معاملات نفت برنت با یک دلار و ۱۷ سنت معادل 5 /1 درصد افزایش، به 80 دلار و 15 سنت در هر بشکه رسید. بهای معاملات وست‌تگزاس اینترمدییت آمریکا یک دلار و ۱۵ سنت معادل 5 /1 درصد افزایش یافت و به ۷6 دلار و 72 سنت در هر بشکه رسید. نفت برنت و شاخص نفت آمریکا روز سه‌شنبه، حدود 4 /1 درصد ریزش کرده و به پایین‌ترین حد خود در هفت هفته اخیر نزول کرده بودند. تنش‌ها در خاورمیانه در پی انتشار خبر ترور اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس شدت گرفته است و باید دید بازار نفت چگونه به این موضوع واکنش نشان خواهد داد. اما همچنان کندی رشد تقاضا برای سوخت در چین که بزرگ‌ترین واردکننده نفت در جهان و بزرگ‌ترین پیشران رشد تقاضای جهانی است، بر بازارهای نفت سنگینی می‌کند. فعالیت تولیدی چین در جولای، برای سومین ماه کاهش یافت و انتظارات را برای اینکه اقدامات محرک مالی بیشتری از سوی چین اعلام خواهد شد بالا برد. بر اساس گزارش رویترز، آمار موسسه امریکن پترولیوم نشان داد ذخایر نفت، بنزین و سوخت‌های دیگر در آمریکا، طی هفته گذشته کاهش پیدا کرد. تحلیلگران در نظرسنجی رویترز، کاهش ذخایر نفت آمریکا به میزان 1 /1 میلیون بشکه در هفته‌های آتی را پیش‌بینی کرده‌اند.