اشتهای خرس

  زهرا اکبری: واقعیت‌های تاریخی در مورد روابط مسکو و تهران، نشان‌دهنده رابطه‌ای پیچیده همراه با فراز و فرود بسیار است. این رابطه میراث‌دار رخدادهای دشمنی‌آلود ایران و روسیه از اوایل قرن 19 است که همچنان سایه تردید و بدبینی آن بر این روابط باقی مانده است. تصرف سرزمین ایران به وسیله امپراتوری روسیه در سال‌های 1813 و 1828 با قراردادهای گلستان و ترکمنچای، مداخله ویرانگر روسیه تزاری در انقلاب مشروطه ایران در حمایت از استبدادگران حاکم در اوایل قرن بیستم، حمایت اتحاد شوروی از جریان‌های تجزیه‌طلب در شمال و شمال غربی ایران در پایان هر دو جنگ جهانی اول و دوم، تخلیه نکردن خاک ایران در پایان جنگ جهانی دوم از سوی نیروهای نظامی اتحاد شوروی و حمایت اتحاد شوروی از حزب توده ایران از جمله اقدامات و رفتارهای روسیه است که همچنان بر روابط دو کشور سایه انداخته است. با وقوع انقلاب اسلامی در ایران، از یک‌سو اتحاد جماهیر شوروی نخستین کشوری بود که جمهوری اسلامی را به رسمیت شناخت ولی از سوی دیگر در طول جنگ هشت‌ساله ایران و عراق شوروی ارتش عراق را با حمایت‌های تسلیحاتی-لجستیک تقویت کرد. به هر حال به دلیل ضربه‌های سنگینی که به ایران در زمینه تسلیحات در جریان جنگ تحمیلی وارد آمده بود و با توجه به تحریم‌های گوناگون آمریکا علیه اقتصاد ایران، تهران برای بازسازی ایران، پس از جنگ به گسترش رابطه با مسکو روی آورد و از اقدامات ضدایرانی شوروی در زمان جنگ تحمیلی عراق چشم‌پوشی کرد. شواهد تلاش تهران برای نزدیکی به مسکو نیز در دوره همه رئیس‌جمهورهای حاکم بر ایران وجود دارد. این در حالی است که رفتار روسیه نسبت به ایران متاثر از عوامل منطقه‌ای و بین‌المللی بوده است. طی این سال‌ها روسیه از فضای حاکم بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و تقابل با ایالات‌ متحده آمریکا و اروپا برای پیگیری هدف‌های خود، بهره‌برداری همه‌جانبه کرده است. به نظر می‌رسد در شرایط نبود توازن لازم بین شرق و غرب در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، به‌طور طبیعی، فرصت‌های چشمگیری برای بهره‌مندی‌های گوناگون روسیه فراهم شده است. فرصت‌هایی که روس‌ها هیچ‌گاه از آن چشم‌پوشی نکرده و همواره سعی کرده‌اند از این شرایط که تامین‌کننده منافع آنهاست؛ استفاده همه‌جانبه داشته باشند. نمونه اخیرش را می‌توان در جنگ اوکراین مشاهده کرد. روسیه با درگیر کردن ایران در این جنگ فرصتی پیدا کرده، تا منافع خود را از محل ظرفیت‌هایی که در سیاست خارجی کشور ما وجود دارد، افزایش دهد. در این پرونده تلاش می‌کنیم به این پرسش پاسخ دهیم که روسیه چگونه برنده مهم‌ترین تحولات چهار دهه گذشته ایران شده است؟