نسخه دیپلماسی

  زهرا اکبری: ایران با 15 کشور مرز خاکی و آبی دارد و عموماً این مساله مطرح می‌شود که اگر سیاست خارجی ایران توان بهبود روابط با غرب را ندارد، اولین راه‌حل در دیپلماسی این است که دست‌کم رابطه خود را با همسایگان، بهبود بخشد. اما در حال حاضر اوضاع روابط دیپلماتیک و اقتصادی ایران با همسایه‌های خود چندان مساعد نیست و بسیاری معتقدند وضعیت مناسبات دیپلماتیک ایران با کشورهای همسایه کاملاً متفاوت از آن چیزی است که دولت سیزدهم و حامیان سیاسی آن نشان می‌دهند. آنها مدت‌هاست که در مقابل انتقادهایی که نسبت به قطع رابطه ایران با بخش مهمی از دنیا مطرح می‌شود، از اولویت داشتن رابطه با همسایگان و البته نفوذ منطقه‌ای سخن می‌گویند.

اما درباره قدرت ایران در نفوذ منطقه‌ای خود هم شبهاتی مطرح است. ایران تقریباً در میان تمام همسایگان خود درگیر مشکلات یا حداقل رقابت‌های جدی است. در شمال غربی ایران، ترکیه مشغول ساخت دیوار حائل با مرزهای ماست. در قسمت شمالی ایران، جمهوری آذربایجان عملاً به میدان جولان نیروهای اسرائیلی تبدیل شده. تلاش این دو کشور در ایجاد تحریکات قومی در ایران قابل کتمان نیست. در مرزهای شرقی کشور، حکومت طالبان در حال بر هم زدن تجارت با ایران است. پاکستان نیز با جذب مستمر سرمایه‌گذاری خارجی کشورهایی نظیر چین در امور زیرساختی خود مشغول یک رقابت ژئوپولیتیک با ایران شده است. در جنوب ایران هم برخی تنش‌ها و رقابت‌های دیرینه منطقه‌ای میان ایران و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس همواره وجود داشته و دارد. روشن است که دیپلماسی اقتصادی، خیابانی دوطرفه است و در تصویر کلان، نگرش همسایگان به ایران و کنش اقتصادی و دیپلماسی آنان، به‌شدت متاثر از قدرت‌های جهانی است. به این معنی که تنها خواست ایران برای ایجاد رابطه با این کشورها نیست که اهمیت دارد، آنها نیز باید بخواهند که با ایران رابطه درست داشته باشند.

در این زمینه دو دیدگاه وجود دارد؛ دیدگاه اول به این نکته قائل است که همسایگان ایران در مناسبات جهانی جایگاه مهمی ندارند و ایران در صورت ایجاد بهترین رابطه با این کشورها، عملاً چیزی به دست نمی‌آورد. به عبارتی، رابطه خوب ایران با 15 همسایه‌اش نمی‌تواند جایگزین رابطه خوب با غرب باشد. دیدگاه دوم اما معتقد است چه در دوران عسر و حرج دیپلماسی و چه در دوران رونق آن، همسایه‌ها نقش بسیار مهمی در رابطه با ایران دارند و باید به درستی از ظرفیت آنها استفاده کرد. استفاده عقلانی از این ظرفیت، عمق‌بخشی به تعاملات اقتصادی و شخصیت‌بخشی به بازیگران منطقه‌ای برای از بین بردن سوءتفاهم‌های منطقه‌ای نه‌تنها می‌تواند به حل مسائل منطقه کمک کند، بلکه حتی آثار اقتصادی نیز برای کشور دربر خواهد داشت. در این پرونده تلاش می‌کنیم هردو دیدگاه را مورد بررسی قرار دهیم؛ و به این پرسش پاسخ دهیم که چرا رابطه با همسایگان اهمیت دارد؟