جامعه امن و دشمنان آن
ناامنی اقتصادی جامعه را مستعد چه اتفاقاتی می‌کند؟
- پیامبر اسلام (ص)
هادی چاوشی: امنیت اقتصادی را این‌گونه تعریف کرده‌اند: «آزادی از هر نوع ترس، شک و ابهام در بلااجرا ماندن تعهدات و مطالبات و در عین حال حصول اطمینان از برخورداری از ثمره فعالیت‌هایی که در زمینه تولید ثروت و توزیع و مصرف آن صورت می‌گیرد.»1 با چنین تعریفی، کمتر دورانی در تاریخ معاصر ایران می‌توان یافت که با سطح بالایی از امنیت اقتصادی سپری شده باشد. با این حال، ارزش برخی مواهب را تا زمانی که از آنها بهره‌مندیم، متوجه نمی‌شویم؛ حتی اگر سطح پایینی از آن موهبت را تجربه کرده باشیم.
در یکی دو سال اخیر دلهره و نگرانی از وضعیت فعلی و آینده اقتصاد به یک سندروم همگانی برای مردم ایران تبدیل شده است. آنان که شغل و منبع درآمدی ندارند، تکلیفشان از پیش مشخص است، اما حتی کسانی که مشغول کار و فعالیت هستند نیز دائماً دغدغه وضعیت رفاهی آینده خود را دارند و جرات حرکت رو به جلو را از دست داده‌اند.
مرور تاریخ اقتصاد جهان نشان می‌دهد تشدید ناامنی اقتصادی می‌تواند باعث بروز رفتارهایی از سوی جامعه شود که به تبعات سیاسی خطرناک بینجامد. تجربه آلمان نازی در این باره بسیار درس‌آموز است. مردم آلمان پس از جنگ جهانی اول در وضع فلاکت‌باری گرفتار شده بودند: شمار زیادی از جوانان خود را از دست داده بودند، خسارت‌های سنگینی به ایشان وارد آمده بود و از طرفی طبق عهدنامه ورسای، مبلغ سنگینی را نیز باید به عنوان غرامت جنگ می‌پرداختند. بروز ابرتورم و پیامدهای اجتماعی و فرهنگی آن در ابتدای دهه 1920 که بعدها با «رکود بزرگ» در انتهای این دهه تکمیل شد، برای آدولف هیتلر و هم‌حزبی‌هایش فرصتی استثنایی پدید آورد تا با کوبیدن دولت وقت افکار عمومی را به خود جلب کنند و قدرت را به دست بگیرند.2 با این حال، آلمان تنها کشوری نیست که در دوره‌ای از زمان گرفتار ناامنی اقتصادی و تبعات سیاسی-اجتماعی آن شده است. همین امروز ونزوئلا، یونان، تونس، مصر و البته ایران به نوعی در تله ناامنی اقتصادی گرفتارند.
در بررسی عواقب احتمالی این ناامنی برای جامعه ایران، کسانی نسبت به قدرت گرفتن مجدد سیاستمداران پوپولیست هشدار داده‌اند. اما آیا این‌بار هم پوپولیسم با شعار عدالت اجتماعی وارد عرصه سیاست خواهد شد؟ یا دوران جدید، دوره ناسیونالیسم افراطی است؟ پرونده پیش رو تبعات سیاسی و اجتماعی ناامنی اقتصادی را بررسی می‌کند.
