شبح شبه‌علم

  هادی چاوشی:‌ وقتی کسی استاد دانشگاهی خوش‌نام و معتبر مانند «جانز هاپکینز»1 باشد، هر اظهارنظرش توجهاتی گسترده به خود جلب خواهد کرد؛ اتفاقی که در این سال‌ها به طور متناوب برای «استیو هانکه» افتاده است. او البته استاد «اقتصاد کاربردی» است، اما در سال‌های اخیر به واسطه پروژه‌اش در «موسسه کیتو»2 بارها در مورد بروز ابرتورم در کشورهای مختلف جهان اظهارنظر کرده است. حدود دو هفته پیش، هانکه در توئیتی که با یک نمودار خطی همراه بود، نرخ تورم سالانه ایران در تاریخ 6 ژوئن 2018 (16 خرداد 1397) را 55 /78 درصد تخمین زد. ادعای او به سرعت در توئیتر و سایر شبکه‌های اجتماعی میان ایرانیان دست به دست شد و بر هیجانات کسانی که پیشاپیش با نوسانات شدید بازار طلا و ارز هیجان‌زده بودند، افزود.

در حالی که آخرین گزارش‌های رسمی مرکز آمار و بانک مرکزی، نرخ تورم میانگین را به ترتیب 8 و 1 /9 درصد ارزیابی کرده، مطرح کردن عددی نزدیک به 10 برابر این ارقام البته جالب توجه است. با این حال، این نخستین‌بار نیست که استیو هانکه از بروز «ابرتورم» در اقتصاد ایران خبر می‌دهد. اواخر دولت دهم - در زمان جهش قبلی نرخ ارز- هم او یک‌بار تورمی 204درصدی برای اقتصاد ایران محاسبه کرده و توجهات بسیاری به خود جلب کرده بود. اما همانند دفعه قبل، ناظران مطلع این بار هم حرف‌های او را جدی نگرفتند.

تورم در ایران اخیراً روندی صعودی داشته است. روزنامه «دنیای اقتصاد» اوایل ماه جاری در گزارشی مبتنی بر آمار تورم اردیبهشت 97 بانک مرکزی نوشت: نرخ تورم ماهانه در این ماه به سطح 6 /1 درصد رسیده که نسبت به ماه قبل دو برابر شده است. همچنین نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه با ثبت رقم 7 /9 درصد نسبت به ماه قبل، افزایش 8 /1 واحد درصدی را ثبت کرده است. افزایش به این میزان در یک ماه طی پنج سال گذشته بی‌سابقه بوده است.3 بنابراین تردیدی وجود ندارد که نشانه‌های تغییر فاز شاخص قیمت مصرف‌کننده و انحراف از سطوح تک‌رقمی تورم نمایان شده است. ولی بر اساس محاسبات دنیای اقتصاد، حتی در بدبینانه‌ترین سناریو اگر شاخص قیمت در تمام ماه‌های آینده به اندازه اردیبهشت بالا برود، نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه در پایان سال به 1 /20 درصد و نرخ تورم متوسط به 3 /15 درصد خواهد رسید. اتفاقی که اگرچه باعث از دست رفتن دستاورد تورم تک‌رقمی دو سال گذشته می‌شود، اما باز هم فاصله زیادی با نرخ‌های ادعایی استیو هانکه دارد.

پرونده پیش رو تلاش می‌کند ریشه‌های مطرح شدن ادعای بروز ابرتورم در ایران در مقطع زمانی کنونی را بررسی کرده و دلایل باورپذیری آن در میان گروه‌هایی از مخاطبان شبکه‌های اجتماعی را واکاوی کند.