ایستاده بر اصول

عباس آخوندی با انتشار یک استعفانامه کوتاه و جنجالی خروج خود از وزارت راه و شهرسازی را اعلام کرد. متن استعفای آخوندی نشان می‌دهد که او به خاطر پایبندی به اصول اقتصاد بازار رقابتی و در اعتراض به «دخالت حداکثری دولت در بازار» به همکاری‌اش با کابینه روحانی پایان داده است. آخوندی در این متن از نقض سه اصل «پایبندی به قانون»، «احترام به حقوق مالکیت» و «اقتصاد بازار رقابتی» انتقاد کرد و پس از پنج سال از وزارت راه و شهرسازی کناره گرفت. در تمام این پنج سال نام عباس آخوندی بیش از آنکه به عنوان وزیر راه و شهرسازی مطرح شود، به خاطر موضع‌گیری‌های سرسختانه علیه اقتصاد دولتی و اندیشه‌ورزی درباره ایرانشهری شنیده شد. آخوندی از معدود اعضای کابینه بود که شرایط پس از برجام را برای ارتباط با اقتصاد جهانی دریافت و سه قرارداد خرید هواپیما با شرکت‌های بوئینگ، ایرباس و ای‌تی‌آر در مجموع به میزان 200 فروند هواپیمای جدید را منعقد و هزینه خرید هواپیماها را از محل فاینانس تامین کرد. البته با خروج آمریکا از برجام شرکت بوئینگ اعلام کرد که امکان فروش هواپیما به ایران را ندارد، اما آخوندی در مصاف کارشکنی‌های خارجی و حاشیه‌سازی‌های داخلی، با تحویل گرفتن سه فروند هواپیما از ایرباس و 13 فروند هواپیما از شرکت ای‌تی‌آر پیش از آنکه فرصت بسیار کوتاه پسابرجام از کف برود، پرونده خرید هواپیماهای برجامی را تا حد ممکن به مرحله اجرا رساند. با این حال او بیش از آنکه یک مدیر اجرایی صرف باشد، یک اندیشه‌ورز در حوزه اقتصاد سیاسی است که می‌توانست مغز متفکر یک دولت معتقد به اقتصاد بازار باشد، اما دولت حسن روحانی چنین دولتی نیست. این دولت نه‌تنها در تئوری و در عمل به بازار آزاد معتقد نیست، بلکه به گفته عباس آخوندی اساساً فاقد نظریه‌ای منسجم برای مدیریت اقتصادی و سیاسی در سطح کلان است. عمده همکاران آخوندی در دولت اگرچه در ابتدا از اقتصاد آزاد رقابتی، خروج دولت از اقتصاد و میدان دادن به بخش خصوصی سخن می‌گفتند، در مرحله اجرا عکس این موضوع عمل کردند و با گذشت زمان حتی در مقام سخن نیز از ادعاهای قبلی خود دست کشیدند. اما آخوندی حاضر نبود از اصول خود دست بردارد.

عباس آخوندی که در سال‌های آغازین بعد از انقلاب، تحت تاثیر اندیشه‌های چپ و دچار شور انقلابی بود، کارش را با نقش‌آفرینی در تشکیل جهاد سازندگی آغاز کرد. او خردادماه 1392 چند ماه پیش از آغاز کار در دولت یازدهم در شماره 44 «تجارت فردا» درباره آن دوران نوشت: «اوقاتمان به صورت شبانه‌روزی در جهاد سپری می‌شد و شب‌ها هم در ساختمان جهاد در میدان انقلاب می‌خوابیدیم. فکر می‌کردیم اگر از ساختمان جهاد تا منزل برویم و بازگردیم، وقتمان تلف می‌شود و این اتلاف وقت را غیرانقلابی و حرام می‌دانستیم. وعده‌های غذایی روز را با نان و پنیر و انگور سپری می‌کردیم و اگر می‌خواستیم سنگ‌تمام بگذاریم سالاد الویه می‌خوردیم. هفت یا هشت ماه از تاسیس جهاد سپری شده بود که اولین غذای گرم و پخته‌شده را میان جهادی‌ها توزیع کردیم. غذای تهیه‌شده عدس‌پلو بود، اما عده‌ای از جهادی‌ها در اعتراض به اینکه آن را مصداقی از بورژوازی و اشرافی‌گری می‌خواندند، آن را نخوردند... حتی برای رفت و آمد سوار خودرو سواری نمی‌شدیم؛ بیشتر با موتور رفت و آمد می‌کردیم که در ترافیک نمانیم.»

جهادگر دیروز که فصل انقلاب و جنگ را با جهاد سازندگی طی کرده بود، با گذشت زمان و تغییر شرایط، اصول دیگری را برگزید و بر سر این اصول جنگید. آخوندی که در شرایط خاص آغاز انقلاب عضو شورای موقت جهاد سازندگی بود که به گفته خود او آینه تمام‌نمایی است که می‌توان در آن رد پای عدالت توزیعی و توده‌گرایی را دید، در دوران وزارت، منتقد سرسخت سیاست‌های اجتماعی پرهزینه‌ای مثل توزیع یارانه‌ها، طرح تحول سلامت و مسکن مهر شد. آخوندی بارها یادآوری کرد که سیاست مسکن مهر باعث افزایش 42درصدی پایه پولی شده است. او در جلسه رای اعتماد مجلس در مردادماه 1392 در حالی ‌که مورد هجوم طرفداران مسکن مهر قرار داشت، بر این عقیده خود پای فشرد که مسکن را باید خود مردم بسازند. او البته تاکید کرد که طبق قانون، داشتن مسکن حق همه شهروندان است و اقشار کم‌درآمدی که قدرت پس‌انداز و ساخت مسکن ندارند باید مورد حمایت دولت قرار گیرند.  آخوندی افزایش سقف وام خرید مسکن و پروژه‌های مسکن‌سازی در شهرهای جدید را بر مسکن مهر ترجیح می‌داد و از این‌رو در پایان دوره وزارت خود اعلام کرد: «افتخار می‌کنم در 62 ماه خدمت یک واحد مسکن مهر را هم افتتاح نکردم.» رسانه‌های مخالف نهایت بهره‌برداری را از این جمله کردند تا این‌طور وانمود کنند که آخوندی در حوزه مسکن هیچ کاری انجام نداده است، درحالی‌که او گفته بود: «56 درصد مسکن مهر و 50 درصد پروژه‌های زیرساختی را با پیگیری و سماجت تمام به پایان رساندم. حجم تمام‌شده کار در این دولت بیش از 5 /1 برابر کار دولت قبل بود. می‌توانستم هر هفته یک پروژه را افتتاح کنم و یکی از محبوب‌ترین وزرا شوم؛ اما ضمن وقت گذاشتن زیاد و پیگیری کردن کار، بخش زیادی از کار مسکن مهر را انجام دادم. یک مورد (مسکن مهر) را هم افتتاح نکردم، حتی یک مورد را افتتاح نکردم. ضد رسانه از من چهره ضدمتقاضیان مسکن مهر ترسیم کرد. هنوز فکر می‌کنم کار درستی انجام دادم یک سیاست سراسر اشتباه را تبلیغ نکردم.»

 آخوندی به دنبال محبوبیت نبود. او بر سر اصول خود ایستاد و هزینه این ایستادگی را پرداخت. مخالفان او محدود به رسانه‌های مخالف دولت نبودند. در درون دولت و در مواجهه با دستگاه‌های دیگر نیز آخوندی اغلب تنها بود به ویژه وقتی بر سر واقعی‌سازی قیمت‌ها در حوزه حمل‌ونقل با مقاومت سازمان حمایت مواجه شد و گفت: «سازمان‌های قیمت‌گذاری که نگرش سوسیالیستی و مارکسیستی دارند، باید منحل شوند.» و همچنین زمانی که با طرح مساله تعارض منافع با سازمان نظام مهندسی درافتاد. او با اصلاح آیین‌نامه کنترل ساختمان و صدور دو بخشنامه که یکی به عدم دریافت پنج درصد از دستمزد مهندسان ناظر و دیگری به منع اشتغال کارکنان ۹ دستگاه در سازمان نظام مهندسی ساختمان مربوط می‌شد، وارد یک درگیری جنجالی با مدیران سازمان نظام مهندسی ساختمان شد، اما در این جنگ تنها ماند. حسن روحانی اوایل دی‌ماه 1396 اکبر ترکان، رئیس پیشین سازمان نظام مهندسی ساختمان را به عنوان «مشاور رئیس‌جمهور در امور هماهنگی نوسازی بافت‌های فرسوده و ناپایدار شهری» منصوب کرد و بسیاری از اختلافات آشکار شد. عباس آخوندی در متن استعفای خود با اکتفا به یک جمله به این اختلافات اشاره کرد: «به نظر نمی‌رسد در ارتباط با روش بازآفرینی شهری مورد نظر جنابعالی بتوانم کار موثری انجام دهم.» کاسه صبر عباس آخوندی ماه‌ها قبل لبریز شده بود. استعفانامه‌ای که او 28 مهرماه در کانال تلگرامی خود منتشر کرد تاریخ دهم شهریورماه را داشت و در همان جمله اول به سه‌بار استعفای قبلی از کابینه روحانی اشاره شده بود. او با این تعریض که «این حق شماست که وزیر همراه‌تری در دولت داشته باشید» از روحانی خواسته بود این بار با استعفایش موافقت کند و رخصت دهد که در اولین فرصت از خدمت او خارج شود. رئیس‌جمهوری نیز این یک بار با او همراه شد و کار وزارت آخوندی به خواست خودش پایان یافت.