نسل دورکار

نسل Z یا همان «زومرها»، به افرادی گفته می‌شود که بین سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۰ میلادی (۱۳۷۵ تا ۱۳۹۰ شمسی) چشم به جهان گشوده‌اند. این نسل در عصری متولد و بزرگ شده است که فناوری‌های دیجیتال، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی به بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی روزمره تبدیل شده‌اند. در حالی که نسل‌های پیشین به‌تدریج و بااحتیاط به دنیای دیجیتال گام نهادند، نسل Z از همان کودکی با گوشی‌های هوشمند، رایانه‌ها، تبلت‌ها و اینترنت خو گرفته‌اند و دنیای دیجیتال را همچون زبان مادری خود می‌شناسند. این پیوند عمیق با فناوری به آنها امکان داده تا با سرعتی خیره‌کننده با تحولات دیجیتال همراه شده و به یکی از بازیگران اصلی در تغییرات اجتماعی و اقتصادی بدل شوند. در عین حال، این نسل با چالش‌های منحصربه‌فردی مانند بحران‌های اقتصادی جهانی و دوران همه‌گیری کرونا نیز روبه‌رو بوده است؛ تجربه‌هایی که نگرش آنها را به کار، تحصیل و زندگی اجتماعی شکل داده و رویکردهای تازه‌ای در تعامل با جهان پیرامون به ارمغان آورده است. یکی از ویژگی‌های برجسته نسل زد، انعطاف‌پذیری بالا و رویکرد متفاوت به کار و اشتغال است. این نسل برخلاف نسل‌های قبل، چندان علاقه‌ای به الگوهای سنتی کاری مانند کار در یک محیط ثابت از ۹ صبح تا ۵ بعدازظهر ندارد. آنها به‌دنبال تجربه‌های کاری معنادار و محیط‌هایی هستند که بتوانند در آن رشد شخصی و حرفه‌ای داشته باشند. دورکاری و اقتصاد گیگ (Gig Economy) برای این نسل جذابیت ویژه‌ای دارد، زیرا علاوه بر امکان کار از هر نقطه جهان، به آنها آزادی عمل و کنترل بیشتری بر زندگی‌شان می‌دهد. پاندمی کووید ۱۹ نیز این روند را تشدید کرد؛ بسیاری از سازمان‌ها و شرکت‌ها به‌ناچار به دورکاری روی آوردند و ثابت شد که بسیاری از مشاغل را می‌توان بدون نیاز به حضور فیزیکی انجام داد. این تغییر فرهنگی و ساختاری در بازار کار جهانی، فرصتی طلایی برای نسل زد ایجاد کرده است تا با استفاده از مهارت‌های دیجیتال خود، به بازار جهانی خدمات بپیوندند.

تحولات دیجیتال پس از کووید ۱۹، مرزهای جغرافیایی را در هم شکست و به افراد ماهر و تحصیل‌کرده اجازه داد تا بدون نیاز به مهاجرت فیزیکی، در شرکت‌ها و سازمان‌های کشورهای دیگر مشغول به کار شوند. این روند به‌ویژه برای کشورهای در حال توسعه، فرصتی بی‌نظیر فراهم کرد تا از ظرفیت نیروی کار جوان و تحصیل‌کرده خود در بازار جهانی بهره‌مند شوند. ریچارد بالدوین، اقتصاددان برجسته، در مقالات خود بر این نکته تاکید دارد که فناوری‌های نوین مانند واقعیت مجازی و هوش مصنوعی می‌توانند دامنه خدمات قابل صادرات را گسترش داده و باعث شکوفایی بخش خدمات در تجارت جهانی شوند. به‌عنوان مثال، امروز یک متخصص فنی می‌تواند از طریق فناوری‌های واقعیت مجازی به کارگران کم‌مهارت در کشورهای دیگر کمک کند یا کارهای اداری و خدماتی از طریق کارمندان کشورهای فقیر برای شرکت‌های کشورهای ثروتمند انجام شود. چنین تحولاتی می‌تواند شکاف اقتصادی میان کشورها را کاهش داده و به توسعه جوامع کمترتوسعه‌یافته کمک کند. اما حضور نسل زد در بازار جهانی خدمات با چالش‌هایی نیز همراه است. از جمله این چالش‌ها می‌توان به ناکارآمدی نظام آموزشی در بسیاری از کشورها اشاره کرد که باعث می‌شود جوانان به مهارت‌های مورد نیاز بازار کار دسترسی نداشته باشند. علاوه بر این، بخش خدمات در کشورهای توسعه‌یافته غالباً از حمایت‌های دولتی و قوانین محافظتی بهره‌مند است که رقابت را برای کارگران خارجی دشوار می‌کند. در ایران نیز چالش‌های خاصی وجود دارد؛ مانند ناپایداری اینترنت، مشکلات امنیتی و موانع قانونی در انتقال درآمدهای ارزی. این چالش‌ها باعث شده‌اند که بسیاری از جوانان نسل زد، به‌رغم داشتن مهارت و توانایی، نتوانند به‌طور کامل از فرصت‌های بازار جهانی استفاده کنند. با وجود این چالش‌ها، برخی از جوانان ایرانی توانسته‌اند با بهره‌گیری از پلت‌فرم‌های بین‌المللی مانند Upwork و Fiverr به بازار کار جهانی متصل شوند. این افراد که عمدتاً دارای مهارت‌هایی همچون برنامه‌نویسی، طراحی گرافیک و ترجمه هستند، از طریق این پلت‌فرم‌ها پروژه‌های بین‌المللی دریافت کرده و درآمد ارزی خود را به روش‌های مختلف به داخل کشور منتقل می‌کنند. اگرچه این روش‌ها عموماً غیررسمی بوده و با ریسک‌هایی همراه‌ است، اما نشان‌دهنده پتانسیل بالای نیروی کار ایرانی در اقتصاد دیجیتال جهانی است. بسیاری از کارشناسان معتقدند که در صورت رفع موانع موجود و بهبود زیرساخت‌ها، می‌توان از مهاجرت نخبگان جلوگیری کرده و حتی ارزآوری قابل‌ توجهی برای کشور ایجاد کرد.

به‌طور کلی، نسل زد با ویژگی‌هایی همچون خلاقیت، انعطاف‌پذیری و تسلط به فناوری‌های نوین، می‌تواند نقشی محوری در آینده اقتصاد جهانی داشته باشد. این نسل با نگاه متفاوت خود به زندگی و کار، نه‌تنها به‌دنبال کسب درآمد، بلکه به‌دنبال ایجاد ارزش و معنا در محیط کاری خود است. سازمان‌ها و دولت‌ها نیز باید با درک نیازها و انتظارات این نسل، سیاست‌ها و استراتژی‌های خود را به‌گونه‌ای تنظیم کنند که هم از پتانسیل این نسل بهره‌مند شوند و هم زمینه رشد و شکوفایی آنان را فراهم آورند. در نهایت، با رفع موانع موجود و ایجاد بسترهای مناسب، نسل زد می‌تواند به موتور محرکه‌ای برای توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور تبدیل شود و جایگاه ایران را در اقتصاد جهانی ارتقا بخشد. در این گزارش می‌خواهیم به بررسی همین موضوع بپردازیم و ببینیم نیروی کار جوان ایرانی چه موانعی برای حضور در بازار جهانی خدمات دارد.

نسل زد چیست؟

نسل زد، که بین سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۰ میلادی (۱۳۷۵ تا ۱۳۹۰ شمسی) متولد شده‌اند، نسلی هستند که در دل تغییرات شگرف تکنولوژی و دنیای دیجیتال رشد کرده‌اند. این نسل از همان دوران کودکی با فناوری‌های نوین همچون اینترنت، گوشی‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی خو گرفته‌اند. برای آنها، دنیای واقعی و مجازی مرز مشخصی ندارد و بسیاری از فعالیت‌های روزمره‌شان به‌صورت آنلاین انجام می‌شود. نسل زد نسلی است که به معنای واقعی کلمه در بطن دنیای دیجیتال زاده شده و با آن عجین شده است. برای درک بهتر تفاوت‌های نسل زد با سایر نسل‌ها، باید به ویژگی‌های نسل‌های قبلی نیز نگاهی داشته باشیم. نسل بیبی‌بومرها یا نسل B (متولدین 1940 تا 1959) در دوران پس از جنگ جهانی دوم و با ارزش‌هایی همچون سخت‌کوشی، پیروی از هنجارهای سنتی و اهمیت به ثبات اقتصادی رشد کردند. نسل ایکس (متولدین 1960 تا 1979) که دوران تحولات بزرگ سیاسی و اقتصادی را تجربه کردند، به رقابت‌های تجملاتی و فردگرایی روی آوردند. نسل ایگرگ یا هزاره (متولدین 1980 تا 1994) با جهانی‌سازی و اینترنت اولیه آشنا شدند و تمایل بیشتری به تجربه‌های متفاوت و سفر داشتند. اما نسل زد با تمامی این نسل‌ها متفاوت است. این نسل به دنبال شفافیت، عدالت اجتماعی و بهره‌گیری از فناوری در تمامی جنبه‌های زندگی است. آنها به‌طور مداوم به دنبال یادگیری و تجربه‌های جدید هستند و برخلاف نسل‌های گذشته که به ثبات شغلی اهمیت می‌دادند، نسل زد بیشتر به دنبال کارهایی با معنای شخصی و حرفه‌ای، انعطاف‌پذیری و فرصت‌های رشد است. یکی از بارزترین ویژگی‌های نسل زد، تمایل آنها به استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای خرید و تصمیم‌گیری‌های روزمره است. به ‌جای مراجعه به فروشگاه‌های فیزیکی یا حتی وب‌سایت‌های فروشگاهی، آنها از تجربه‌ها و نظرات کاربران دیگر در شبکه‌های اجتماعی بهره می‌برند. این رویکرد نسل زد تاثیرات عمیقی بر بازار کار و شیوه‌های کاری داشته است. آنها به‌دنبال محیط‌های کاری پویا، چالش‌برانگیز و منعطف هستند و به‌ جای تمرکز بر ساعت‌های کاری مشخص، بیشتر بر بهره‌وری و خروجی کار تاکید دارند. با توجه به علاقه نسل زد به فناوری، بسیاری از شرکت‌ها به سمت دیجیتالیزه کردن فرآیندها و استفاده از نرم‌افزارها و ابزارهای آنلاین حرکت کرده‌اند. دورکاری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تغییرات بازار کار، با استقبال نسل زد مواجه شده است. این نسل با توجه به مهارت‌های بالا در استفاده از فناوری، به‌راحتی می‌تواند در هر مکانی که به اینترنت دسترسی داشته باشد، وظایف شغلی خود را انجام دهد. در نهایت، نسل زد به‌عنوان یکی از محرک‌های اصلی تحول در بازار کار شناخته می‌شود. شرکت‌هایی که بتوانند خود را با ارزش‌ها و انتظارات این نسل هماهنگ کنند، می‌توانند از خلاقیت، نوآوری و انگیزه بالای این نسل بهره‌مند شوند. ارائه فرصت‌های یادگیری، محیط‌های کاری انعطاف‌پذیر و استفاده از فناوری‌های نوین می‌تواند به جذب و حفظ استعدادهای نسل زد کمک کند و در عین حال موجب افزایش بهره‌وری و نوآوری در سازمان‌ها شود.

دورکاری و نسل زد

نسل Z به دلیل تمایل به ایجاد تعادل بهتر میان کار و زندگی و همچنین جست‌وجوی مشاغلی که با ارزش‌ها و علاقه‌های شخصی‌شان همخوانی داشته باشد، رویکرد متفاوتی نسبت به کار دارد که هنوز با شرایط بازار کار سنتی هماهنگ نشده است. این نسل به دنبال محیط‌های کاری انعطاف‌پذیر و شرایطی است که بتواند همزمان به اهداف شخصی و شغلی خود برسد. نتایج یک نظرسنجی جدید در ایالات‌متحده نشان می‌دهد که این رویکرد به زودی تغییر نخواهد کرد؛ به‌طوری‌که تقریباً نیمی از نسل Z به دنبال تغییر شغل خود هستند. بر اساس این نظرسنجی که در آگوست ۲۰۲۴ انجام شده و از هزار متخصص منابع انسانی آمریکایی نظرخواهی کرده است، ۴۷ درصد از شرکت‌کنندگان نسل Z به فکر تغییر شغل هستند. در مقابل، تنها ۲۲ درصد از نسل‌های قدیمی‌تر چنین تمایلی دارند و بیش از نیمی از آنها از شغل خود احساس رضایت می‌کنند. این آمار نشان‌دهنده شکاف عمیقی در نگرش به کار بین نسل‌هاست و بیانگر این موضوع است که نسل Z به‌دنبال محیط‌های کاری با انعطاف‌پذیری و آزادی عمل بیشتر است.

یکی از دلایل اصلی محبوبیت دورکاری در میان نسل  Z، فشارهای روانی و استرس موجود در محیط‌های کاری سنتی است. ۳۵ درصد از افراد نسل Z معتقدند که شغلشان باعث تخلیه ذهنی و عاطفی آنها شده است. همچنین ۲۴ درصد از آنها در برقراری ارتباط موثر با همکاران خود دچار مشکل هستند که این موضوع نیز می‌تواند به نارضایتی شغلی منجر شود. شرکت‌های پیشرو در حوزه فناوری مانند گوگل، مایکروسافت و آمازون به خوبی این نیاز را درک کرده و با ارائه فرصت‌های دورکاری، هم به افزایش رضایت کارکنان خود کمک کرده‌اند و هم از مزایایی مانند کاهش هزینه‌های اداری و افزایش بهره‌وری بهره‌مند شده‌اند. این شرکت‌ها نشان داده‌اند که می‌توان با ایجاد شرایط انعطاف‌پذیر، نسل Z  را جذب و حفظ کرد. علاوه بر این، در حوزه‌هایی مانند طراحی گرافیک، نویسندگی، برنامه‌نویسی و مشاوره، دورکاری به‌ویژه مورد استقبال قرار گرفته است. این مشاغل معمولاً نیازمند تمرکز بالا و فضای آرام هستند که شرایط دورکاری به‌خوبی می‌تواند این نیازها را برآورده کند. به‌عنوان مثال، یک نویسنده یا برنامه‌نویس می‌تواند با کار در خانه به دور از حواس‌پرتی‌های محیط اداری، بهره‌وری بیشتری داشته باشد. به‌طور کلی، نسل Z با بهره‌گیری از فناوری و دسترسی به مشاغل دورکاری، انعطاف‌پذیری بیشتری در مسیر شغلی خود دارد و این موضوع باعث شده که دورکاری به یکی از جذاب‌ترین گزینه‌ها برای این نسل تبدیل شود. با توجه به روند فعلی بازار کار و افزایش تعداد شغل‌های دورکاری، به نظر می‌رسد که این رویکرد در آینده نیز تقویت خواهد شد و شرکت‌ها نیز به‌تدریج به سازگاری با انتظارات نسل جدید خواهند پرداخت.

دورکاری در ایران و جهان

دورکاری به‌عنوان یکی از روندهای مهم بازار کار در دهه‌های اخیر، به‌ویژه پس از شیوع کووید ۱۹، به شکل قابل‌‌توجهی در ایران و جهان گسترش یافته است. پیش از این دوران، بسیاری از شرکت‌ها بر این باور بودند که دورکاری باعث کاهش کارایی کارکنان می‌شود و حضور فیزیکی در محل کار نقش مهمی در بهره‌وری دارد. اما پژوهش‌های مختلف، این فرضیه را به چالش کشیده‌اند. برای مثال، گروه جهانی محل کار در یک پژوهش نشان داد که ۸۵ درصد صاحبان کسب‌وکارها افزایش کارایی فرآیندهای خود را در نتیجه انعطاف‌پذیری ناشی از دورکاری تجربه کرده‌اند. همچنین، مطالعه‌ای که از سوی دانشگاه استنفورد انجام شد، نشان داد که بهره‌وری کارمندان دورکار به‌طور متوسط ۱۳ درصد افزایش یافته است. بررسی‌های وب‌سایت Indeed نیز حاکی از آن است که ۷۵ درصد کارکنان دورکار توانسته‌اند تعادل بهتری میان زندگی شخصی و کاری خود ایجاد کنند. این مطالعه نشان داد که دورکاری علاوه بر کاهش استرس، تعداد مرخصی‌ها را کاهش داده و روحیه کارکنان را بهبود بخشیده است.

در سطح جهانی، در ایالات‌متحده 7 /4 میلیون کارمند (معادل 4 /3 درصد از نیروی کار) حداقل نیمی از هفته را از خانه کار می‌کنند. براساس گزارش Owl Labs، تقریباً ۶۲ درصد از کارکنان بین ۲۲ تا ۶۵ سال اعلام کرده‌اند که حداقل به‌صورت مقطعی دورکاری می‌کنند. همچنین، ۴۴ درصد از کارمندان بیان کرده‌اند که بخشی از تیم آنها به‌طور کامل از راه دور کار می‌کنند. آمارها نشان می‌دهند که دورکاری به‌طور قابل‌ توجهی افزایش یافته است؛ به‌طوری ‌که تعداد افرادی که حداقل یک‌بار در هفته از دورکاری استفاده می‌کنند، از سال ۲۰۱۰ تاکنون ۴۰۰ درصد رشد داشته است. علاوه بر این، ۴۲‌درصد از کارمندان دورکار قصد دارند در پنج سال آینده زمان بیشتری را به دورکاری اختصاص دهند.

در ایران، هرچند اطلاعات و آمارهای جامع و دقیقی در این زمینه وجود ندارد، اما شواهد نشان می‌دهند که دورکاری به‌ویژه در دوران پاندمی کرونا مورد توجه بسیاری از شرکت‌ها و سازمان‌ها قرار گرفته است. برخی شرکت‌های فناوری‌محور و استارت‌آپ‌ها به‌طور کامل به سمت دورکاری یا الگوهای ترکیبی حرکت کرده‌اند. با این حال، چالش‌هایی نظیر زیرساخت‌های ناکافی اینترنت، فرهنگ سازمانی سنتی و عدم آمادگی برخی کارفرمایان، موانعی بر سر راه اجرای موفقیت‌آمیز دورکاری در ایران بوده است. در مجموع، دورکاری به‌عنوان یک الگوی کاری انعطاف‌پذیر و کارآمد، می‌تواند فرصت‌های جدیدی را برای کارفرمایان و کارمندان فراهم کند. این الگوی کاری با کاهش هزینه‌های رفت‌وآمد، افزایش بهره‌وری و ایجاد تعادل بهتر میان زندگی شخصی و کاری، به یک انتخاب جذاب برای بسیاری از افراد تبدیل شده است. با این حال، برای بهره‌برداری کامل از مزایای دورکاری، لازم است تا زیرساخت‌ها و فرهنگ سازمانی مناسب ایجاد شده و آموزش‌های لازم در زمینه مدیریت و امنیت اطلاعات ارائه شود.

فرصت‌ها برای نسل زد ایرانی

نسل زد در ایران که به‌عنوان نسل دیجیتال بومی شناخته می‌شود؛ نسلی است که با فناوری، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی رشد کرده است. این نسل در مقایسه با نسل‌های قبلی به دنبال فرصت‌های شغلی متفاوتی است و ترجیح می‌دهد در محیط‌های کاری منعطف، خلاقانه و مبتنی بر فناوری فعالیت کند. ویژگی‌های منحصربه‌فرد این نسل باعث شده که فرصت‌های شغلی جدیدی در بازار کار ایران شکل بگیرد. یکی از مهم‌ترین فرصت‌های شغلی برای نسل زد ایرانی، حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات است. با توجه به رشد روزافزون کسب‌وکارهای دیجیتال و استارت‌آپ‌ها در ایران، تخصص‌هایی مانند برنامه‌نویسی، طراحی وب، تحلیل داده و بازاریابی دیجیتال تقاضای بالایی دارند. برای مثال، بسیاری از جوانان نسل زد به‌عنوان فریلنسر در پلت‌فرم‌هایی مانند «پونیشا» و «کارلنسر» مشغول به کار هستند و از مهارت‌های خود در حوزه طراحی گرافیک، تولید محتوا و مدیریت شبکه‌های اجتماعی بهره می‌برند. همچنین، گرایش نسل زد به سمت مشاغل مبتنی بر خلاقیت نیز قابل توجه است. این نسل به هنر، تولید محتوا، ویدئوسازی و بلاگری علاقه‌مند است. پلت‌فرم‌هایی مانند اینستاگرام، یوتیوب و تیک‌تاک به جوانان ایرانی این امکان را داده‌اند که با تولید محتوای خلاقانه به درآمدزایی برسند. برای مثال، برخی از اینفلوئنسرهای ایرانی توانسته‌اند با ارائه محتوا در زمینه‌های مختلف از آشپزی تا فناوری، طرفداران زیادی جذب کنند و از طریق تبلیغات و همکاری با برندها درآمد کسب کنند. علاوه بر این، نسل زد به دلیل تسلط بیشتر به زبان‌های خارجی و آشنایی با فرهنگ جهانی، به مشاغل بین‌المللی نیز علاقه‌مند است. دورکاری و فعالیت در پلت‌فرم‌های بین‌المللی مانند Upwork و Fiverr از جمله فرصت‌هایی است که به این نسل اجازه می‌دهد بدون نیاز به مهاجرت، درآمد دلاری داشته باشد. به‌عنوان مثال، یک برنامه‌نویس جوان ایرانی می‌تواند پروژه‌هایی از شرکت‌های خارجی دریافت کرده و در خانه خود به اجرای آنها بپردازد.

نسل زد همچنین به کسب‌وکارهای نوپا و کارآفرینی علاقه‌مند است. بسیاری از جوانان این نسل ترجیح می‌دهند به جای استخدام در سازمان‌های بزرگ، استارت‌آپ‌های خود را راه‌اندازی کنند. برای مثال، در سال‌های اخیر شاهد ظهور استارت‌آپ‌های موفقی در حوزه‌های فناوری، خدمات آنلاین و تجارت الکترونیک از سوی کارآفرینان جوان بوده‌ایم. این استارت‌آپ‌ها نه‌تنها برای خود این افراد درآمدزایی کرده‌اند، بلکه فرصت‌های شغلی جدیدی نیز برای دیگران ایجاد کرده‌اند. علاوه بر فناوری و خلاقیت، نسل زد به دنبال شغل‌هایی با انعطاف‌پذیری بالاست. آنها به تعادل میان زندگی شخصی و کاری اهمیت زیادی می‌دهند و مشاغلی که امکان دورکاری و ساعات کاری منعطف را فراهم می‌کنند برایشان جذاب است. این ویژگی باعث شده که بسیاری از شرکت‌ها در ایران به سمت ارائه الگو‌های کاری هیبریدی یا کاملاً دورکار حرکت کنند تا بتوانند نیروی کار جوان و مستعد را جذب کنند. یکی دیگر از حوزه‌های پرتقاضا برای نسل زد، صنایع خلاق و فرهنگی است. هنر، موسیقی، سینما و تئاتر از جمله صنایعی هستند که جوانان ایرانی در آنها به دنبال شغل و فرصت‌های جدید می‌گردند. برای مثال، بسیاری از جوانان به‌عنوان بازیگر، کارگردان، نوازنده یا حتی در بخش‌های پشتیبانی تولید محتوا در این صنایع فعالیت می‌کنند. همچنین مشاغل مرتبط با محیط‌ زیست و مسئولیت اجتماعی نیز برای نسل زد جذابیت دارد. با افزایش آگاهی نسبت به مسائل زیست‌محیطی و اجتماعی، جوانان ایرانی به دنبال کار در سازمان‌های غیرانتفاعی، نهادهای بین‌المللی و پروژه‌های مرتبط با توسعه پایدار هستند. برای مثال، برخی از جوانان به‌عنوان داوطلب یا کارمند در سازمان‌های مردم‌نهاد (NGO‌ها) فعالیت می‌کنند و در پروژه‌های مرتبط با حفاظت از محیط‌ زیست، حقوق بشر و توسعه اجتماعی مشارکت دارند. به‌طور کلی، نسل زد ایرانی در مقایسه با نسل‌های قبلی به دنبال مشاغلی با ماهیت پویاتر و متناسب با سبک زندگی مدرن است. آنها ترجیح می‌دهند به جای شغل‌های دولتی و سنتی، در حوزه‌های نوین و نوآورانه فعالیت کنند. از این‌رو، بازار کار ایران نیز نیازمند تطابق با نیازها و خواسته‌های این نسل است تا بتواند از پتانسیل بالای آنها بهره‌مند شود. با ایجاد زیرساخت‌های لازم، حمایت از استارت‌آپ‌ها و ارائه آموزش‌های مهارتی می‌توان شرایطی را فراهم کرد که نسل زد بتواند به بهترین شکل ممکن وارد بازار کار شود و در مسیر توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور نقش موثری ایفا کند.

موانع حضور در بازار جهانی

چالش‌ها و موانع حضور در بازار جهانی خدمات از ابعاد مختلفی قابل‌بررسی هستند که به‌طور کلی می‌توان آنها را به چالش‌های داخلی و خارجی تقسیم کرد. در چالش‌های داخلی، یکی از مهم‌ترین موانع، زیرساخت اینترنت و نااطمینانی‌های مربوط به قطع یا محدودیت‌هاست. به‌عنوان ‌مثال، در برخی کشورها، اینترنت به دلیل مسائل سیاسی یا فنی به‌صورت ناگهانی قطع می‌شود که این موضوع می‌تواند فعالیت شرکت‌ها و افراد فعال در حوزه ارائه خدمات به بازارهای بین‌المللی را با مشکل مواجه کند. به‌طور خاص در ایران، قطع اینترنت در سال‌های اخیر به‌ویژه در مواقع بحرانی یا اعتراضات اجتماعی، موجب اختلال در دسترسی به بازارهای جهانی و از دست دادن فرصت‌های شغلی برای فریلنسرها و شرکت‌های نوپا شده است. مشکلات پرداخت‌های بین‌المللی و انتقال درآمد ارزی نیز چالش دیگری است که بسیاری از فعالان اقتصادی با آن روبه‌رو هستند. در بسیاری از کشورها، به‌ویژه کشورهایی که تحت تحریم‌های بین‌المللی قرار دارند مانند ایران، امکان استفاده از سیستم‌های پرداخت بین‌المللی مانند پی‌پال، ویزا و مسترکارت وجود ندارد و این موضوع باعث شده تا فعالان حوزه خدمات برای دریافت دستمزد و درآمدهای ارزی خود به راهکارهای غیررسمی و گاهی پرریسک مانند استفاده از واسطه‌ها یا ارزهای دیجیتال روی بیاورند. این موضوع نه‌تنها هزینه‌ها را افزایش می‌دهد، بلکه ریسک‌هایی مانند کلاهبرداری یا از دست دادن سرمایه را نیز به همراه دارد. ملاحظات امنیتی و ریسک‌های مرتبط با دورکاری نیز یکی دیگر از چالش‌های داخلی است. دورکاری اگرچه انعطاف‌پذیری بالایی را فراهم می‌کند اما همزمان می‌تواند خطراتی نیز به همراه داشته باشد. برای نمونه، در پروژه‌های بین‌المللی که افراد به‌صورت دورکاری مشغول به کار هستند، ممکن است اطلاعات حساس و محرمانه شرکت‌ها در معرض سرقت قرار بگیرد. علاوه بر این، نبود نظارت کافی در محیط دورکاری می‌تواند بهره‌وری را کاهش دهد و موجب افت کیفیت خدمات ارائه‌شده شود. نظام آموزشی ناکارآمد و فاصله مهارتی نیز از دیگر چالش‌های داخلی است که به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه مشهود است. بسیاری از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی با مهارت‌های عملی و دانش لازم برای ورود به بازار جهانی خدمات فاصله دارند. به‌عنوان ‌مثال، در حوزه‌هایی مانند فناوری اطلاعات و ارتباطات، نرم‌افزار و خدمات دیجیتال، تسلط به زبان انگلیسی و مهارت‌های فنی به‌روز از الزامات اولیه محسوب می‌شود اما بسیاری از نیروی کار جوان در کشورهای درحال‌توسعه فاقد این مهارت‌ها هستند. در بخش چالش‌های خارجی، رقابت با نیروی کار دیگر کشورها به‌ویژه کشورهای درحال‌توسعه با هزینه‌های پایین‌تر نیز یکی از موانع مهم به‌حساب می‌آید. به‌عنوان ‌مثال، کشورهایی مانند هند و فیلیپین با نیروی کار ماهر و هزینه‌های پایین‌تر توانسته‌اند سهم قابل‌ توجهی از بازار جهانی خدمات را به خود اختصاص دهند. شرکت‌های بزرگ بین‌المللی نیز به دلیل کاهش هزینه‌ها تمایل بیشتری به همکاری با نیروی کار این کشورها دارند. موانع فرهنگی و زبانی نیز یکی دیگر از چالش‌های خارجی است. برای موفقیت در بازارهای جهانی خدمات، تنها داشتن مهارت فنی کافی نیست بلکه درک فرهنگ کاری و اجتماعی کشورهای مقصد نیز اهمیت دارد. برای نمونه، در ارتباط با مشتریان بین‌المللی، نحوه برقراری ارتباط، آداب‌ورسوم و حتی تفاوت‌های زمانی می‌تواند بر کیفیت خدمات تاثیرگذار باشد. قوانین حمایتی کشورهای توسعه‌یافته که خدمات داخلی خود را در برابر رقابت خارجی محافظت می‌کنند نیز یکی دیگر از موانع خارجی است. بسیاری از کشورهای پیشرفته با وضع تعرفه‌ها و قوانین سخت‌گیرانه در حوزه خدمات، سعی در حمایت از کسب‌وکارها و نیروی کار داخلی خود دارند. برای مثال، قوانین مهاجرتی محدودکننده در برخی کشورها باعث می‌شود که نیروی کار خارجی نتواند به‌راحتی در بازار خدمات آن کشورها فعالیت کند یا شرکت‌ها ترجیح دهند از نیروی کار داخلی استفاده کنند. در نهایت، می‌توان گفت که برای حضور موثر در بازار جهانی خدمات، نیاز به اصلاحات اساسی در زیرساخت‌ها، نظام آموزشی و همچنین شناخت بهتر از بازارهای هدف وجود دارد. فعالان اقتصادی و دولت‌ها باید با ارائه راهکارهای عملی، این چالش‌ها را مدیریت کرده و از فرصت‌های موجود در بازار جهانی بهره‌برداری کنند.

راهکارها و پیشنهاد‌ها

برای حضور موثر در بازار جهانی، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و اجرای استراتژی‌های متنوع هستیم. یکی از مهم‌ترین این راهکارها، بهبود زیرساخت‌ها به‌ویژه در حوزه اینترنت و امنیت سایبری است. اینترنت با سرعت و پایداری بالا نقش بسیار مهمی در موفقیت کسب‌وکارهای دیجیتال و دورکاری دارد. به‌عنوان مثال، در کشورهای پیشرفته مانند کره جنوبی و ژاپن که اینترنت با سرعت بالا و قطعی کم دارند، کسب‌وکارهای دیجیتال با سرعت بیشتری رشد کرده‌اند. در ایران نیز با سرمایه‌گذاری در ارتقای زیرساخت‌های اینترنتی و افزایش پهنای باند می‌توان از این تجربه‌ها بهره برد و فضای مناسبی برای حضور در بازارهای بین‌المللی فراهم کرد. امنیت سایبری نیز در این راستا اهمیت ویژه‌ای دارد. با توجه به افزایش حملات سایبری در سطح جهانی، ایجاد یک بستر امن برای فعالیت‌های دورکاران ضروری است. استفاده از نرم‌افزارهای رمزنگاری، ایجاد پروتکل‌های امنیتی و آموزش کاربران می‌تواند به کاهش ریسک‌های امنیتی کمک کند.

حمایت دولتی از دیگر راهکارهای مهم در این زمینه است. دولت‌ها می‌توانند با تدوین قوانین حمایتی برای دورکاران و تسهیل فرآیندهای پرداخت ارزی، موانع ورود به بازار جهانی را کاهش دهند. به‌عنوان مثال، کشورهایی مانند هند و فیلیپین با ارائه مشوق‌های مالیاتی به فریلنسرها و ایجاد بسترهای قانونی مناسب برای دریافت درآمد ارزی، موفق به جذب تعداد زیادی از نیروی کار در بازار جهانی خدمات شده‌اند. در ایران نیز می‌توان با ایجاد کانال‌های امن و قانونی برای انتقال درآمدهای ارزی و حذف موانع اداری، به تقویت صادرات خدمات کمک کرد.

توسعه نظام آموزشی یکی دیگر از راهکارهای اساسی در این زمینه است. نظام آموزشی باید به‌گونه‌ای باشد که مهارت‌های دیجیتال و زبان‌های خارجی را در اولویت قرار دهد. در کشورهای موفق در حوزه صادرات خدمات، مانند ایرلند و لهستان، برنامه‌های آموزشی تخصصی برای آماده‌سازی نیروی کار برای بازار جهانی ارائه می‌شود. در ایران نیز می‌توان با همکاری دانشگاه‌ها و موسسه‌های آموزشی، دوره‌های تخصصی در حوزه‌های فناوری اطلاعات، طراحی، برنامه‌نویسی و زبان‌های خارجی برگزار کرد تا نیروی کار ماهر و آماده‌ای برای حضور در بازارهای بین‌المللی تربیت شود. ایجاد پلت‌فرم‌های بومی با هدف صادرات خدمات نیز می‌تواند یک راهکار موثر باشد. پلت‌فرم‌هایی مشابه Upwork  و Fiverr که به فریلنسرها اجازه می‌دهند خدمات خود را به بازار جهانی عرضه کنند، می‌توانند در داخل کشور نیز ایجاد شوند. این پلت‌فرم‌ها با تمرکز بر نیازهای بازارهای بین‌المللی و رعایت استانداردهای جهانی می‌توانند فرصتی مناسب برای دورکاران ایرانی فراهم کنند. به‌عنوان مثال، در ترکیه، پلت‌فرم‌هایی مانند Bionluk توانسته‌اند ارتباط میان نیروی کار داخلی و کارفرمایان بین‌المللی را بهبود ببخشند و به افزایش درآمدهای ارزی کشور کمک کنند. در نهایت، اجرای این راهکارها نیازمند همکاری همه‌جانبه دولت، بخش خصوصی و نهادهای آموزشی است. تنها در این صورت می‌توان به‌صورت پایدار در بازار جهانی خدمات حضور داشت و از فرصت‌های اقتصادی آن بهره‌مند شد.

پرده پایانی

نسل زد به دلیل تمایل به ایجاد تعادل بهتر میان کار و زندگی و همچنین جست‌وجوی مشاغلی که با ارزش‌ها و علاقه‌های شخصی‌شان همخوانی داشته باشد، رویکرد متفاوتی نسبت به کار دارد که هنوز با شرایط بازار کار سنتی هماهنگ نشده است. این نسل به دنبال محیط‌های کاری انعطاف‌پذیر و شرایطی است که بتواند همزمان به اهداف شخصی و شغلی خود برسد. نتایج یک نظرسنجی جدید در ایالات‌متحده نشان می‌دهد که این رویکرد به زودی تغییر نخواهد کرد؛ به‌طوری‌ که تقریباً نیمی از نسل Z به دنبال تغییر شغل خود هستند. این موضوع نشان‌دهنده شکاف عمیق میان انتظارات این نسل و واقعیت‌های فعلی بازار کار است. یکی از دلایل اصلی گرایش نسل Z به دورکاری، انعطاف‌پذیری و کاهش فشارهای محیط کاری است. این نسل به‌طور طبیعی با فناوری‌های دیجیتال آشناست و از ابزارهای ارتباطی و همکاری آنلاین به‌خوبی استفاده می‌کند. در بسیاری از شرکت‌های بزرگ مانند گوگل، مایکروسافت و آمازون، امکان دورکاری به کارمندان داده می‌شود که نتایج مثبتی همچون افزایش رضایت کارکنان، کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری را به همراه داشته است. در مشاغل خلاقانه مانند طراحی گرافیک، نویسندگی، برنامه‌نویسی و مشاوره نیز دورکاری به دلیل نیاز به تمرکز و آرامش مورد استقبال قرار گرفته است. با وجود مزایای دورکاری، چالش‌ها و موانع زیادی نیز برای حضور در بازار جهانی خدمات وجود دارد. در سطح داخلی، زیرساخت اینترنت در برخی کشورها ضعیف و غیرقابل ‌اعتماد است که می‌تواند به‌خصوص در پروژه‌های بین‌المللی مشکل‌ساز شود. مشکلات پرداخت‌های بین‌المللی و انتقال درآمد ارزی نیز یکی دیگر از موانع مهم است که به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های بانکی، دورکاران را با مشکلات جدی مواجه می‌کند. علاوه بر این، ملاحظات امنیتی و ریسک‌های سایبری در دورکاری اهمیت بسیاری دارد و شرکت‌ها و افراد باید از ابزارهای مناسب برای حفظ امنیت داده‌ها و ارتباطات استفاده کنند. همچنین نظام آموزشی ناکارآمد و فاصله مهارتی با نیازهای بازار جهانی، مانع دیگری برای رقابت در این حوزه محسوب می‌شود.

چالش‌های خارجی نیز حضور در بازار خدمات جهانی را دشوار می‌کنند. رقابت با نیروی کار دیگر کشورها به‌ویژه کشورهای در حال توسعه که هزینه‌های نیروی کار در آنها پایین‌تر است، یکی از این چالش‌هاست. همچنین، موانع فرهنگی و زبانی می‌تواند در ارتباط با کارفرمایان یا مشتریان بین‌المللی مشکلاتی ایجاد کند. برخی کشورهای توسعه‌یافته نیز با قوانین حمایتی سعی در محافظت از خدمات داخلی خود در برابر رقابت خارجی دارند که می‌تواند فرصت‌های کسب‌وکار را برای دورکاران محدود کند. برای مقابله با این چالش‌ها، راهکارهایی وجود دارد که می‌تواند به بهبود شرایط کمک کند. بهبود زیرساخت‌ها ازجمله ارتقای کیفیت اینترنت و امنیت سایبری از اولین گام‌هاست. حمایت دولتی با وضع قوانین حمایتی برای دورکاران و تسهیل فرآیندهای پرداخت ارزی نیز می‌تواند شرایط را بهبود ببخشد. در حوزه آموزش، تمرکز بر توسعه مهارت‌های دیجیتال و آموزش زبان‌های خارجی به نیروی کار کمک می‌کند تا در بازارهای بین‌المللی موفق‌تر عمل کنند. ایجاد پلت‌فرم‌های بومی مشابه Upwork و Fiverr با تمرکز بر صادرات خدمات نیز می‌تواند فرصتی برای دسترسی به بازارهای جهانی ایجاد کند. به‌طور کلی، نسل Z با بهره‌گیری از فناوری و دسترسی به مشاغل دورکاری، انعطاف‌پذیری بیشتری در مسیر شغلی خود دارد و این موضوع باعث شده که دورکاری به یکی از جذاب‌ترین گزینه‌ها برای این نسل تبدیل شود. با توجه به روند فعلی بازار کار و افزایش تعداد شغل‌های دورکاری، به نظر می‌رسد که این رویکرد در آینده نیز تقویت خواهد شد و شرکت‌ها نیز به‌تدریج به سازگاری با انتظارات نسل جدید خواهند پرداخت.