فقر جنگلی

  جواد حیدریان: جنگل اکوسیستم مهمی است و ایران یکی از فقیرترین کشورها از نظر مساحت اکوسیستم جنگلی است. با این حال اکوسیستم جنگل یکی از ارکان‌ اصلی توسعه پایدار در هر کشوری است. از منظر اقتصاد اکولوژیک، ارزش تولیدی جنگل‌ها رقمی نزدیک به 120میلیارد دلار است و از نظر اشتغال 8 /6 درصد کارگران صنعتی جهان در این بخش کار می‌کنند. اما همان‌طور که قابل گمانه‌زنی است، شاخص‌های توسعه پایدار جلوی تخریب و نابودی جنگل‌ها را می‌گیرد. اما آیا در ایران وضع چنین است؟ مساحت جنگل‌های جهان چهار میلیارد هکتار است. یعنی 29 درصد از خشکی‌های زمین. این میزان جنگل البته بین همه کشورها به نسبت مساوی تقسیم نشده و اغلب آن در کشورهای آمریکا، کانادا و روسیه قرار دارند.

مطابق نظر کارشناسان فائو چنانچه سطح جنگل‌های هر کشوری کمتر از 25 درصد خاک آن کشور باشد، از نظر محیط زیست انسانی در وضعیت بحرانی قرار دارد. طبق این تعریف سطح پوشش جنگلی در ایران ناچیز است. با این حال ایران یکی از غنی‌ترین و باکیفیت‌ترین جنگل‌های جهان را در اختیار دارد. جنگل هیرکانی با قدرت رویشی بی‌مثال اما کمتر مورد حفاظت استاندارد و مطابق الگوهای بین‌المللی بوده است. قدیمی‌ترین جنگل‌های جهان و البته آخرین بازمانده آخرین عصر یخبندان! جنگل‌های زاگرس نیز اکوسیستم منحصربه‌فردی است که البته در آستانه انهدام است. سرانه جنگل در ایران 2 /0 در هکتار است. بنابراین ایران یکی از کشورهایی است که از لحاظ منابع جنگلی بسیار فقیر است. سطح جنگل‌های کشور از 40 سال گذشته تاکنون حدود 11 درصد کاهش را نشان می‌دهد. ملی شدن جنگل در دی‌ماه 1341 یکی از روش‌های دولت وقت برای حفاظت بهتر از جنگل در برابر عوامل تخریب بوده. اما تجربه چند دهه اخیر نشان می‌دهد که اتفاقاً ملی شدن جنگل نه‌تنها سبب بهبود کیفیت حفاظت از جنگل‌های ایران نشده بلکه گاهی زمینه تخریب و چپاول آن از سوی دستگاه‌های دولتی را نیز فراهم آورده است. در ماده یک قانون ملی شدن جنگ آمده است: «از تاریخ تصویب این تصویب‌نامه قانونی عرصه و اعیانی کلیه جنگل‌ها و مراتع و بیشه‌های طبیعی و اراضی جنگلی کشور، جزء اموال عمومی محسوب و متعلق به دولت است ولو اینکه قبل از این تاریخ افراد آن را متصرف شده و سند مالکیت گرفته باشند.» طبق تعریف فائو مناطقی که حداقل تاج پوششی آن ۱۰ درصد به بالا باشد جنگل به حساب می‌آید. با این تعریف، ایران حدود ۱۱ میلیون هکتار جنگل دارد که ۸ /۸ درصد از مساحت ایران است. مهم‌ترین عوامل تخریب جنگل‌ها در ایران را می‌توان شامل توسعه کشاورزی، توسعه شهرها، دامداری، فعالیت غیرقانونی برخی شرکت‌های تولید کاغذ و دیگر فرآورده‌های چوبی، بیابان‌زایی زمین، اکتشافات و تاسیس معادن، آتش‌سوزی، آلودگی زیست‌محیطی و زباله و... دانست.