کمتر از یک متحد، بیش از یک دوست

رابرت بلیک معاون وزیر کشور آمریکا واشنگتن و دهلی را دو شهری توصیف کرد که مردم آنها کمتر باهم توافق دارند. این اظهارنظر هرچند به شوخی بیان شد اما به واقعیت نزدیک است. علی‌رغم تلاش برای دوستی، آمریکا و هند هنوز اختلافات زیادی دارند. سخنرانی بلیک در سومین سالگرد «گفت‌وگوی استراتژیک» آمریکا - هند صورت گرفت که در آن مراسم چهره‌های ارشد دو کشور در 13 ژوئن در واشنگتن گردهم آمدند. هر دو کشور برای این مراسم ارزش زیادی قائلند. اما در مسائل زیادی از قبیل افغانستان، ایران، تجارت هسته‌ای، تغییرات آب‌وهوا، دسترسی به بازارها، فروش تسلیحات و موارد دیگر اختلاف نظر وجود دارد. در هر دو کشور گروهی با تعجب می‌پرسند، اگر این مشارکت است پس رقابت چیست؟ انگیزه اصلی برای این روابط هنگامی ایجاد شد که در سال 2005 جرج بوش جامعه جهانی را تحت فشار گذاشت تا برنامه هسته‌ای غیرنظامی هند را بپذیرند و به ممنوعیت کمک‌های خارجی به خاطر امتناع هند از امضای پیمان منع گسترش هسته‌ای خاتمه دهند. این امر آغازگر عصر جدیدی از همکاری و اعتماد متقابل بود. اما بخشی از این همکاری در ابتدای زمان ریاست جمهوری باراک اوباما از بین رفت. هند با انتصاب اوباما در گروه میانجی بین هند و پاکستان در مناقشه کشمیر مخالفت کرد. این اختلاف نظر هنگامی بالا گرفت که اوباما تلاش کرد روابط چین را گسترش دهد و صحبت ازG2  به میان آورد. همزمان در آمریکا، اعطای امتیازات جرج بوش به هند نتایجی ناامیدکننده داشت. مصوبه هند درباره مسوولیت در مقابل حوادث هسته‌ای عملاً بازاری را که بوش به‌دنبال آن بود بر روی شرکت‌های آمریکایی بست. جدال هنگامی شدت گرفت که سال پیش شرکت‌های آمریکایی مناقصه فروش 126 جنگنده جت به هند را به رقبای اروپایی خود واگذار کردند. هر دو طرف برای بهبود روابط تلاش می‌کنند. اما به گفته دانیل تواینینگ از صندوق ژرمن مارشال در ایالات متحده «حتی پرجوش‌ترین حامیان مشارکت آمریکا و هند اندکی دلسرد شده‌اند». آقای تواینینگ که خود در دولت جرج بوش برای مشارکت دو کشور تلاش کرده بود، می‌گوید هر دو طرف از منافع درازمدت مشارکت خود اطمینان دارند. این اطمینان آنقدر زیاد است که حتی از یاد می‌برند که باید آن را حفظ کنند. دو عامل باعث می‌شود آمریکا روابط خود با هند را استحکام بخشد. ضعف روابط آمریکا و پاکستان توجه آمریکا را برای حفظ آرامش و ثبات در افغانستان پس از خروج نیروهای ناتو در 2014 به سمت هند معطوف ساخت. از طرف دیگر، امید آمریکا برای روابط همکاری با چین بیشتر به یک رقابت استراتژیک تبدیل شده است و آمریکا سعی دارد، توازن نظامی جدیدی در آسیا به‌وجود آورد. بنابراین رهبران آمریکا مجدداً از رابطه با هند صحبت می‌کنند. لئون پانتا - وزیر دفاع آمریکا- در دهلی، هند را محور استراتژیک «توازن مجدد» نامید و پس از گفت‌وگوهای این هفته هیلاری کلینتون - وزیر امور خارجه - یادآوری کرد که «اصول استراتژیک روابط ما منافع دو کشور را هرچه بیشتر به هم نزدیک می‌کند.» اما هند نگران آن است که پس از خروج ناتو از افغانستان تنها بماند. اولویت امنیتی هند آن است که از طرح‌های ثبات در افغانستان مطمئن شود و بفهمد که این کشور هرگز تحت سلطه طالبان پاکستان قرار نمی‌گیرد. آمریکا به‌نوبه خود مایل است تا هند واردات نفت خود از ایران را کاهش دهد. در حالی‌که رهبران هند از پیوندهای فرهنگی با ایران دم می‌زنند. در پایان مذاکرات خود در هند، خانم کلینتون اعلام کرد که برخلاف چین یا سنگاپور، هند این آمادگی را دارد تا از منافع حاصل از تحریم‌های آمریکا علیه ایران چشم‌پوشی کند. امید به بهبود روابط ریشه در اقتصاد دارد. هر دو طرف بر معاهده سرمایه‌گذاری دوجانبه‌ای توافق کردند که یخ همکاری‌های بالقوه را آب کند. یکی از حیطه‌هایی که پیوندها را مستحکم می‌کند، حوزه دفاع است. هند بزرگ‌ترین واردکننده تسلیحات است و صادرکنندگان آمریکایی بیش از هشت‌میلیارد دلار به جیب می‌زنند. با وجود این، روابط اقتصادی آمریکا با هند هنوز با روابط آمریکا و چین فاصله زیادی دارد. تجارت هند با چین (74 میلیارد دلار در 2011) بیشتر از تجارت با آمریکا (58 میلیارد دلار) است. مقامات آمریکایی علاقه‌مندند تا توازن تجارت بیشتر به نفع کشور آنها باشد. منطق نهفته در آمریکا و هند برای حفظ روابط، هشداری برای چین است که پا از گلیم خود فراتر ننهد و کاری نکند که روابط آنها به اتحاد نظامی تبدیل شود؛ هرچند این روابط درحال حاضر فقط جنبه استراتژیک و سیاسی دارد. به همین دلیل آمریکا برای سیاست «نگاه به شرق» هند و عضویت آن کشور در سازمان همکاری شانگهای نگران نیست. تجربیات آمریکا در نقاط دیگر آسیا نشان می‌دهد که اطمینان آمریکا از استحکام روابط درازمدت با هند نباید متزلزل شود؛ حتی اگر روابط اقتصادی چین و هند سرعت بیشتری بگیرد. پارادوکس بزرگ استراتژی امروز آسیا آن است که هرچه کشورها روابط اقتصادی نزدیک‌تری با چین داشته باشند بیشتر در جست‌وجوی اطمینان امنیتی از جانب آمریکا خواهند بود.