خوبی فراتر از واقعیت

اقتصاد جهان با وجود جنگ‌ها و تاریکی فضای ژئوپولیتیک عملکرد خوشحال‌کننده‌ای داشته است. تا همین یک سال پیش همه عقیده داشتند که افزایش نرخ بهره به زودی به رکود منجر می‌شود. اما اکنون حتی افراد خوش‌بین هم گیج شده‌اند. اقتصاد آمریکا در سه‌ ماه سوم سال با سرعت پیش رفت و به نرخ شگفت‌آور 9 /4 درصد رسید. تورم در سراسر جهان رو به کاهش گذاشته، نرخ بیکاری عمدتاٌ پایین است و بانک‌های مرکزی انقباض پولی را متوقف کرده‌اند. چین که از بحران مسکن آسیب دیده بود از تحریک کوچک ایجادشده بهره‌برداری می‌کند. اما متاسفانه این شادمانی نمی‌تواند دوام بیاورد. مبانی رشد امروزی ناپایدار به نظر می‌رسند. اگر با دقت به جلو بنگریم تهدید‌های فراوانی می‌بینیم. استحکام اقتصاد این باور را تقویت کرد که نرخ‌های بهره قرار نیست پایین بیایند، هرچند افزایش سریعی نیز نخواهند داشت. بانک مرکزی اروپا و فدرال‌رزرو آمریکا در هفته گذشته نرخ بهره را ثابت نگه داشتند. انتظار می‌رود که بانک انگلستان هم به زودی همین رویه را در پیش گیرد. به تبع آن، بازدهی اوراق قرضه درازمدت به‌شدت بالا رفته است. هم‌اکنون دولت آمریکا مجبور است برای بدهی‌های 30‌ساله خود پنج درصد بهره بپردازد. این بهره در زمان رکود ناشی از همه‌گیری فقط 2 /1 درصد بود. حتی اقتصادهایی که به خاطر نرخ پایین بهره شهرت داشتند شاهد افزایش شدید آن هستند. تا همین چند وقت پیش هزینه بدهی آلمان منفی بود اما اکنون بازدهی اوراق ده‌ساله آن به حدود سه درصد رسیده است. بانک مرکزی ژاپن هم نتوانست به وعده‌اش مبنی بر حفظ بازدهی اوراق ده‌ساله در سطح یک درصد عمل کند. برخی افراد از  جمله جنت یلن، وزیر خزانه‌داری آمریکا عقیده دارند که نرخ بهره بالا اتفاق خوب و بازتابی از سلامت اقتصاد جهانی است، اما در حقیقت این نرخ‌ها منبع خطر هستند. از آنجا که احتمالاً نرخ‌های بالا ماندگار می‌شوند سیاست‌های اقتصادی امروز ناکام خواهند ماند و رشدی که آنها به آن سرعت بخشیده بودند متوقف می‌شود. برای درک چرایی عدم ماندگاری شرایط خوب این روزها به دلیل عملکرد خوب و فراتر از انتظار اقتصاد آمریکا نگاه کنید. مصرف‌کنندگان آمریکایی در حال خرج کردن پول‌هایی بوده‌اند که در دوران همه‌گیری به واسطه کمک‌های نقدی و ماندن در خانه انباشته بودند. انتظار می‌رفت که آن پس‌اندازهای مازاد تاکنون تمام شده باشد، اما داده‌های اخیر نشان می‌دهند که خانوارها هنوز یک تریلیون دلار پس‌انداز دارند. به همین دلیل است که آنها در مقایسه با دهه 2010 بخش کمتری از درآمدهایشان را پس‌انداز می‌کنند. وقتی این پس‌اندازهای مازاد مصرف شوند نرخ‌های بالای بهره گزنده‌تر می‌شوند و مصرف‌کنندگان دیگر نمی‌توانند به آسانی پول خرج کنند. اگر نرخ‌های بهره برای طولانی‌مدت بالا بمانند مشکلات در سرتاسر اقتصاد جهان پدیدار خواهند شد. ورشکستگی کسب‌وکارها در اروپا و آمریکا هم‌اکنون آغاز شده است، حتی شرکت‌هایی که بدهی‌های درازمدت با نرخ بهره پایین دارند با گذشت زمان با هزینه‌های بالاتر تامین مالی روبه‌رو خواهند شد. بهای مسکن در واکنش به افزایش هزینه وام مسکن حداقل برمبنای موزون با تورم کاهش خواهد یافت. بانک‌هایی که با پشتوانه وام‌های کوتاه‌مدت به انباشت اوراق بهادار درازمدت روی آورده‌اند مجبور می‌شوند افزایش سرمایه بدهند یا در یکدیگر ادغام شوند تا چاله‌هایی را که به خاطر نرخ بالای بهره در ترازنامه‌هایشان ایجاد شده پر کنند. سخاوتمندی‌های مالی به سرخوشی اقتصاد جهان دامن زده است، اما در حالی که نرخ بالا به مدت طولانی برقرار باشد این سخاوتمندی ناپایدار خواهد بود. طبق گزارش صندوق بین‌المللی پول، کشورهای بریتانیا، فرانسه، ایتالیا و ژاپن در سال 2023 احتمالاٌ معادل حدود پنج درصد تولید ناخالص داخلی خود کسری بودجه خواهند داشت. کسری بودجه آمریکا در 12 ماه منتهی به سپتامبر به رقم شگفت‌آور دو تریلیون دلار معادل 5 /7 درصد تولید ناخالص داخلی رسید. این رقم حدود دو برابر میزانی است که در اواسط سال 2022 پیش‌بینی می‌شد. در زمانی که نرخ بیکاری پایین باشد این بدهی بی‌احتیاطی بزرگی به شمار می‌رود. بدهی دولت‌های جهان ثروتمند به عنوان درصدی از تولید ناخالص داخلی آنها اکنون از هر زمان دیگری از هنگام جنگ‌های ناپلئون به بعد بالاتر رفته است. وقتی نرخ‌های بهره پایین بود حتی بزرگ‌ترین بدهی‌ها را می‌شد مدیریت کرد. اکنون که نرخ‌ها بالا رفته‌اند صورت‌حساب بهره بدهی‌ها بودجه کشورها را می‌خشکاند. بنابراین نرخ بالای طولانی‌مدت دولت‌ها را در مقابل بانک‌های مرکزی قرار می‌دهد که تورم را هدف گرفته‌اند. جنت یلن مجبور شد بگوید که خزانه‌داری‌ها هیچ حق صرف ریسکی را نمی‌پذیرند. در مقابل، جروم پاول، رئیس کل فدرال‌رزرو اصرار دارد که هرگز نرخ‌ها را پایین نمی‌آورد و اجازه سرکشی به تورم را نمی‌دهد، آن هم به این دلیل که از فشار بر بودجه دولت بکاهد. با وجود وعده‌های پاول، نرخ بهره بالا و طولانی‌مدت موجب می‌شود سرمایه‌گذاران درباره وعده دولت‌ها برای پایین آوردن تورم و بازپرداخت بدهی‌هایشان دچار تردید شوند. ذخایر اوراق بانک مرکزی اروپا بیشتر به سمت اوراق ایتالیا کشیده شده است و این بانک به طور ضمنی از ایتالیا حمایت می‌کند، اما چنین وظیفه‌ای در جهانی با نرخ‌های بالای بهره روز‌به‌روز دشوارتر خواهد شد. حتی در زمانی که بازدهی اوراق قرضه دولت ژاپن میزان ناچیز 8 /0 درصد بود هشت درصد از بودجه این کشور برای بازپرداخت بهره بدهی مصرف می‌شد. تصور کنید اگر نرخ بهره در آنجا حتی به نرخ پایین بهره آلمان برسد چه گرفتاری‌های بزرگی برای دولت ژاپن به وجود می‌آید. برخی دولت‌ها مجبورند از هم‌اکنون کمربندها را سفت ببندند. اما چنین اقدامی شاید از نظر اقتصادی دردناک باشد. با وجود این فشارها معلوم نیست که اقتصاد جهانی چگونه می‌تواند وظایفی از قبیل اجتناب از رکود، کاهش تورم، بدهی‌های پایدار و نرخ بالای بهره را به طور همزمان به انجام برساند. وظایفی که بازارها هم‌اکنون از آن انتظار دارند. این احتمال وجود دارد که عصر نرخ‌های بهره بالا و درازمدت خود نابودگر شود. بدین ترتیب که رشد اقتصادی ضعیف می‌شود و بانک‌های مرکزی‌ می‌توانند نرخ‌های بهره را کاهش دهند بدون آنکه تورم سر به فلک بکشد. احتمال امیدوارکننده دیگر آن است که به لطف هوش مصنوعی زایشی رشد بهره‌وری افزایش یابد. در نتیجه درآمدهای افراد و دولت‌ها بالاتر برود و آنها آسان‌تر بتوانند نرخ‌های بالای بهره را تحمل کنند. در واقع، انتظار می‌رود آمار و ارقامی که در 2 نوامبر انتشار یافته‌اند نشان دهند که نرخ بهره‌وری آمریکا در سه ماه سوم سال بالا رفته است. توانایی بالقوه هوش مصنوعی برای افزایش بهره‌وری یکی از دلایلی است که توضیح می‌دهد چرا نرخ‌های بهره بالا و درازمدت هنوز به بازارهای سهام آسیب نرسانده‌اند. اگر افزایش ارزش هفت بنگاه فناوری از جمله مایکروسافت و ان‌ویدیا (Nvidia) نبود شاخص بورس اس‌اند‌پی 500 آمریکا امسال سقوط می‌کرد.  اما در برابر این امیدواری‌ها جهانی را می‌بینیم که در آن تهدید‌های زیادی علیه رشد بهره‌وری دیده می‌شود.