هنر سرمایه‌گذاری در هنر
چگونه در آثار هنری سرمایه‌گذاری کنیم؟
بیایید قبول کنیم، مهم نیست که طرفدار سبک هنر خیابانی بنکسی هستیم یا شیفته رنگ‌های خیره‌کننده در کارهای امپرسیونیست‌هایی مانند مونه؛ همه این آثار باارزش و گران‌قیمت هستند و سرمایه‌گذاری در آنها بسیار وسوسه‌برانگیز است. بر اساس گزارش آرت بازل در ارزیابی بازار جهانی هنر، ارزش این بازار در سال 2021 به 65 میلیارد دلار رسید که نسبت به سال قبل از آن شاهد رشد 29درصدی بوده است. یک اثر هنری می‌تواند هم بر دیوار خانه‌تان آویزان باشد و هم پورتفوی سرمایه‌گذاری‌تان را تنوع ببخشد. این دارایی نه‌تنها پوشش خوبی در برابر تورم ایجاد می‌کند، بلکه در بیشتر مواقع تحت تاثیر عملکرد بازار سهام قرار نمی‌گیرد و ازاین‌رو می‌تواند تنوع و ثبات را در پورتفوی سرمایه‌گذار به همراه داشته باشد.
به گزارش آرت‌بازل، در سال‌های اخیر که دلال‌ها و خانه‌های حراج (Auction house) بسیار درگیر خریدهای آنلاین و حضوری بودند، دنیای هنر شاهد گرایش جدید سرمایه به سمت محصولات دیجیتالی بوده است. پلت‌فرم‌های جدید و افزایش تقاضا برای توکن‌های غیر قابل تعویض (Non Fungible Token) یا NFT، تسهیل در مالکیت آثار هنری را برای همه مردم فراهم کرده است. ولی با وجود افزایش محبوبیت هنر دیجیتال و NFTها، همچنان بازار فیزیکی و ملموس هنر، طرفداران بیشتری دارد و تقاضا برای آن در طول دهه‌های گذشته روندی رو به رشد داشته است.
روش‌های سرمایه‌گذاری در هنر
اگرچه سرمایه‌گذاری در هنر همیشه به دلیل دشواری آن در نقدشوندگی فقط در میان ثروتمندان محبوب بوده است، ولی در سال‌های اخیر و با ایجاد پلت‌فرم‌های سرمایه‌گذاری برای خریدوفروش آثار هنری، مردم با هر سطح درآمدی می‌توانند به یک سرمایه‌گذار در حوزه هنر تبدیل شوند.
آثار هنری شخصی: برای خرید یک اثر هنری که بتوان در خانه استفاده کرد، باید از یک دلال هنر یا یک خانه حراج مشورت گرفت یا در نمایشگاه‌های آثار هنری شرکت کرد. بازار هنر، بازاری گسترده با انواع سلیقه‌ها و سبک‌هاست. باید هنرمندان سرشناس، بازار محصولات آنها و قابلیت رشد قیمتشان مورد بررسی قرار بگیرد. آنچه در خرید یک اثر هنری نباید نادیده گرفت، ارتباط حسی‌تان با آن اثر است، وقتی با نگاه کردن به یک تابلو یا مجسمه احساس خوبی به شما دست می‌دهد، احتمال دارد که خریداران بعدی نیز همین حس را نسبت به این اثر هنری داشته باشند.
در کل قبل از خرید اثر هنری که چندین دست چرخیده باشد، بسیار مهم است که نرخ رشد آن بررسی شود. اگر قصد نگه داشتن اثر هنری را برای مدت طولانی دارید بازهم پرس‌و‌جو در مورد کیفیت بازار آن و ارزیابی محصولات هنری مشابه از همان هنرمند به کاهش ریسک سرمایه‌گذاری‌تان کمک می‌کند.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری در حوزه هنر: در گزارشی از CNBC صندوق‌های سرمایه‌گذاری هنر به غرب وحشی تشبیه شده‌اند. زیرا این صندوق‌ها عملکرد خاص خود را دارند، هیچ قانون نظارتی بر آنها حاکم نیست و بسیار تحت نفوذ دلالان هستند. فعالیت این صندوق‌ها که فقط بر سرمایه‌گذاران پولدار متمرکز است، خریدوفروش آثار هنری است. درآمد آنها از فروش دارایی‌هایی مانند نقاشی، مجسمه، عکس، ویدئو و پرینت حاصل می‌شود. مدیران این صندوق‌ها باید بسیار کارکشته باشند که بتوانند همزمان همه نمایشگاه‌ها، گالری‌ها وحراجی‌ها را دنبال کنند و زمان مناسب فروش آثار هنری خود را نیز پیش‌بینی کنند. صندوق
The Fine Art Fund Group که ارزش دارایی‌هایش معادل 500 میلیون دلار است، یکی از بزرگ‌ترین صندوق‌های سرمایه‌گذاری هنر در لندن به شمار می‌آید. حداقل سرمایه مورد نیاز برای ورود به این صندوق مبلغی بین 500 هزار دلار تا یک میلیون دلار است. یکی از امتیازهای ارائه‌شده به مشتریان این صندوق این است که آنها می‌توانند پس از خرید مالکیت جزئی از یک اثر هنری (پاره‌سهم)، اثر هنری را قرض بگیرند و مدتی در خانه خود نگهداری کنند.
NFT: بازار هنر دیجیتال در سال‌های اخیر به خصوص با رواج NFTها محبوبیت بی‌سابقه‌ای پیدا کرده است. در سال 2019، مجموع فروش NFTها در پلت‌فرم‌های بلاک‌چین معادل 6 /4 میلیون دلار بود که در سال 2021 این مبلغ به 1 /11 میلیون دلار رسید.
NFTها یا همان ژتون‌های غیر قابل تعویض، کدهایی منحصربه‌فرد یا غیر قابل جایگزینی هستند که به آثار هنری تعلق می‌گیرند. در واقع هر توکن NFT متعلق به یک اثر هنری است که برای شخصی‌سازی اموال از آنها استفاده می‌شود. حق مالکیت NFTها همیشه در اختیار صاحب اصلی آن اثر قرار دارد و آنها همواره قابل ردیابی و غیر قابل کپی‌برداری هستند. در واقع ممکن است شما در بازار فیزیکی آثار هنری، هزاران کپی از تابلوی مونالیزا پیدا کنید ولی از NFT مونالیزا فقط یک توکن می‌تواند موجود باشد. آنچه این نوع آثار هنری را از سایر آثار هنری دیجیتال مجزا می‌کند «یکپارچگی دیجیتال» آنهاست، به این صورت که این آثار دارای رمز شناسایی خاص خود هستند و نمی‌توان آنها را با هیچ نوع رمزگذاری دیگری جایگزین کرد. این توکن‌های غیر قابل معاوضه در شبکه بلاک‌چین معامله می‌شوند و از بابت شفافیت، اعتبار و نقدشوندگی ارزش بالایی دارند. توکن یک اثر هنری می‌تواند چندین بار میان سرمایه‌گذاران NFT معامله شود. بازار NFT نه‌تنها امکان خریدوفروش کارهای بزرگان هنر مانند لئوناردو داوینچی و ونسان ونگوگ را می‌تواند فراهم کند، بلکه زمینه‌ساز ظهور هنرمندان جدید و محصولات هنر دیجیتال به بازار هنر شده است. یکی از هنرمندان سرشناس حوزه هنر دیجیتال، مایک وینکلمن است که او را با نام هنری «بیپِل» می‌شناسند. یکی از آثار کلاژ دیجیتال او به نام «اولین 5000 روز» در حراج کریستی در مارس 2021 به قیمت 3 /69 میلیون دلار به فروش رسید. این اثر او که کلاژی از پنج هزار اثر خلق‌شده‌اش در طول پنج هزار روز بود، اولین NFT فروش‌رفته در حراج کریستی به شمار می‌آید. کریستی در حراج‌های قبلی خود NFTهایی همراه با اصل فیزیکی اثر را به فروش رسانده بود، ولی کلاژ بیپل اولین NFT خالص فروش‌رفته در کریستی اعلام شد. برای خرید از بازارهای NFT باید کیف پول دیجیتال و رمزارز مورد نیاز خود را داشته باشید. طبیعی است که برای خریدوفروش این محصولات نمی‌توان از پول رایج کشورها مانند دلار استفاده کرد و تنها راه خرید آنها رمزارزهایی مانند اتر، سولانا یا دای هستند. OpenSea یکی از بازارهای بزرگ و شناخته‌شده NFT است که ارزشی معادل 20 میلیارد دلار دارد.
پاره‌سهم‌ها: مالکیت جزئی آثار هنری، شکل جدیدی از سرمایه‌گذاری با هدف «دموکراتیزه کردن» بازار هنر و دسترسی عموم مردم به مالکیت این محصولات است که در دو دهه گذشته محبوبیت زیادی پیدا کرده است. پایه‌گذار این نوع سرمایه‌گذاری چین بود که پس از بحران مالی سال 2008 برای توسعه صنعت فرهنگ این کشور به عنوان یکی از محرک‌های اصلی رشد اقتصادی، تصمیم گرفت آثار هنری را به عنوان محصولاتی برای سرمایه‌گذاری به بازار سهام معرفی کند. این مدل مالکیت جزئی (یا مالکیت جمعی یک اثر هنری) که تا سال 2012 بیشتر دوام نیاورد، به سرمایه‌گذاران اجازه می‌داد سهام آثار هنری را خریداری کرده و در بازار سهام خریدوفروش کنند. ولی نوسانات زیاد قیمت و نفوذ دلالان در این عرصه، دولت چین را بر آن داشت که محدودیت‌هایی را بر خریدوفروش این نوع سهام اعمال کند که در نهایت موجب بسته شدن بیشتر آنها شد. نمونه مشابه این نوع معامله در اروپا تحت شاخصی به نام A&F در فرانسه شکل گرفت که سرانجامی نیز نداشت. حتی ایجاد یک بازار سهام هنری در لوکزامبورگ هم نتیجه‌ای به دنبال نداشت.
پس از شش سال مفهوم مالکیت جزئی یا مالکیت بخشی از یک اثر هنری مجدد احیا شد ولی این بار در پلت‌فرم Maecenas در بلاک‌چین. این پلت‌فرم 5 /31 درصد مالکیت اثر معروف اندی وارهول، هنرمند سرشناس آمریکایی، به نام «14 صندلی الکتریکی کوچک» را با همکاری گالری «دادیانی سیندکیت» لندن به قیمت 7 /1 میلیون دلار به فروش رساند. این نخستین‌بار بود که یک اثر هنری به توکن قابل معامله تبدیل شده و با مدیریت قراردادهای هوشمند تحت فناوری بلاک‌چین به فروش می‌رسید. اگرچه خریداران، مالک اصلی اثر نخواهند بود ولی مالکیت سهمی از آن همواره به آنها تعلق خواهد داشت، حتی اگر این نقاشی در حراج دیگری با قیمت بالاتر به فروش برسد. در سال 2018 نیز پلت‌فرم Masterworks اثر دیگری از وارهول را به صورت مالکیت جزئی و زیر نظارت کمیسیون سهام و اوراق قرضه آمریکا به فروش رساند. این پلت‌فرم در حال حاضر با بیش از 120 کار هنری که ارزش بیش از 500 میلیون دلار دارند، یکی از شناخته‌شده‌ترین بازارهای سرمایه‌گذاری برای علاقه‌مندان به خریدوفروش بخش‌هایی از آثار هنری در بلاک‌چین محسوب می‌شود.
در تقسیم یک اثر هنری، خالق یا مالک اثر باید توکن اصلی (کد منحصر به این اثر) را در چیزی به نام خزانه یا گاوصندوق مجازی قفل کند. این خزانه‌ها با قراردادهای هوشمند کنترل می‌شوند و اصل NFTهای هنرمندان و مالکان اثرهای هنری را در اختیار می‌گیرد و امکان دسترسی به آنها را غیرممکن می‌کند. هر کسی می‌تواند یک توکن یا مجموعه‌ای از توکن‌های خود را در گاوصندوقی مجازی قفل کند. بعد از تنظیم مولفه‌های تقسیم‌بندی یک اثر و تصمیم‌گیری در مورد تعداد سهم‌های قابل فروش برای آن، خزانه حضانت NFT اصلی را بر عهده گرفته ولی مالکیت 100 درصد بخش‌های NFT قفل‌شده در مخزن را در اختیار خالق یا مالک اثر قرار می‌دهد. پس از فروش سهم‌های اثر هنری، مالکان جدید می‌توانند از سهم خود به هر نحوی که مایل هستند استفاده کنند، برای مثال، آن را هدیه بدهند یا حتی پاره‌سهم خود را با دیگران شریک شوند.
نکته جالب سهم‌بندی یک اثر هنری این است که این فرآیند، فرآیندی قابل برگشت است. بدین معنی که NFT تکه‌تکه‌شده می‌تواند مجدد جمع شده و به یک توکن کامل تبدیل شود. هر قرارداد هوشمند مربوط به NFT سهم‌بندی‌شده، یک گزینه خرید کلی دارد به این صورت که هر نگه‌دارنده خُرد NFT می‌تواند همه سهم‌های اثر هنری را بخرد و قفل نسخه اصلی را برای خود باز کند.
از معایب هم بگوییم
یکی از مشکلات سرمایه‌گذاری در هنر کمبود نقدینگی است. اگر نیاز فوری به پول داشته باشید یا لازم باشد سرمایه خود را به سرعت نقد کنید کمی به مشکل برمی‌خورید، زیرا اگر مالک یک اثر هنری فیزیکی باشید، فقط یک گالری هنری، شرکت‌های برگزارکننده حراجی یا کلکسیونرهای شخصی می‌توانند در فروش آن به شما کمک کنند. فروش یک اثر هنری باارزش فرآیندی بسیار زمانبر است، به همین دلیل هم سرمایه‌گذاری در آثار هنری را یک سرمایه‌گذاری بلندمدت می‌دانند. تقلب نیز یکی از بزرگ‌ترین معضلات سرمایه‌گذاران است به خصوص برای آثاری که به تازگی وارد بازار هنر شده‌اند. مهارت تشخیص اثر اصل از تقلبی مهارتی کمیاب است به همین دلیل تقریباً همه سرمایه‌گذاران این حوزه از مشاوره یک گالری شناخته‌شده یا یک دلال هنر بهره می‌گیرند.
در کنار همه این موارد یکی از دردسرهای سرمایه‌گذاران علاقه‌مند به آثار فیزیکی هنری این است که آنها باید دائم نگران چگونگی حفظ این آثار و حفاظت از سرمایه خود باشند. چنین دغدغه‌هایی یعنی افزایش هزینه‌های حفظ سرمایه برای سرمایه‌گذار.
سخن پایانی اینکه سرمایه‌گذاری در هنر می‌تواند بسیار پرمخاطره باشد. این سرمایه‌گذاری نیز هیچ تضمینی برای بازدهی در مدت‌زمان طولانی ندارد. حتی یک اثر هنری مرغوب می‌تواند تحت تاثیر اتفاقات اجتماعی و سیاسی بازار خود را از دست بدهد یا آثار قدیمی به‌تدریج با ورود آثار جدید از سکه بیفتند. علاوه بر همه این موارد، خرید یک محصول هنری با کمیسیون و حق بیمه بالا همراه است. در نهایت این واقعیت را نیز به خاطر داشته باشید که ارزش یک اثر هنری تا اندازه زیادی به شهرت خالق آن و محبوبیت کارهای او ارتباط دارد. یک هنرمند و سبک او می‌تواند یک روز محبوب و روزی دیگر منفور باشد. آنچه یک سرمایه‌گذار مشتاق هنر را از یک سرمایه‌گذار معمولی متمایز می‌کند، میزان علاقه و عشق او به هنر است. در یک نظرسنجی سه‌چهارم مجموعه‌داران ثروتمند فقط اشتیاقشان برای هنر را انگیزه اصلی خرید آثار هنری عنوان کرده بودند. همان‌طور که لیز جاکوینو، استراتژیست مالی می‌گوید، در هنر سرمایه‌گذاری کنید ولی نه به منظور پرداخت شهریه دانشگاه فرزندتان در آینده، بلکه به منظور لذت خودتان و بازدهی احتمالی سرمایه‌تان در زمانی نامشخص.
