درس‌هایی از فقر
سرمایه‌گذاری کشوری فقیر در تحصیل و آموزش
سیرالئون یکی از فقیرترین کشورهای آفریقاست. حدود نیمی از بزرگسالان آن خواندن نمی‌دانند. مدارس آن که اکثراً حتی برق هم ندارند جزو بدترین مدارس محسوب می‌شوند. در هر روز حدود یک‌پنجم معلمان در کلاس درس حضور ندارند. اما در تلاشی برای بهبود اوضاع، سیرالئون یک آزمایش گسترده اما کمتر مورد توجه را به اجرا می‌گذارد. در صورت موفقیت، این کشور می‌تواند نقشه راهی ارائه دهد که حتی برای کشورهای ثروتمندتر هم مفید خواهد بود. دولت در سال 2018 هزینه‌کرد تحصیل را افزایش داد و اکنون در مقایسه با پنج سال قبل این هزینه‌کرد به دو برابر رسیده است. تعداد دانش‌آموزانی که در مدارس ثبت‌نام می‌کنند 50 درصد بیشتر شد. اکنون که شمار بیشتری از دانش‌آموزان بر صندلی مدارس می‌نشینند این سوال پیش می‌آید که چگونه می‌توان میزان یادگیری آنها را افزایش داد.
نرخ ثبت‌نام مدارس در دو دهه گذشته در آفریقا بالا رفت. اما از هر 10 دانش‌آموزی که دوره ابتدایی را به پایان می‌رسانند فقط یک نفر قادر به خواندن است. این نسبت در آمریکا و بریتانیا به بیش از 90 درصد می‌رسد. سیاستمداران اغلب این بحران را کوچک می‌شمارند یا پول‌ها را در پروژه‌های چشم‌پرکن مانند تجهیز مدارس به کامپیوتر هدر می‌دهند. پروژه‌هایی که به بهبود نمرات دانش‌آموزان کمکی نمی‌کنند.
سیرالئون برای افزایش دسترسی به مدارس و بهبود کیفیت آموزش 21 درصد از بودجه خود را به مدارس اختصاص می‌دهد که یکی از بالاترین نرخ‌‌ها در سطح جهان است. بخش بزرگی از پول برای حذف هزینه‌های شهریه، امتحان و کتاب‌های درسی صرف می‌شود که قبلاً مدارس دولتی از دانش‌آموزان می‌گرفتند. اکنون حدود دوسوم از دانش‌آموزان وارد مقطع راهنمایی می‌شوند. این میزان در گذشته یک‌سوم بود. رئیس‌جمهور جولیوس مادا بیو از پشت میزش می‌گوید مجبور بود از بودجه هر وزارتخانه ذره‌ای بکند تا بتواند هزینه اصلاحات را تامین کند. او می‌گوید وجود مدارس بهتر یک نیاز حیاتی است.
دولت تلاش کرد دیگر مشکلاتی را که مانع حضور نوجوانان در مدارس می‌شوند برطرف کند. دیوید سنگه، وزیر آموزش و پرورش قبول دارد که اصلاحات همیشه پرطرفدار نیستند. گروه‌های دینی مخالف قانون اخراج دختران باردار از مدارس هستند. معلمان و والدین از حذف تنبیه بدنی انتقاد می‌کنند. اما نیکوکاران مدرسه‌ساز آقای سنگه 35ساله را که فارغ‌التحصیل هاروارد و ام‌آی‌تی است تحسین می‌کنند. یکی از صاحب‌نظران می‌گوید او جذاب‌ترین و هیجان‌برانگیزترین اصلاح‌گر آموزش در آفریقا و شاید تمام جهان است.
دولت در تلاش برای بهبود درس‌های بی‌کیفیت از پنج سازمان خواست تا برای بهبود نمرات دانش‌آموزان با یکدیگر رقابت کنند. هر سازمان ظرف سه سال با حدود 70 مدرسه ابتدایی کار می‌کند. این بنگاه‌ها نمی‌توانند مستقیماً مدارس را مدیریت و معلمان را استخدام یا اخراج کنند. اما اجازه دارند تا 36 دلار به ازای هر کودک برای اموری مانند تربیت معلمان یا برگزاری کلاس‌های تقویتی برای دانش‌آموزان عقب‌مانده از درس خرج کنند. نظرات موفقیت‌آمیز در سرتاسر نظام آموزشی به‌کار برده می‌شوند.
به عنوان مثال، شرکت نیکوکاری بریتانیایی EducAid کلاس‌هایی را در دو سالن کوچک در مزرعه‌ای در شهر پورت لوکو در فاصله دوساعتی از فری‌تاون پایتخت سیرالئون برگزار می‌کند. 70 بزرگسال حاضر در این کلاس‌ها روش‌های جدید تدریس ریاضیات را می‌آموزند. آنها از میان 600 کارمند مدارسی که با شرکت کار می‌کنند انتخاب شده‌اند. آنها به صورت تمام‌وقت در مرکز حضور دارند و شب‌ها هم همان‌جا می‌خوابند.
آزمایش و خطا
این آزمایش علاقه‌مندی‌ها به روش‌های نوآورانه تدریس و همچنین به اوراق قرضه تاثیر اجتماعی (Social impact) را که راهی برای تامین مالی آموزش است افزایش می‌دهد. خیرین به رهبری بریتانیا 18 میلیون دلار برای آن کنار گذاشته‌اند. اکثر این پول پس از اتمام کار پرداخت می‌شود و میزان آن به موفقیت سازمان‌ها در بهبود نمرات بستگی دارد. اگر نتایج ضعیف باشد سرمایه‌گذاران خصوصی که با این بنگاه‌ها کار می‌کنند ممکن است متضرر شوند. امید بر آن است که این نوع تامین مالی مبتنی بر نتیجه بتواند اثربخشی کمک‌های تحصیلی را بالا ببرد و به این صورت رای‌دهندگان کشورهای ثروتمند را به حمایت از آن تشویق کند. مشکل آن است که تنظیم قراردادها و بررسی پرداختی‌ها کند و پرهزینه خواهد بود. آزمایش سیرالئون می‌تواند راه را برای برنامه‌های بزرگ‌تر باز کند. تاکنون تنها اوراق قرضه مهم تحصیلی در این قاره در آفریقای جنوبی بوده است که به سرمایه‌گذاران 14 درصد سود سالانه داد اما ارزش کل اوراق فقط دو میلیون دلار بود که نمی‌توانست هدف بهبود یادگیری را برآورده کند.
همچنین آزمایش سرالئون می‌تواند موضوع مناظره‌های آتشین مربوط به تحصیل رایگان باشد. شهریه مدارس در آفریقا و به ویژه در دوره دبیرستان رایج است. مردم خواستار حذف آن هستند. اما تخصیص پول زیاد به دوره دبیرستان در برخی مناطق موثر نیست چون به خاطر کیفیت بد تدریس در آنجا بسیاری از دانش‌آموزان فقیر ترک تحصیل می‌کنند.
علاوه بر این، اگر سیاست تحصیل رایگان با منابع کافی همراه نباشد یک نظام ضعیف را ضعیف‌تر می‌کند. در غنا، مدارس دبیرستان رایگان آنقدر شلوغ‌اند که دانش‌آموزان مجبورند به نوبت سر کلاس بروند. یوسف که دانش‌آموز دبیرستانی در آکرا پایتخت غناست می‌گوید بعضی اوقات باید سه ماه در خانه منتظر بماند تا بتواند به مدرسه بازگردد.
آقای سنگه می‌پذیرد که پس از حذف شهریه کلاس‌ها شلوغ‌تر شده‌اند. او می‌گوید، «من ترجیح می‌دهم 80 دانش‌آموز در یک کلاس گرم و پرسروصدا داشته باشم تا 40 نفر در یک اتاق بزرگ و بقیه در زیر یک پل». به عقیده او «شما باید تمام اصلاحات اصلی را یکباره انجام دهید».
برنامه سیرالئون در تحصیل با تهدیدهای بزرگی مواجه است. بهای غذا و سوخت در سراسر جهان بالا می‌رود. ارزش پول کشور 50 درصد کمتر شد و شمار زیادی از مردم در اعتراضات ناشی از افزایش هزینه‌های زندگی کشته شدند. رئیس‌جمهور قول داد هزینه‌کرد تحصیل را بالا نگه دارد اما او انتخابات سال 2023 را پیش‌رو می‌بیند. شاید دولت جدید اولویت‌های دیگری داشته باشد. به ویژه بازپرداخت بدهی‌های خارجی که هم‌اکنون 22 درصد از درآمدهای دولت را می‌بلعد.
همچنین دولت باید نشان دهد که دانش‌آموزان درسخوان فرصت‌های جدیدی پیش‌رو خواهند داشت. امسال 100 هزار نوجوان امتحانات ورودی به تحصیلات عالی را پشت سر گذاشتند اما دانشگاه‌ها و کالج‌های کشور برای کسر کوچکی از آنها جا دارند. حتی اگر مشکل هم حل شود باز چالشی جدید خلق می‌شود: پیدا کردن شغل مناسب برای فارغ‌التحصیلان.
