داده‌ها و شیفت ژئوپولیتیک
آیا بیگ‌دیتا، بهانه جدید جنگ اقتصادی میان چین و آمریکاست؟
روزهای گذشته، ایام پرالتهاب و نابسامانی در بازار دیجیتال و فناوری جهان بوده است. در این مدت، سهام اپلیکیشن چینی Didi بالغ بر 20 درصد از ارزش خود را در بازار از دست داد. در حالی که چند روز پیش از این سقوط، سودی 4 /4 میلیارد‌دلاری در بورس نیویورک برای این اپلیکیشن خودروسواری آنلاین کسب شده بود؛ سودی که بزرگ‌ترین دستاورد چین از سهام نیویورک از سال 2014 و زمان نقش‌آفرینی علی‌بابا در این بازار است. علت این نوسان اما مهم‌تر از آن چیزی است که بر سر یک شاخص سهام در بازار آمده باشد. پس از رشد ناگهانی «دیدی» در بازار ایالات متحده، کاربران چینی در فضای مجازی از ناامن بودن این اپلیکیشنِ خود‌ساخته خبر دادند.
روزنامه گلوبال تایمز -روزنامه دولتی چین- در سرمقاله خود در هفته گذشته اشاره کرد که «دیدی» دقیق‌ترین اطلاعات از سفر شخصی کاربران را در میان همه اپلیکیشن‌های جهان داراست و این امر خطر بالقوه‌ای را برای افراد ایجاد می‌کند چرا که امکان تجزیه و تحلیل بیگ‌دیتا را برای دیگران ایجاد می‌کند. اما چرا چین، اپلیکیشن خود را مورد هدف قرار می‌دهد و ریسک سقوط سهام آن را به جان می‌خرد؟ «بلومبرگ» مدعی است که از فوریه 2021 تاکنون، غول‌های تکنولوژی چین، نزدیک به 800 میلیارد دلار متضرر شده‌اند. پاسخ: نگرانی از جنگ سرد در بیگ‌دیتاها.
به نظر می‌رسد نمایش خیره‌کننده «دیدی» در بازار، سبب نگرانی رهبران چین در باب دسترسی ایالات متحده آمریکا به حجم عظیمی از اطلاعات شهروندان چینی از جمله محل زندگی، کار و سفر آنان شده است. جنگ سردِ در حال ظهور میان واشنگتن و پکن به احتمال زیاد ارتباط چندانی به سلاح‌های متعارف جنگی نداشته باشد؛ قطبی که اطلاعات بیشتری از دیگری داشته باشد، پیروز این نبرد مدرن است. هفته‌های گذشته، دولت چین تمرکز زیادی بر روی تبیین قوانینی سرسختانه برای مدیریت دیتاهای شهروندان خود داشته است و چندین کمپانی از جمله «دیدی» را به اتهام نقض قوانین جریمه کرده است.
همچنین قوانین برای نظارت بر روی دیتاهایی که در مرزهای این کشور جابه‌جا می‌شود بیشتر و سخت‌گیرانه‌تر خواهد شد و دلیل آن تنها یک چیز است: امنیت ملی. از سوی دیگر، سیاستمداران واشنگتن نیز تقریباً به همان اندازه طرف مقابل از جابه‌جایی اطلاعات میان دو کشور، خشمگین و عصبی هستند و دغدغه آنان نیز حراست از امنیت ملی است.
کمپانی‌های چینی در حال حاضر بیشترین سهم از شاخص عمده بازارهای نوظهور را در قبضه خود دارند و این روند رشدی صعودی را طی می‌کند. با وجود افزایش فزاینده تنش‌های ژئوپولیتیک میان چین و آمریکا، سیلی از سرمایه‌گذاری از سوی آمریکا به چین در حال حرکت است؛ روندی که در سال‌های اخیر شکل گرفته و تشدید شده است. شاخص‌های جهانی نشان از آن دارند که ارزش سرمایه‌گذاری‌های آمریکایی و اوراق بهادار دولتی در چین تا پایان سال 2021 به یک تریلیون دلار برسد. به همین دلیل است که سیاستمداران آمریکایی نگران‌اند که کمپانی‌هایی چون دیدی و سایر شرکت‌های بزرگ فناوری، نه‌تنها اطلاعات بلکه جایگاه مالی ایالات متحده را متزلزل کنند. این نگرانی‌های مهم تاییدی است بر این گزاره که بیگ‌دیتاها در درگیری ابرقدرت‌ها به میدان اصلی نبرد بدل خواهند شد؛ با پیامدهایی که به‌طور بالقوه می‌تواند اقتصاد جهانی را برای دهه آینده دگرگون کند.
در حالی که لابی‌های آمریکا برای ممانعت از دسترسی چین به فناوری‌های های‌تک همچون چیپ‌های کامپیوتری از سوی سایر کشورها فعال شده‌اند، شی جین پینگ، در پی آن است تا با تعریف پروژه‌های ملی خود را در این حوزه ارتقا دهد تا نبرد میان این دو، سبب اختلال در زنجیره‌های تامین نشود و بازارهای مالی چین را وارد دست‌انداز نکند.
در حالی که چین و ایالات متحده از منفک‌سازی اقتصاد از یکدیگر سخن نمی‌گویند اما عدم توافق در مورد داده‌هایی که می‌توانند به آسانی به اشتراک گذاشته شوند، هر «دستگاه هوشمندی» را به خطر امنیتی بدل می‌کند. احتمالاً بیش از هر کشور دیگری، چین بر آن بوده تا از پتانسیل دیتاها برای تحول اقتصادی خود بهره ببرد. برخی از برآوردها نشان از آن دارد که این کشور تا سال 2025 یک‌سوم از کل داده‌های جهان را در اختیار خود قرار دهد. این امر به پکن، یک مزیت رقابتی بزرگ در زمینه‌هایی چون هوش مصنوعی می‌دهد که به تنظیم دقیق الگوریتم‌ها و بهبود خدمات، به بیگ‌دیتاها نیاز دارد.
به همین دلیل است که رهبران چین بالغ بر 4 /1 تریلیون دلار برای زیرساخت‌های دیجیتال همچون سرورها و تهیه قوانین برای استفاده از داده‌ها هزینه کرده است. از سویی، یک نگرانی مهم برای چینی‌ها آن است که قوانین افشای اطلاعات ایالات متحده سبب نشت داده‌های این کشور شود و اطلاعات دقیق‌تری از دومین اقتصاد بزرگ جهان نسبت به آمار رسمی منتشر کند. این نگرانی تا بدان جاست که ایلان ماسک، مدیرعامل تسلا ناگزیر به اعلام آن شد که خودروهای تسلا برای جاسوسی در چین حضور ندارند و برای حفظ اطلاعات کاربران چینی، تسهیلات ویژه‌ای تعبیه خواهد کرد.
در سوی دیگر، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه پیشین ایالات متحده گفته بود که «نمی‌خواهیم اطلاعات آمریکایی‌ها در دست حزب کمونیست چین باشد» و در همین راستا برنامه‌های چینی همچون ByteDance، TikTok، Tencent در دوره ترامپ ممنوع شد. در حالی که دولت جدید ایالات متحده به رهبری جو بایدن، ماه گذشته ممنوعیت برنامه‌های چینی را لغو کرد اما کاخ سفید دستور داده تا اواخر سال جاری میلادی اطلاعات حساسی که نباید در دسترس چین قرار گیرد، مشخص و دسته‌بندی شوند؛ اطلاعاتی از داده‌های بهداشتی تا مشخصات ژنتیکی. پیش از این نیز کارزار آمریکا برای انکار فناوری‌های کلیدی چین، از جمله آنچه بر کمپانی تلفن‌های هوشمند هوآوی گذشت، زنگ خطر را در پکن به صدا درآورده بود. با این حال علی‌بابا، Ant، Tencent، Bytedance بیش از نیم‌میلیون کارمند دارند و Meituan بزرگ‌ترین امپراتوری تحویل غذا در جهان، بیش از 569 میلیون کاربر دارد و 2800 شهر را تحت پوشش گرفته است. WeChat بیش از یک میلیارد کاربر دارد و «دیدی» بالغ بر 377 میلیون کاربر دارد و 13 میلیون راننده در چین با آن کار می‌کنند.
در هر دو سوی، نگرانی در باب امنیت داده‌ها قابل درک است، با وجود این هر دو اقتصاد بسیار به هم وابسته و درهم‌تنیده‌اند. گرچه به‌طور رسمی، اقتصاد چین دولتی و کمونیستی است اما به شکل غیررسمی، چینی‌ها به اندازه همتایان آمریکایی خود، سرمایه‌دار، ثروتمند و از جمله سردمداران فناوری‌های پیشرفته هستند. ساحران مالی در هر دو کشور به خوبی به این امر واقف‌اند که هر دو کشور در کنار یکدیگر، بزرگ‌ترین بازار جهان را شکل می‌دهند و فارغ از افزایش ملی‌گرایی تکنیکی در دو سوی، طرفین برای بیشینه‌سازی درآمد خود از این بازار تلاش می‌کنند.
این بدان معناست که نبرد آتی، میان چین و آمریکا نیست بلکه رقابت میان نخبگان تجاری طرفین است که از رهبران سیاسی می‌خواهند از کشور خود برای کسب مراکز قدرت تلاش کنند. دو کشور هنوز بر سر بسیاری از مسائل از فناوری و تجارت گرفته تا اتهامات نقض حقوق بشر در سین کیانگ و کنترل پکن بر هنگ‌کنگ با هم اختلاف دارند اما بی‌شک بیگ‌دیتاها، بر تنش‌های این جنگ سرد خواهند افزود و سراسر جهان در تب آن گرفتار می‌شوند.
