فقر هندی

  احسان مرادی: تنها ویروس هندی کرونا نیست که جامعه ایران را نگران کرده، ما از شیوع «فقر هندی» هم هراس داریم. خطری که اقتصاددانان این روزها درباره آن زیاد هشدار می‌دهند. کشوری که به لحاظ داشتن منابع طبیعی نظیر نفت، گاز، منابع معدنی و حتی داشتن نیروی انسانی باکیفیت در دنیا دارای جایگاه مهمی است، در سایه سیاستگذاری غلط اقتصادی و مدیریت غلط منابع، اکنون باید نگران گسترش فقر روزافزون در بین مردم خود باشد. برخی ویژگی‌های اقتصاد کشور ما سبب به وجود آمدن فقر شده‌اند. از آن جمله می‌توان به بحث وجود تورم‌های بالا و فزاینده، نرخ بیکاری بالا، نرخ منفی تشکیل سرمایه ثابت، بهره‌وری پایین بخش کشاورزی، توزیع نامناسب فقر در برخی استان‌ها و نیز توزیع نابرابر درآمد بین آحاد جامعه اشاره کرد. گزارش جدید بانک جهانی با تمرکز بر «چشم‌انداز فقر و نابرابری» نیز مهر تاییدی است بر آنچه اقتصاددانان در سال‌های گذشته مطرح کرده‌اند؛ اینکه جامعه ایران با سرعت به سمت فقر بیشتر حرکت می‌کند. بانک جهانی در گزارش خود اشاره کرده است که سه ویروس «تحریم»، «تورم» و «پاندمی کرونا» با سرعت زیاد فقر را در جامعه ایران گسترش داده‌اند. اقتصاددانان نیز در یک دهه گذشته همواره نسبت به فقیر شدن جامعه ایران هشدار داده‌اند. برخی این مسیر را شبیه مسیری می‌دانند که هند را گرفتار کرد. از جمله دکتر محمد طبیبیان که اخیراً در کانال شخصی خود درباره «حرکت خاموش به سوی فقر» هشدار داد و نوشت: «اینکه یک ملت فقیر شود، رخداد خطرناکی است اما عجیب و غریب نیست؛ همان‌طور که هند در قرن هفدهم یکی از ثروتمندترین کشورها بود و از قرن نوزدهم به بعد یکی از فقیرترین‌ها.» اقتصاددانان بر این باورند که پیامدهای ابرچالش فقر در اقتصاد کشور تنها اقتصادی نیست و می‌تواند عواقب بسیار خطرناک امنیتی و سیاسی هم داشته باشد. فقر باعث می‌شود خانوارهای کم‌برخوردار جامعه از هزینه‌های مصرفی مواد غذایی خود بکاهند تا بتوانند به سایر هزینه‌های خود نظیر آموزش، بهداشت و اجاره مسکن برسند. از این‌رو این امر سبب مبتلا شدن خانوارهای مذکور به سوءتغذیه و تحمیل هزینه بر نظام بهداشت و درمان کشور در میان‌مدت و بلندمدت می‌شود. از سوی دیگر این موضوع سبب بروز آسیب‌ها و انحرافات اجتماعی نظیر افت تحصیلی و افزایش بزهکاری در جامعه می‌شود. یکی از عوامل موثر در رشد جرم و جنایت و خشم در جامعه، مساله فقر در کشور است. در ادامه این موضوع سرمایه انسانی و رشد بلندمدت را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در بعد امنیتی و سیاسی نیز این پدیده از طریق کاهش بودجه تخصیص‌یافته در بخش دفاعی سبب پایین آمدن قدرت بازدارندگی کشور در مقابل تهدیدهای خارجی خواهد شد. این موضوع در بعد سیاست خارجی نیز باعث می‌شود کشورهای دیگر تمایلی به همکاری و تعامل با کشور ما نداشته باشند و از این لحاظ منزوی‌تر شویم. همچنین سبب تحلیل رفتن قدرت مذاکراتی در تعاملات سیاسی و تجاری با کشورهای دیگر می‌شود. در این پرونده می‌خواهیم ضمن تحلیل نکاتی که در گزارش بانک جهانی اشاره شده، مسیر فقیر شدن تدریجی جامعه ایران را با فقیر شدن جامعه هند مقایسه کنیم. آیا ایران گرفتار فقر هندی می‌شود؟