صنعت مرگ
کدام کشورها بهشت صنایع آلوده و پرمصرف هستند؟
صنعتی شدن و شهرنشینی، خطرات و آلودگی محیط زیست را به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه تشدید، یا به عبارتی دقیق‌تر، وخیم کرده است. آلودگی هوا، مسمومیت با سرب، تامین ناکافی آب، بهداشت ضعیف و زباله‌های خطرناک باعث بیماری‌های ناتوان‌کننده و کشنده و همچنین ایجاد شرایط زیان‌بار زندگی و نابودی اکوسیستم‌ها شده است. آلودگی از رشد اقتصادی جلوگیری کرده و فقر و نابرابری را در مناطق شهری و روستایی تشدید می‌کند. در این میان افراد فقیر که نمی‌توانند از خود در برابر آثار منفی آلودگی محافظت کنند، بیشترین آسیب را متحمل می‌شوند. آلودگی بزرگ‌ترین عامل محیطی بیماری و مرگ زودرس است. همچنین آلودگی هوا، زمین و آب متهم ردیف اول مرگ زودرس بیش از 9 میلیون نفر یا به عبارتی مسوول 16 درصد از کل مرگ‌ها در سراسر جهان است. این میزان مرگ‌ومیر سه برابر بیشتر از ایدز، سل و مالاریا و 15 برابر بیشتر از همه جنگ‌ها و سایر انواع خشونت است. بحران‌های بهداشتی جهانی، مانند همه‌گیری ناشی از شیوع کووید 19، ضرورت ادامه اقدامات برای مقابله با آلودگی محیط زیست را بیشتر کرده است. با وجود این پرسش آنجاست که چرا بسیاری از کشورها از ورود صنایع آلوده‌کننده اجتناب نمی‌کنند یا سیاستگذاری کافی و درخور برای آن اتخاذ نمی‌شود.
به گفته بانک جهانی، هزینه‌های مربوط به آسیب‌های ناشی از آلودگی هوای محیط در سطح بین‌المللی 7 /5 تریلیون دلار معادل 8 /4 درصد از تولید ناخالص داخلی جهان است. در کشورهای مختلف، بار اقتصادی ناشی از آلودگی‌های مرتبط با مرگ‌ومیر و نارسایی زودرس نیز قابل توجه است و معادل پنج تا 14 درصد از تولید ناخالص داخلی کشورهاست. در نتیجه مقابله با آلودگی به دلیل تلفات غیرقابل قبول آن بر سلامتی و سرمایه انسانی و همچنین ضررهای ناشی از تولید ناخالص داخلی بسیار مهم است. مدیریت آلودگی گزینه‌هایی را ارائه می‌دهد که می‌تواند فقر را کاهش و رفاه را افزایش داده و خواسته‌های حیاتی میلیون‌ها تن را برای زندگی سالم‌تر و پربارتر تامین کند. علاوه بر این، مدیریت آلودگی می‌تواند رقابت‌پذیری را افزایش دهد.
چین، پرجمعیت‌ترین کشور جهان دارای بازار عظیمی از صادرات است که رشد صنعت آن در سال‌های اخیر، خیره‌کننده بوده است. با وجود این ، تنها در پنج استان این کشور، که میزبان بیشتر صنایع آن است، دی‌اکسیدکربن بیشتر از هر کشور دیگری در جهان منتشر می‌شود. در نتیجه، پکن در سال‌های اخیر هشدارهای مداوم قرمز برای آلودگی محیط زیست را تجربه کرده است. ایالات متحده آمریکا به عنوان بزرگ‌ترین قدرت صنعتی و تجاری جهان، دومین کشور تولیدکننده آلاینده‌های صنعتی است. اگرچه در دوران اخیر، این کشور مهم‌ترین ابتکارات را برای مقابله با تغییرات آب‌وهوا هدایت کرده است، اما در عمل اکثر آنها ناکافی بودند. همچنین سازمان بهداشت جهانی می‌گوید 14 شهر از 15 شهر آلوده جهان در هند هستند. این کشور از سال 1981 دارای قانون حفاظت از کیفیت هواست، اما از سوی دیگر سوزاندن سوخت‌های فسیلی به‌طور قابل‌توجهی در این کشور افزایش یافته است و در نتیجه هند رتبه سوم را در رتبه‌بندی آلاینده‌ترین کشورهای جهان از آن خود کرده است. روسیه، بزرگ‌ترین کشور جهان از نظر جغرافیایی به دلیل وابستگی زیاد به محصولاتی مانند نفت، زغال سنگ، گاز و سوخت‌های فسیلی در این رتبه‌بندی قرار گرفته است. این کشور در چند دهه گذشته، چندین فوریت زیست‌محیطی را تجربه کرده است و دارای سطوح بالایی از جنگل‌زدایی و شکار حیوانات است. ژاپن به عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده سوخت‌های فسیلی در جهان و پنجمین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای نیز در این فهرست حاضر است.
با آشکار شدن آسیب ناشی از آلودگی، کشورهای بیشتری به دنبال جایگزین‌های سبز برای جلوگیری از آسیب بیشتر به زمین هستند. انرژی خورشیدی و باد، مصالح ساختمانی سازگار با محیط زیست و محصولات غیرسمی به‌طور فزاینده‌ای برای حفظ کره زمین مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حالی که این ابتکارات سبز در سراسر جهان در حال انجام است، برخی کشورها راه طولانی در پیش دارند. 91 درصد از جمعیت جهان در مناطقی زندگی می‌کنند که کیفیت هوا از حد مجاز اعلام‌شده از سوی سازمان بهداشت جهانی (WHO) فراتر رفته است. پاک‌ترین کشورهای جهان، که توسط شاخص عملکرد محیطی (EPI) تعیین شده است، دارای کیفیت هوای بالا، آب تمیز و سیاست‌ها و ابتکارات قوی در حوزه محیط زیست هستند؛ کشورهایی چون سوئیس، فرانسه و دانمارک.
از سوی دیگر، بنگلادش در سال 2018، آلوده‌ترین کشور جهان شناخته شده بود. آلاینده‌های اصلی زیست‌محیطی این کشور آلودگی هوا و آب، آلودگی صوتی و ضایعات جامد هستند. شهر داکا، پایتخت این کشور، یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان است. از نظر آلودگی، بزرگ‌ترین منبع بنگلادش صنعت آجر آن است که یک میلیون نفر در آن مشغول به کار هستند و سالانه 23 میلیارد آجر تولید می‌کنند. با توجه به افزایش تقاضا برای آجر، انتظار می‌رود صنعت آجر بیشتر رشد کند و به آلودگی بیشتر هوا منجر شود. پاکستان نیز شاهد افزایش آلودگی است چراکه شمار وسایل نقلیه در جاده‌ها رو به افزایش است، تلفات وسیع درختان، دود کوره آجر و فولادسازی و سوزاندن زباله‌ها نیز به این بحران افزوده است. وزیر تغییرات آب‌وهوایی پاکستان، هند را مسوول آلودگی محیط زیست پاکستان می‌داند. با این حال، شهروندان پاکستانی دولت خود را متهم می‌کنند که برای مبارزه با بحران اقدام نکرده است. در اولان باتور، پایتخت مغولستان، عفونت‌های تنفسی طی 10 سال گذشته 270 درصد افزایش یافته است و کودکانی که در پایتخت زندگی می‌کنند 40 درصد عملکرد ریه کمتری نسبت به کودکان ساکن در مناطق روستایی دارند. آمار منتشر‌شده در سال 2017، نشان می‌دهد که آلودگی هوا کشنده‌تر از جنگ در افغانستان بوده است. در آن سال، حدود 26 هزار نفر شهروند افغانستان به دلیل بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا جان خود را از دست دادند و 3483 نفر نیز به دلیل درگیری جان خود را از دست دادند. حدود 80 درصد آب آشامیدنی در افغانستان نیز به دلیل بارندگی کم، استفاده نامنظم از آب‌های زیرزمینی و زیرساخت‌های ناکافی در شهرها آلوده است. بحرین بدترین کیفیت هوا را در خاورمیانه دارد. یک کشور خلیج فارس مانند بحرین ممکن است از آلودگی ناشی از نیروگاه‌های زغال سنگ یا سایر فعالیت‌های انسانی که در شهرها دیده می‌شود رنج نبرد، اما از طوفان‌های گردوغبار و شن و ماسه که می‌تواند چندین ماده شیمیایی مضر و حتی مواد رادیواکتیو را از صحراهای اطراف آن منتقل کند، رنج ببرد. براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، ازبکستان دارای سومین میزان مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی فضای باز در جهان است. کیفیت هوا در ازبکستان، به‌ویژه در اطراف تاشکند، در دماهای سردتر به شدت پایین است. بیشتر آلودگی این کشور ناشی از مدیریت ضعیف آب، استفاده زیاد از مواد شیمیایی کشاورزی، طوفان نمک و گردوغبار، کارخانه‌ها و انتشار گازهای گلخانه‌ای خودروهاست. همچنین عراق نیز میزان بالایی از آلودگی هوا را تجربه می‌کند. عوامل نامطلوب کیفیت هوای عراق عبارت‌اند از: آلایندگی خودروها، آلودگی ناشی از جنگ، مولدهای برق و آتش‌سوزی‌های کوچک در پالایشگاه‌های نفت و گاز. در سال 2016، محققان دریافتند که قرار گرفتن در معرض آلودگی ناشی از جنگ، از جمله انفجار و سوزاندن زباله‌های نظامی، عامل ناتوانی‌ها و سرطان‌های مادرزادی است.
آلوده‌ترین صنایع جهان
بنابر گزارش «پیور ارث»، صنایع پرمصرف و با میزان بالای آلایندگی، زندگی ده‌ها میلیون انسان را به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در معرض خطر قرار می‌دهند. در این میان، صنایع مرتبط با تولید اسید باتری، صنعت استخراج و فرآوری سنگ معدن و ذوب سرب بالاترین میزان آلودگی را دارند. زباله‌های صنعتی یکی از مهم‌ترین منابع آلودگی محیط زیست هستند و در سراسر جهان، پساب‌های صنعتی تصفیه‌نشده، هوا، آب و خاک داخل و اطراف سایت‌های صنعتی را آلوده می‌کنند. آلودگی ناشی از صنعت اغلب به ماهیت آن بستگی دارد و برخی صنایع نسبت به سایر صنایع زباله‌های سمی بیشتری تولید می‌کنند. Pure Earth، یک سازمان بین‌المللی و غیرانتفاعی، فهرستی از 10 صنعت آلوده‌کننده محیط زیست در جهان را تهیه کرده است که در مجموع جان بیش از 32 میلیون نفر را در معرض خطر قرار می‌دهد.
تولید باتری‌های سرب‌دار، آلوده‌کننده‌ترین صنعت در میان صنایع جهان هستند. این باتری‌ها برای اهداف مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرند که رایج‌ترین آنها استفاده در باتری‌های خودرو است. اگرچه این باتری‌ها قابل شارژ هستند، اما پس از مدت زمان مشخصی، ظرفیت نگهداری بار الکتریکی خود را از دست می‌دهند. باتری‌های بلااستفاده در رده زباله‌های خطرناک طبقه‌بندی می‌شوند و لاشه آن به صورت غیرقانونی مورد استفاده مجدد قرار می‌گیرد. برآورد می‌شود که نزدیک به یک میلیون نفر در معرض خطر آلاینده‌های تولیدشده به وسیله این صنعت باشند.
تعداد زیادی از صنایع برای تامین مواد معدنی، فلزات و جواهرات به صنعت معدن و فرآوری سنگ معدن وابسته هستند. این منبع در طبیعت به شکل سنگ معدن در سنگ‌ها وجود دارد و قبل از استفاده باید استخراج و متراکم شود. چنین فرآیندهایی به تولید حجم زیادی زباله منجر شده که اغلب مملو از آلاینده‌هایی چون جیوه، سرب و کادمیوم است؛ در نتیجه صنعت معدن دومین صنعت آلاینده در میان سایر صنایع است. با توسعه فناوری‌های جدید، آلودگی ناشی از این صنعت تا حدودی مهار شده است. با این حال، همه شرکت‌های معدنی و فرآوری سنگ معدن از فناوری پاک استفاده نمی‌کنند و اقدامات غیرمسوولانه اغلب به آلودگی محیط زیست با زباله‌های صنعتی منجر می‌شود. زندگی حدود هفت میلیون نفر در سراسر جهان توسط این صنعت تهدید می‌شود.
به گفته Pure Earth، صنعت ذوب سرب نیز یکی از 10 صنعت آلاینده برتر جهان است. ذوب سرب شامل مراحلی است که به استخراج سرب خالص از سنگ معدن آن منجر می‌شود. این صنعت ضایعاتی را به شکل فاضلاب سمی، پسماند جامد و همچنین ترکیبات فرار مانند دی‌اکسیدگوگرد تولید می‌کند که در هوا منتشر می‌شود. برآوردها نشان می‌دهد که حدود 1 /1 میلیون نفر در معرض خطر آلاینده‌های تولیدشده توسط این صنعت در بیش از 70 سایت آلوده در سراسر جهان هستند.
فرآیند دباغی، شامل استفاده از انواع مواد شیمیایی برای حذف گوشت، غدد چربی و مو از پوست خام است. حجم قابل توجهی از زباله در مسیر تولیدات این صنعت به دست می‌آید که صنعت چرم را در زمره صنایع آلوده جهان قرار می‌دهد. شیوه‌های غیرمسوول صنعتی اغلب به آلودگی محیط زیست با مواد شیمیایی مضر مانند کروم و زاج منجر می‌شود که در دباغی استفاده می‌شود. کارخانه‌ها و کارگاه‌های دباغی جان 5 /1 میلیون نفر را که در این مکان‌ها یا اطراف آن زندگی می‌کنند، به خطر می‌اندازد.
صنعت دستی استخراج طلا یک صنعت معیشت‌محور است که معمولاً توسط یک فرد در مقیاس کوچک اداره می‌شود. چنین صنایعی فاقد سرمایه برای استفاده از فناوری‌های مدرن در استخراج طلا از سنگ معدن آن هستند. از این‌رو، از روش‌های ابتدایی در مسیر تولید آن استفاده می‌شود که به تولید زباله‌های سمی مانند جیوه منجر می‌شود. استخراج این‌چنینی طلا، در کشورهایی با اقتصاد کمتر رونق‌یافته و فاقد قوانین سختگیرانه همچون کشورهای آفریقایی و آمریکای لاتین رواج بسیاری دارد. اگرچه این صنعت تنها 20 درصد از تولید جهانی طلا را به خود اختصاص می‌دهد، اما بزرگ‌ترین عامل آلودگی جیوه در جهان است.
فضولات صنعتی، دیگر عامل آلودگی محیط زیست با منشأ صنعتی است. سوءمدیریت در فرآیند تخلیه زباله‌های جامد صنعتی و شهری به آلودگی گسترده محیط زیست منجر می‌شود. اگرچه از تولید این نوع زباله‌ها نمی‌توان اجتناب کرد، چراکه ناشی از فعالیت‌های اولیه انسانی هستند، اما هر کشوری قوانین و مقرراتی را برای مدیریت صحیح این زباله‌ها وضع می‌کند. با این حال، کمبود بودجه، فساد یا سیستم ناکارآمد اغلب به زباله‌های بدون مدیریت منجر می‌شود که تهدیدی بالقوه برای سلامت انسان و محیط زیست هستند.
شهرک‌های صنعتی گرچه به‌طور معمول با فاصله‌ای ایمن از شهرها ساخته می‌شوند اما خود به‌تنهایی برای بسیاری از کارگران این شهرک‌ها، مکان زیست است. در بسیاری از شهرک‌های صنعتی در سراسر جهان، نظارت دقیق بر آلودگی انجام نمی‌شود که در نهایت موجب آلودگی محیط زیست می‌شود. اکثر شهرک‌های صنعتی که مواد شیمیایی مضر را در محیط آزاد می‌کنند، در جنوب آسیا، به‌ویژه در هند و پاکستان واقع شده‌اند. 100 سایت آلوده شناسایی شده است که زندگی بیش از 8 /5 میلیون نفر را که در نزدیکی این مناطق زندگی می‌کنند در معرض خطر قرار می‌دهد.
تولیدات شیمیایی به معنای تولید انواع مختلفی از مواد شیمیایی مانند پلاستیک، رنگ، مواد منفجره، دارو و... است. شکی نیست که این مواد شیمیایی به طرق مختلف برای انسان امروزی مفید هستند، اما این واقعیت نیز وجود دارد که حجم قابل توجهی از زباله‌های سمی و محصولات جانبی نیز در حین تولید آنها تولید می‌شود. تغییر مداوم بازار مواد شیمیایی باعث تغییر فناوری و فرآیندهای مورد استفاده در این مواد شیمیایی می‌شود و این تغییرات نظارت بر چنین صنایعی را به کاری دشوار بدل کرده است.
صنعت بسته‌بندی محصولات در دهه‌های اخیر به سرعت رشد کرده و تقاضا برای آن در حال فزونی است. رشد اقتصادی بسیاری از کشورها باعث افزایش مصرف‌گرایی در جمعیت این کشورها شده که به‌نوبه خود باعث بالا رفتن تقاضا برای کالاهای مصرفی شده است. در نتیجه امروزه شاهد آن هستیم که کارخانه‌های بسته‌بندی در همه‌جا رشد کرده‌اند. بیشتر این کارخانه‌ها، استانداردهای ایمنی زیست‌محیطی را برآورده نمی‌کنند و عدم نظارت دقیق به این‌گونه صنایع اجازه رشد می‌دهد. تولید این محصولات با خود خلق بسیاری از مواد شیمیایی را به ارمغان می‌آورد و پساب واحدهای تولیدی غالباً حاوی آلاینده‌هایی مانند کروم، سرب، سیانور، جیوه و کادمیوم می‌شود که محیط اطراف چنین واحدهایی را آلوده می‌کند.
رنگ‌ها برای افزودن رنگ به محصولات متعددی مانند رنگ، پلاستیک، کاغذ و منسوجات استفاده می‌شود. رنگ‌های مصنوعی به دلیل رنگ و ماندگاری معمولاً در صنایع بر رنگ‌های طبیعی ترجیح داده می‌شوند. مس، کروم و اسیدسولفوریک برخی از مواد شیمیایی مورد استفاده در تهیه رنگ هستند. بنابراین زباله‌های این صنعت به شدت حاوی مواد شیمیایی است که بسیاری از آنها برای سلامتی انسان مضر هستند.
