جهان زیرآب

 در این روزها که بیست و ششمین کنفرانس تغییرات آب‌وهوایی سازمان ملل موسوم به COP26 در شهر گلاسکو در بریتانیا در حال برگزاری است و رهبران جهان در سخنان خود بر طبل مقابله با تغییرات اقلیمی می‌کوبند، استان شان‌شی چین یکی از مهیب‌ترین سیل‌های جهان را به خود می‌بیند. همچنین در ماه جولای گذشته دو روز بارش بی‌سابقه باران در بلژیک و آلمان باعث طغیان رودخانه‌ها شد و جان بیش از ۲۰۰ نفر را در این دو کشور گرفت. دانشمندان عضو سازمان «توصیف وضعیت آب‌وهوایی»‌ می‌گویند گرم شدن 2 /1‌درجه‌ای آب‌وهوای زمین از انقلاب صنعتی به این طرف، احتمال وقوع سیلاب‌های تابستانی را بین ۲۰ تا ۹۰۰ درصد افزایش داده است. متخصصان بر این باورند هرچند شمال اروپا در فصل تابستان بارها میزبان باران‌های شدید در طول سه قرن گذشته بوده است، اما این بار به دلیل نابودی بخشی از طبیعت و خشکی زمین، شاهد سیلاب‌های مرگبار بودیم.

 بنا بر گزارش جدید مجمع جهانی اقتصاد، یک مطالعه منتشرشده در ماه آگوست نشان داد که نسبت جمعیت جهان که در نیمه اول قرن حاضر در معرض سیل قرار گرفته‌اند، 10 برابر بیشتر از برآوردهای قبلی افزایش یافته است. این در حالی است که عبارت «بازگشت سیل به اروپا در هر قرن» اعتبار خود را از دست داده است و قاره سبز در کمتر از 20 سال، دومین سیل بزرگ خود را به چشم دیده است. روشن است که به همان اندازه که تغییرات آب‌وهوایی، ما را از آب مورد نیازمان محروم می‌کند، به آب قدرت بیشتری برای ویرانی می‌دهد. قدرت فزاینده موجود در دریاها به همراه طوفان‌های شدید نشان از آن دارد که سیل بیش از پیش به سرخط اخبار حوادث رسانه‌های جهان رسیده است.

در حالی که جسته و گریخته خبرهایی چون ایجاد حصاری بتونی برای حراست از یک میراث فرهنگی یونسکو در ژاپن به گوش می‌رسد، نباید فراموش کرد که چنین اقدامات فانتزی و لوکسی می‌تواند از جان میلیون‌ها انسان و موجود زنده دیگر محافظت کند. در حالی که ثروتمندان زیرساخت‌هایی را ایجاد می‌کنند که از آنان در برابر عوامل ویرانگر سیل محافظت می‌کند، افراد و کشورهای فقیر بیشتر به سمت شرایط ناامیدکننده سوق داده می‌شوند. در نتیجه شتاب و جدیت برای یک تصمیم جهانی در گلاسکو برای ادامه حیات بر کره خاکی ضروری و اجتناب‌ناپذیر است.

بنابر آخرین گزارش‌ها در باب «جمعیت جهانی در معرض خطر سیل»، بیشترین نگرانی متوجه مناطق پرجمعیت جهان است که از قضا کمترین توانایی و امکانات را برای مقابله با این پدیده طبیعی دارند. در سال 2015 دو طوفان قوی استوایی در یک فصل، موزامبیک را درنوردید و جاری شدن سیل در این کشور و مالاوی، سبب آواره شدن ده‌ها هزار نفر از مردمان این منطقه شد. این گزارش همچنین تاکید کرده است که بیشترین جمعیت در معرض خطر در جهان در نیمه نخست قرن حاضر در جنوب و جنوب شرق آسیا ساکن هستند. در سال 2011 سیل ویرانگری در تایلند سبب مرگ 800 تن شد و زندگی میلیون‌ها نفر را تحت تاثیر قرار داد. گرچه در آن سوی جهان در ایالات متحده امکانات بیشتری برای تقابل با سیل تعبیه شده است اما این زیرساخت‌ها نیز بحران را حل نمی‌کنند. در سال 2018 جزرومدی بی‌سابقه در سواحل این کشور، سبب ایجاد طوفان‌های شدید همراه با بالا آمدن سطح آب دریا شد. گرچه شهر بوستون به دلیل سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌هایی چون دیوارهای سیلابی تا میزان زیادی از رخداد یک فاجعه انسانی ممانعت کرد اما مردم کارولینای شمالی به اندازه آنان خوش‌شانس نبودند.

مرکز تحقیقات اپیدمیولوژی بلایای طبیعی، وضعیت سیل در جهان از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۶ را بررسی کرده و پرآسیب‌ترین آنها را دسته‌بندی کرده است. بر اساس این مطالعه، سیلی که در آگوست ۲۰۱۱ در تایلند رخ داد، بیشترین آسیب‌های اقتصادی را بین سال‌های ۱۹۰۰ تا ۲۰۱۳ با ۴۰ میلیارد دلار به بار آورد. این سیل همچنین باعث مرگ ۴۲ نفر در شمال و شمال شرقی این کشور شد.

باران‌های فصلی شدید و طوفان استوایی عامل اصلی این زیان ۴۰ میلیارددلاری بوده است. طوفان استوایی ناک‌تن در جولای آن سال اولین‌بار به فیلیپین رسید و ۷۵ نفر را کشت. سپس به چین، ویتنام و لائوس رسید و مردم بیشتری را به کام مرگ کشاند.

در کل در سیل ۲۰۱۱ تایلند، 5 /1 میلیون نفر از جمعیت ۶۸ میلیون‌نفری این کشور متاثر شدند. تقریباً ۶۵۰ هزار نفر بی‌خانمان شدند و ۶۲۰۰ هکتار از مزارع برنج و سایر محصولات کشاورزی در آب فرورفت و نابود شد.

چین، کشور دیگری است که بیشترین آسیب را از سیل دیده است. در سال ۱۹۹۸، حدود ۲۳۸ میلیون نفر از مردم این کشور تحت تاثیر سیل قرار گرفتند. در سال ۱۹۹۱، بالغ بر ۲۱۰ میلیون نفر از چینی‌ها از سیل متاثر شدند و در یک واقعه تاریخی در سال ۱۹۳۱، نزدیک به 7 /3 میلیون نفر به خاطر سیل در چین جان باختند. تنها سیل سال ۱۹۹۸، باعث خسارت ۳۰ میلیارددلاری به اقتصاد این کشور شد.

در جدیدترین موارد مربوط به سیل سال ۲۰۱۶ در آمریکا، 5 /12 میلیارد دلار خسارت به بار آورد، پیش از آن در سال ۲۰۱۴ اقتصاد هندوستان ۱۶ میلیارد دلار از سیل خسارت دید و در سال ۲۰۱۳ هم آلمان، نزدیک ۱۳ میلیارد دلار از اقتصادش را به خاطر سیل از دست داد.

IFM، پایگاه بین‌المللی مدیریت سیل درباره مانع شدن سیل از رشد و توسعه اقتصادی می‌نویسد: «هزینه‌های هنگفت تسکین و بازسازی ممکن است بر سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و فعالیت‌های توسعه منطقه‌ای تاثیر بگذارد و در بعضی موارد ممکن است اقتصاد ضعیف منطقه را فلج کند. سیل مجدد در یک منطقه ممکن است سرمایه‌گذاری‌های دولت و بخش خصوصی را به‌طور کامل متوقف کند. فقدان وسایل معیشت همراه با مهاجرت کارگران ماهر و تورم کالاها می‌تواند بر رشد اقتصاد منطقه تاثیر منفی جدی داشته باشد. از دست دادن منابع می‌تواند به هزینه بالای کالاها و خدمات منجر شود و برنامه‌های توسعه را به تاخیر بیندازد.»

برآورد بانک اطلاعات بلایای طبیعی بین‌المللی در دانشگاه لوون بلژیک نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۸، بلایای طبیعی نزدیک به ۱۰۸ میلیارد دلار از اقتصاد جهان را از بین برده است. تنها سیل‌ها در این سال، 5 /17 میلیارد دلار به اقتصاد جهان ضربه زده‌اند. زیان سیل برای اقتصاد جهان در سال ۲۰۱۶، نزدیک به 5 /57 میلیارد دلار بوده است.

همچنین گزارش سازمان ملل متحد با عنوان «هزینه انسانی بلایای مربوط به اقلیم (آب‌وهوا)» نشان می‌دهد که در 20 سال گذشته 157 هزار نفر بر اثر سیل فوت کرده‌اند. این گزارش همچنین می‌گوید که بین سال‌های 1995 تا 2015، سیل‌ها بر 3 /2 میلیارد نفر اثر داشته‌اند؛ به‌طوری‌که سهم سیل از مجموع افرادی که تحت تاثیر بلایای طبیعی مربوط به آب‌وهوا قرار گرفته‌اند، در حدود 56 درصد است که این رقم درخور توجه است. در این ‌میان خسارات اقتصادی سیل بر حسب کشور و میزان و شدت سیل متفاوت بوده است. به‌عنوان نمونه برای تایلند در سال 2011 حدود 40 میلیارد دلار و برای آلمان در سال 2002 در حدود 6 /11 میلیارد دلار بوده است.

مروری بر تاریخ

آب، نیروی قدرتمندی که حتی توانایی محو کردن شهرها را به کلی از روی نقشه‌ها دارد، می‌تواند بسیار خطرآفرین باشد. سیل‌ها نیز یکی از فاجعه‌بارترین بلایای طبیعی به‌شمار رفته و مخرب‌ترین سیل‌های تاریخ جهان زندگی میلیون‌ها نفر را تحت تاثیر خود قرار داده‌اند. مسیل‌ها برای جلوگیری از سیل ساخته می‌شوند اما انسان با دخالت‌های خود در طبیعت و ساخت‌وسازهای غیرمجاز در مسیر عبور رودخانه‌ها و سیلاب‌ها به وقوع این‌گونه حوادث دامن می‌زند. در ادامه مروری بر مخرب‌ترین سیل‌های ثبت‌شده در تاریخ خواهیم داشت. 

سیل ناگهانی در شهر الیکات ایالت مریلند آمریکا، خیابان‌های این شهر را به رودخانه‌های خروشان تبدیل کرد و باعث اعلام وضعیت اضطراری در این ایالت شد. شهر الیکات در ایالت مریلند آمریکا به دنبال بارش شدید باران شاهد جاری شدن سیل ناگهانی و پر از گل‌ولای شد. به دنبال این سیل که در برخی مناطق ارتفاع آن از طبقه اول ساختمان‌ها فراتر رفته و خودروها را در خیابان با خود برد، «لری هوگان» فرماندار ایالت مریلند وضعیت اضطراری اعلام کرد. افزایش ارتفاع رودخانه شهر الیکات به بیش از پنج متر در نتیجه بارش شدید باران باعث وقوع این سیل شد و دو کشته نیز برجای گذاشت.

در ژوئن 2013 در پی رگبارها و باران‌های موسمی بی‌وقفه در هند، سیلی قدرتمند در ایالت اوتاراکند در حوالی کوه‌های هیمالیا به راه افتاد و موجب مرگ پنج هزار و 700 تن از اهالی این منطقه شد. بنابر گفته کارشناسان محیط زیست، مداخله بشر در اکوسیستم و زیست‌بوم نواحی کوه‌های هیمالیا، موجب آسیب‌پذیر شدن این مناطق در مقابل بلایای طبیعی شده است. گفته می‌شود که در این حادثه، راه خروجی برای سیل وجود نداشت و تمامی راه‌ها با سنگ و گل‌ولای بسته شده بودند. به همین دلیل، این سیل با بقایای سدهای تخریب‌شده، همراه شد و با قدرتی بالا، تمامی شهرها و روستاهای بر سر راه خود را بلعید.

زمین‌لرزه 11 مارس 2011 در نزدیکی سندای در استان میاگی در شمال شرقی ژاپن رخ داد. زمین‌لرزه سبب شد در تمامی مناطق ساحلی ژاپن در کنار اقیانوس آرام هشدار سونامی و درخواست تخلیه این مناطق اعلام شود، این هشدار حداقل در 20 منطقه ساحلی دیگر در آمریکای جنوبی و آمریکای شمالی نیز اعلام شد. این زمین‌لرزه امواج سونامی به ارتفاع 15 متر در ژاپن و امواج کوچک‌تری در کشورهای دیگر ایجاد کرد. اثرات کشنده و مخرب سونامی بسیار بیشتر از زمین‌لرزه بود. تصویرهای پس از سونامی شهر می‌نامی‌سانریکو نشان می‌دهد که حتی آثاری از وجود شهر باقی نمانده است. پس از سونامی بیشترین میزان تلفات و خسارات مربوط به سه استان ایواته، استان میاگی و استان فوکوشیما گزارش شد. بالاترین شمار خسارت‌های جانی در اثر سونامی متعلق به شهرهای اوتسوچی، ایواته، می‌نامی‌سانریکو و میاگی بود. در این حادثه 15 هزار و 850 تن کشته، شش هزار و 11 تن مجروح و سه هزار و 287 تن مفقود شدند.

در دسامبر 1999 میلادی، باران‌های بسیار شدید و غیرمعمول در وارگاس ونزوئلا مشاهده شد. این باران‌ها موجب وقوع چندین ریزش کوه بزرگ شد که جان 30 هزار تن را گرفت. بر پایه برآوردهای صورت‌گرفته، 10 درصد از جمعیت وارگاس در پی این حادثه جان باختند. شهرهای «کارمن ده اوریا» و «سرو گرنید» به‌طور کامل زیر گل‌ولای محو شدند.

سد بنچیائو واقع در رودخانه «رو» در هشتم آگوست 1975 میلادی شکسته شد. طوفانی بزرگ که یکی از شدیدترین طوفان‌های تاریخ آن منطقه به شمار می‌رفت، سیلابی بی‌سابقه برای منطقه به همراه داشت. همچنین شکسته شدن سد بنچیائو به زنجیره‌ای از واکنش‌های دیگر در منطقه و شکسته شدن 62 سد دیگر منجر شد. سیل ناشی از شکسته شدن این سدها فاجعه‌آمیز بود و به ایجاد قحطی و شیوع بیماری‌های عفونی در منطقه دامن زد. در جریان این حادثه 171 تا 230 هزار تن جان سپردند.

سیل هانوی و دلتای رود قرمز در ویتنام شمالی در یکم آگوست 1971 میلادی به وقوع پیوست و در جریان این حادثه شمار زیادی از افراد بی‌خانمان شدند و 100 هزار تن جان خویش را از دست دادند.

13 دسامبر 1941 ساکنان یکی از شهرهای پرو، یعنی خوآرز واقع در ناحیه آنکاش، کاملاً بی‌خبر از سقوط کوه یخی بودند که موجب تخریب کامل خانه‌ها و مرگ هزاران تن از مردمشان شد. در این حادثه، رانش زمین موجب جدا شدن تکه یخی بزرگ از کوه و ورود آن به دریاچه پالکاکوچا شد. این تکه یخ امواجی بزرگ در دریاچه ایجاد کرد که به شکسته شدن سد آن منجر شد. در پی این اتفاق، مقدار زیادی آب به همراه گل‌ولای و برف با قدرتی باورنکردنی روانه مناطق اطراف شد. سد دیگری در آن اطراف و در رودخانه جیرکاکوچا وجود داشت که پس از برخورد با این سیل، آن سد نیز شکسته شد و هر دو با سرعتی بسیار زیاد وارد شهر خوآرز شدند و در جریان این سانحه پنج هزار تن جان باختند.

70 تا 75 درصد از سیلاب‌های چین از یانگ‌تسه که بلندترین رود این کشور است، نشات می‌گیرند. دهه 1930 میلادی را می‌توان دهه‌ای بسیار سخت برای ساکنان حاشیه رود یانگ‌تسه دانست چرا که این دهه شاهد دو مورد از بدترین و شدیدترین سیل‌های تاریخ بشر بوده است. سیل سال 1935 رود یانگ‌تسه زندگی میلیون‌ها تن را تحت تاثیر قرار داد و جان دست‌کم 145 هزار تن را نیز گرفت. قحطی و شیوع بیماری‌ها در پی این سیل رواج یافت و این دو عامل، مسوول مرگ بیشتر قربانیان سیل محسوب می‌شدند.

در جولای و آگوست 1931 آب شدن برف‌های زمستانی در فصل بهار به همراه باران‌های شدید باعث شد که آب رودخانه یانگزی به سطح بالایی برسد و 180 هزار کیلومترمربع از مناطق اطراف را دچار سیل‌زدگی کرد. آمار و ارقام دقیق درباره این حادثه بزرگ در دست نیست در حالی که دولت وقت تلفات را دو میلیون تن اعلام کرد اما گزارش‌های اداره ملی اقیانوسی و جوی (NOAA) نشان می‌دهند که بیش از سه میلیون و 700 هزار تن در این سیل مهیب جان خود را از دست دادند.

سیل بزرگ می‌سی‌سی‌پی مخرب‌ترین سیل در تاریخ ایالات متحده آمریکا به‌شمار می‌رود که در سال 1927 به وقوع پیوست. در پی این سیلاب 27 هزار مایل‌مربع از زمین‌های اطراف رودخانه می‌سی‌سی‌پی به زیر آب رفت. در برخی مناطق عمق آب به 30 فوت می‌رسید. دولت در پی این سیل اقدام به ساخت بزرگ‌ترین خاکریز دنیا در اطراف رودخانه می‌سی‌سی‌پی کرد تا از سیل در سال‌های بعد جلوگیری کند. این سیل به مناطق آرکانزاس، لوئیزیانا، می‌سی‌سی‌پی، میزوری، ایلینوی، کانزاس، تنسی، کنتاکی، اکلاهما و تگزاس آسیب رساند و در جریان آن 500 تن کشته شدند.

در حالی که بیشتر سیل‌ها از بلاهای طبیعی شمرده می‌شوند، سیل ژوئن 1938 میلادی رود «زرد» چین یک اقدام عمدی جنگی بود. چینی‌ها به دنبال تعرض ژاپنی‌ها که ممکن بود، امپراتوری آنها را به نابودی بکشاند، فرمان تخریب سیستم سدبندی رودخانه زرد را صادر کردند. این عمل موج عظیمی از آب را آزاد ساخت. 500 تا 800 هزار تن در این حادثه جان خویش را از دست دادند و چهار میلیون تن در این سیلاب‌ها مجبور به تخلیه و ترک خانه‌های خود شدند.

رودخانه زرد چین که به اسم «هوانگ هی» هم شناخته می‌شود در دهه 80 قرن 19 به واسطه سدها و آبگذرهای گوناگون ارتفاع بسیار زیادی پیدا کرده بود و به همین روش آبیاری زمین‌های کشاورزی مرکز چین را راحت‌تر می‌کرد. به نظر می‌رسد که با گذشت زمان، تجمع گل‌ولای باعث شد تا سطح آب پشت سدها از آنچه بود بسیار بیشتر شده و با وقوع بارش‌های شدید در سپتامبر 1887، آب از پشت سد به زمین‌های پایین‌دست روانه شود. گفته شد که این فاجعه طبیعی 12 هزار و 949 کیلومترمربع از مناطق اطراف را به زیر آب برد و جان 900 هزار تن را گرفت.