صعود ماندگار

پیش از همه‌گیری ناشی از شیوع کووید 19 بسیاری از مردم به این فکر نمی‌کردند که غذای آنان از کجا تامین می‌شود و چه مسافتی را برای رسیدن به دست آنان طی می‌کند و فرآیند تولید آن چگونه است. طی دورانی که کووید سراسر کره خاکی را در می‌نوردید، صنعت خواربار و غذا به‌طور مرتب با واژگانی چون «آشفتگی و بی‌ثباتی»، «تاخیرهای بی‌سابقه» و «اختلال در زنجیره تامین» روبه‌رو شد و مردم از چالش‌های پیش‌روی این بخش از اقتصاد بیش از پیش آگاه شدند. از سوی دیگر افزایش قیمت مواد غذایی سبب تغییر سبک زندگی و تغذیه افراد شد. گرچه قیمت مواد غذایی پیش از شروع بحران کرونا، روند افزایش خود را آغاز کرده بود اما اختلالاتی که کووید در اقتصاد ایجاد کرد، این روند را تشدید کرد. اکنون بسیاری بر این باورند که این روند صعودی قیمت، ماندگار است و مصرف‌کنندگان در سراسر جهان بایستی به آن عادت کنند. قیمت جهانی مواد غذایی در سپتامبر 2021 در مقایسه با مدت مشابه سال قبل تقریباً 33 درصد افزایش یافت. این آمار بر اساس شاخص ماهانه قیمت غذا توسط سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد (فائو) نشان می‌دهد که قیمت‌های جهانی از ماه جولای بیش از سه درصد افزایش یافته و به سطحی رسیده که از سال 2011 دیده نشده است. روز جهانی غذا مصادف با 16 اکتبر، امسال با هشدار سازمان ملل متحد در مورد «کاهش بی‌سابقه و فاجعه‌بار امنیت غذایی» و نگرانی از افزایش جهانی قیمت مواد غذایی همراه شد. به‌تازگی سازمان ملل اعلام کرده است: «حدود نیم‌میلیون نفر در اتیوپی، ماداگاسکار، جنوب سودان و یمن در شرایطی نزدیک به قحطی هستند. در ماه‌های اخیر، گروه‌هایی از جمعیت‌های آسیب‌پذیر در بورکینافاسو و نیجریه هم در چنین شرایطی قرار گرفته‌اند.» در همین راستا سازمان ملل درخواست بودجه فوری برای حمایت از ۴۱ میلیون نفر که در کشورهای مختلف در آستانه قحطی قرار دارند، کرده است.

تولیدکنندگان مواد غذایی در دوران همه‌گیری با کمبودها، اختلال در حمل و نقل، شرایط آب‌و‌هوایی و کارگری دشوار دست‌و‌پنجه نرم کردند و همه اینها یک نتیجه داشته است: افزایش قیمت مواد غذایی. این در حالی‌ است که هیچ نقطه پایانی برای آنچه پیش‌روی افزایش قیمت مواد غذایی است، وجود ندارد. تورم در قیمت مواد غذایی تا آنجا پیش رفته که تنها در یک ماه گذشته بیش از 3 /8 درصد بر قیمت مواد غذایی نسبت به آگوست 2020 افزوده شده است و این بزرگ‌ترین افزایش قیمت سالانه از زمان شروع به محاسبه قیمت مواد غذایی از سال 2010 است. این افزایش قیمت به طور مستقیم به مصرف‌کننده منتقل می‌شود و در همه ابعاد زندگی آنها تجلی پیدا می‌کند. در سال گذشته قیمت گوشت، طیور، ماهی و تخم‌مرغ نسبت به سال گذشته 9 /5‌درصد افزایش یافته و 7 /15 درصد نسبت به قیمت‌ها در آگوست 2019 و دوران قبل از همه‌گیری افزایش یافته است. با وجود این متخصصان بر این باورند که قیمت مواد غذایی پس از افزایشی نسبی در سه ماه آخر سال، کمی تعدیل خواهد شد اما روند آن در آینده نزدیک صعودی است.

سازمان ملل اعلام کرد افزایش قیمت انرژی بر اختلالات زنجیره عرضه افزوده و از بین رفتن محصولات هم شرایط را وخیم‌تر کرده و  قیمت مواد غذایی در سراسر جهان را بالا برده‌ است. شاخص جهانی غذای سازمان ملل یک‌سوم طی 12 ماه گذشته افزایش ‌یافته و با توجه به بالا رفتن قیمت انرژی در نتیجه عرضه محدود و تقاضای بالا برای آن، باز هم افزایش خواهد یافت. کمبود انرژی در اروپا و آسیا با افزایش قیمت گاز آغاز شد که در حال حاضر به بالاترین رقم طی چند سال گذشته رسیده ‌است. کمبود گاز تقاضا برای نفت و زغال‌سنگ را افزایش داده و قیمت آنها را هم بالا برده، بنابراین فشار بر بخش کشاورزی و صنایع مربوط به آن مانند تولید کود شیمیایی افزایش یافته ‌است. برای بسیاری از محصولات غذایی، فقط حمل و نقل و اجزای آن گران نشده است بلکه بسته‌بندی محصول نیز نقشی مهم در افزایش قیمت مواد غذایی دارد. بنا به گزارش واشنگتن‌پست از روند افزایش قیمت‌های مواد غذایی در جهان، مایکل سوانسون، اقتصاددان ارشد کشاورزی ولز فارگو می‌گوید تگزاس، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان پلاستیک در کشور، زمستان گذشته ناگزیر به تعطیلی کارخانه‌ها به دلیل قطعی برق در مواقع ناگهانی سرما شد و این کشور هنوز از بسته‌بندی محصولات خود محروم است. این امر باعث افزایش شدید قیمت پلی‌اتیلن مورد استفاده در ساخت شیشه شیر و بطری‌های سرکه، PVC برای ساخت اقلامی مانند درپوش مقاوم در برابر دستکاری و بسته‌های با پلی‌اتیلن با چگالی کم برای قوطی نوشابه و کیسه‌های تولید مواد غذایی شده است. سوانسون می‌گوید کمبود پالت چوبی که به دلیل تعطیلی کرونا در بهار گذشته در کارخانه‌ها رخ داد همچنان بر قیمت مواد غذایی تاثیر می‌گذارد. همچنین ماه گذشته، قیمت آلومینیوم به بالاترین سطح خود در 10 سال گذشته رسید و این امر بر طیف وسیعی از کالاها تاثیر گذاشته است. همچنین با افزایش مقادیر مقوایی کارتن در ماه فوریه، تا حدی به دلیل شیوع همه‌گیری، شرکت‌های مواد غذایی هزینه بیشتری در زمینه کنسرو و بسته‌بندی محصولات خود متحمل شدند. با رصد تحولات فراوان ناشی از ویروس کرونا و آب‌و‌هوای شدید، به راحتی می‌توان فهمید که چرا قیمت برخی مواد غذایی در این دوران افزایش یافته است. به طور مثال گرمای شدید و خشکسالی در غرب ایالات متحده باعث از بین رفتن یونجه گاو و آب شده است و بسیاری از دامداران حیوانات خود را فروخته یا زود قتل‌عام کرده‌اند. تولیدکنندگان گوشت خوک نیز مجبور شدند اقدامات جدیدی را برای یافتن کارگران کافی برای تاسیسات فرآوری خود در میان کمبود نیروی کار و نیروی کار تحت‌تاثیر کووید ‌19 انجام دهند.

محرک‌های قیمت غذاهای بین‌المللی همیشه پیچیده هستند. قیمت کالاهای مختلف بر‌اساس عوامل جهانی و همچنین موارد خاص هر کالا و منطقه افزایش و کاهش می‌یابد؛ به عنوان مثال، افزایش قیمت نفت که از آوریل 2020 آغاز شد و با افزایش هزینه‌های تولید و حمل مواد غذایی، قیمت تمام کالاهای غذایی را در شاخص فائو تحت تاثیر قرار داد. کمبود نیروی کار ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا، دسترسی کارگران به رشد، برداشت، پردازش و توزیع غذا را کاهش داده است و از دیگر علل جهانی افزایش قیمت کالا هستند. متوسط قیمت واقعی مواد غذایی از سال 2000 در حال افزایش است و روند قبلی کاهش مداوم را از آغاز دهه 1960 معکوس کرده است. به‌رغم تلاش‌های جهانی که تا حدی با اهداف توسعه هزاره سازمان ملل متحد و اهداف توسعه پایدار متعاقب آن برای کاهش گرسنگی در ارتباط است، روند افزایشی قیمت‌ها سبب کمتر کردن امکان دسترسی به غذا شده‌اند. هیچ کالایی به طور مستمر مسوول افزایش متوسط قیمت واقعی از سال 2000 نبوده است. اما شاخص قیمت محصولات روغن خوراکی از مارس 2020 به طور قابل توجهی افزایش یافته است، که عمدتاً ناشی از افزایش قیمت روغن‌های گیاهی به میزان 9 /16‌درصد بین سال‌های 2019 تا 2020 است. بنا بر گزارش فائو، این امر به دلیل افزایش تقاضا برای بیودیزل و الگوهای نامساعد آب‌و‌هوا بود. دسته غذایی دیگری که بیشتر به افزایش قیمت کلی مواد غذایی می‌افزاید شکر است. در اینجا بار دیگر نامساعد بودن آب‌و‌هوا، از جمله خسارت سرمازدگی در برزیل، باعث کاهش عرضه و افزایش قیمت‌ها شده است. حبوبات نیز به افزایش کلی قیمت‌ها افزوده‌اند، اما دسترسی به آنها در سراسر جهان برای امنیت غذایی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. گندم، جو، ذرت و برنج حداقل 50 درصد از تغذیه جهانی و تا 80 درصد در فقیرترین کشورها را تشکیل می‌دهند. ذخایر جهانی این محصولات از سال 2017 در حال کاهش است، زیرا تقاضا از عرضه پیشی گرفته و قیمت‌ها از سال 2019 به شدت افزایش یافته است. در نهایت آنکه قیمت مواد غذایی در سراسر جهان در حال افزایش است. آنچه در ابتدا به نظر می‌رسید یک جهش موقت قیمت است زیرا زنجیره‌های تامین در روزهای اولیه همه‌گیری بسته شد، اکنون به نظر می‌رسد که این افزایش ماندگار است. شاخص قیمت مواد غذایی فائو در ماه می 2021 به بالاترین حد خود در یک دهه گذشته رسید، که نشان‌دهنده افزایش قیمت روغن، شکر و غلات و قیمت‌های بالا اما ثابت برای گوشت و محصولات لبنی است. در ماه‌های ژوئن و جولای، شاخص کاهش یافت، اما نسبت به سال گذشته بیش از 30 درصد افزایش یافت. همچنین قیمت سه گروه اصلی کود -‌پتاسیم، فسفر و نیتروژن‌- در 10 سال گذشته به رکورد جدیدی رسیده است که این موضوع بر تورم جهانی مواد غذایی تاثیر جدی می‌گذارد. محصول ذرت، که حدود 20 درصد هزینه رشد آن از محل کودها تامین می‌شود، در معرض بیشترین افزایش قیمت خواهد بود. برداشت ضعیف ذرت به افزایش هزینه خوراک دام منجر می‌شود که در نهایت موجب افزایش قیمت گوشت می‌شود. آب‌میوه‌ها و نوشابه‌ها نیز می‌توانند افزایش قیمت داشته باشند زیرا ذرت عنصر اصلی آنهاست. انتظار می‌رود ذرت کاشته‌شده در سال 2022 از 8 /37 میلیون کنونی به 8 /36‌میلیون هکتار کاهش یابد. افزایش قیمت روغن‌های گیاهی و لبنیات به افزایش قیمت مواد غذایی در جهان دامن زده است. شاخص فائو که بیانگر قیمت مواد غذایی است نشان می‌دهد مواد غذایی در ماه مارس نسبت به ماه قبل از آن، افزایشی نیم‌درصدی را تجربه کرده که این میزان بالاترین سطح قیمتی مواد غذایی از ژوئن ۲۰۱۴ تاکنون بوده است.  گرچه روندهای افزایشی قیمت برای کالاهای متفاوت، یکسان نبوده اما صعودی بودن قیمت جهانی محصولات کشاورزی و خواربار انکارناپذیر است. به طور مثال قیمت روغن نباتی در ماه گذشته میلادی، رشدی هشت‌درصدی داشته و قیمت این کالا را به بالاترین رقم خود در ۱۰ سال گذشته رسانده است. لبنیات نیز دیگر کالایی است که با رشد صعودی قیمت روبه‌روست. بنا بر شاخص قیمت در فائو، لبنیات طی یک ماه بالغ بر ۹ /‌۳ درصد افزایش قیمت داشته و افزایش تقاضا برای کره، این کالا را به محصولی کمیاب در اروپا تبدیل کرده است. از سوی دیگر به دلیل کاهش تولید در منطقه اقیانوسیه و در دسترس نبودن کانتینرهای حمل و نقل در اروپا و آمریکای شمالی، قیمت پودر شیر افزایش پیدا کرده است. برای کشورهایی که هنوز برای مقابله با همه‌گیری و خنثی کردن پیامدهای اقتصادی آن تلاش می‌کنند، تاثیر تورم بر امنیت غذایی می‌تواند قابل توجه و شدید باشد. در همان زمان تعداد زیادی از افراد به شغل کشاورزی باز می‌گردند؛ پدیده‌ای که اکنون در سرتاسر هند و اقیانوس آرام مشاهده می‌شود، ممکن است فرصتی برای بهبود معیشت محلی، تغذیه و امنیت غذایی فراهم آورند. این امر نشان می‌دهد که اکنون زمانی ایده‌آل برای سرمایه‌گذاری در بهبود بهره‌وری و پیوند با بازار است.

آینده قیمت مواد غذایی

برآوردها نشان از آن دارد که در بلندمدت، تقاضا و عرضه دوباره متعادل خواهد شد اما در این میان و با افزایش بیشتر قیمت‌ها، اطمینان از امنیت غذایی باید در اولویت دولت‌ها و شرکای توسعه‌دهنده قرار گیرد. در این راستا، همکاری با بخش خصوصی برای ترویج در دسترس بودن نهاده‌های کشاورزی برای حفظ تولید مواد غذایی و به حداقل رساندن اختلالات در زنجیره‌های تامین کلیدی برای واردات اساسی و محصولات کشاورزان محلی بسیار حیاتی خواهد بود. سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در گزارش اخیر خود برآورد کرده که تولید جهانی غلات در سال ۲۰۲۱ برای سومین سال متوالی، روندی افزایشی خواهد داشت. فائو پیش‌بینی کرده که تولید جهانی گندم در سال ۲۰۲۱ به بالاترین میزان خود یعنی ۷۸۵ میلیون تن خواهد رسید که این میزان تولید، نشان از رشدی ۴ /‌۱‌درصدی نسبت به سال ۲۰۲۰ دارد. این افزایش تولید گندم به دلیل افزایش فزاینده تولید این محصول در بیشتر مناطق اروپا و همچنین انتظارات از ثبت یک رکورد تولید در هند خواهد بود. همچنین بر اساس اعلام بخش تامین غلات و مواد غذایی فائو، انتظار می‌رود که در پی افزایش برداشت ذرت در برزیل، تولید ذرت نیز در سال ۲۰۲۱ روندی افزایشی داشته باشد.

برای سال ۲۰۲۱ پیش‌بینی می‌شود که مصرف جهانی غلات رقمی حدود دو میلیون و ۷۷۷ هزار تن باشد که این رقم بیانگر افزایش ۴ /‌۲‌درصدی مصرف نسبت به سال گذشته است و علت آن افزایش تقاضا در چین است، مکانی که بخش دام آن در حال مبارزه با تب خوکی آفریقایی است. با این حال، سازمان خواربار و محصولات کشاورزی سازمان ملل برآورد کرده که ذخیره غلات در پایان سال ۲۰۲۱ کاهشی ۷ /‌۱‌درصدی نسبت به آغاز سال خواهد داشت.  در گزارش اخیر فائو همچنین به افزایش ۸ /‌۵‌درصدی تجارت غلات در سال ۲۰۲۱ اشاره شده است که حجمی حدود ۴۶۶ میلیون تن غلات را شامل می‌شود؛ در این میان نیز نقش پررنگ چین به چشم می‌خورد که به خرید بی‌سابقه ذرت روی آورده است. در بازار برنج نیز پیش‌بینی می‌شود که تجارت بین‌المللی این کالا رشدی شش‌درصدی را نسبت به سال گذشته تجربه کند.

فائو گرچه پیش‌بینی کرده که تولید جهانی غلات در سال ۲۰۲۱ برای سومین سال متوالی افزایش یافته است اما آغاز برداشت محصولات گندم در نیمکره شمالی نشان می‌دهد که شرایط فعلی نسبت به انتظارات پیشین، مثبت‌تر است. زمستانی مطلوب در اروپا باعث افزایش تولید در این اتحادیه شده و پیش‌بینی می‌شود که این منطقه به سرعت به تولید ۱۳۷ میلیون‌تنی دست یابد. همچنین در انگلستان به دلیل مساعد شدن آب‌و‌هوا، تولید محصولات گندم به ۱۴ میلیون‌تن رسیده است. در ایالات متحده پیش‌بینی می‌شود که کل کاشت گندم افزایشی پنج‌درصدی نسبت به سال گذشته داشته باشد. آب‌و‌هوا اما در پاره‌ای از نقاط سبب کاهش تولید محصولات زراعی شده است. طوفانی سرد در ماه فوریه سبب کاهش تولید گندم در روسیه شد و پیش‌بینی می‌شود که تولید در سال ۲۰۲۱ به ۷۹ میلیون‌تن در این کشور کاهش یابد. در میان کشورهای آسیایی نیز پیش‌بینی می‌شود که تولید گندم به هدف ۲۷ میلیون‌تنی خود دست یابد. برای هند نیز چشم‌انداز مثبتی وجود دارد و به نظر می‌رسد که این کشور تولیدی ۱۰۹ میلیون‌تنی داشته باشد. بر‌اساس ارزیابی‌های میدانی، شرایط خوب خاک در چین سبب تولید ۵ /‌۱۳۵ میلیون‌تنی گندم در این کشور خواهد شد که عددی ثابت نسبت به سال گذشته است. از سوی دیگر خشکی غیرطبیعی در خاور نزدیک، تولید غلات در برخی از کشورهای این ناحیه را تحت تاثیر قرار داده است. اکنون برداشت محصولات زراعی دانه‌درشت در کشورهای نیمکره جنوبی آغاز شده است و برآوردها نشان از آن دارد که تولید در این ناحیه، فراتر از سطح متوسط خواهد بود. به‌طور مثال در آرژانتین، تولید ذرت به بالاتر از سطح متوسط خود رسیده و در سال ۲۰۲۱ بالغ بر ۵۸ میلیون‌تن ذرت را تولید می‌کند. همچنین پیش‌بینی می‌شود که برزیل در سال جاری میلادی قادر به تولید ۱۰۸ میلیون‌تن ذرت باشد. ادامه شرایط آب‌و‌هوایی مساعد در آفریقای جنوبی که همواره کشوری پیشرو در تولید ذرت بوده، سبب شده که فائو خبر از رکورد زدن این کشور در تولید ذرت دهد. در سوی دیگر کره زمین، در نیمکره شمالی، کاشت ذرت اخیراً آغاز شده است. ایالات متحده آمریکا که بزرگ‌ترین تولید‌‌کننده ذرت در جهان است، در سال ۲۰۲۱ زمین‌های زیر کشت خود را یک درصد افزایش داده است؛ گرچه این افزایش زمین با توجه به افزایش تقاضا و پیش‌بینی‌ها از قیمت ذرت، کمتر از حد انتظار بود. سازمان ملل متحد و سازمان‌ها و دولت‌ها ممکن است روش‌هایی برای کاهش فقر در جوامع در پیش بگیرند و بسیاری از سازمان‌های خیریه در جهان برای رویارویی با چالش افزایش قیمت موادغذایی راه‌هایی نوآورانه اندیشیده‌اند. کیو دونگیو، مدیرکل سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) می‌گوید: «کمک‌های غذایی و معیشتی باید همزمان انجام شود. همچنین حمایت از سیستم‌های کشاورزی تولید موادغذایی و ارائه کمک‌های طولانی‌مدت راهی است به‌سوی بهبودی و فراتر از فقط جان به‌در بردن، این کار تاب‌آوری را افزایش می‌دهد... جای وقت تلف ‌کردن نیست.»