حرکت با دنده سنگین

بازار خودرو در نیمه دوم سال 1403 چه روندی را در پیش می‌گیرد؟ آیا همانند نیمه اول سال، رکود مهمان بازار خواهد بود یا اینکه ورق برمی‌گردد و بازار خودرو روزهای پررونق گذشته را تکرار می‌کند؟ برای اینکه بتوانیم تصویری از بازار خودرو در بازه زمانی مهر تا اسفند سال جاری داشته باشیم، نیاز داریم وضعیت بازار و متغیرهای اثرگذار روی قیمت‌های بازاری خودرو را در نیمه اول سال جاری بررسی کنیم. بازار خودرو در شش ‌ماه ابتدایی سال جاری روزهای کم‌رونقی را پشت سر گذاشت، دادوستد به کف رسید و قیمت‌های بازاری خودرو نیز روندی کاهشی را تجربه کردند. این اتفاق به دلایل مختلف رقم خورده که در ادامه آنها را بررسی می‌کنیم.

میراث 1401

بازار خودرو در سال 1402 رکود را از سال 1401 به ارث برد. بازار خودرو در سال گذشته همانند نیمه اول 1402 بیش از اینکه شاهد رونق باشد، روزهای آرام و خلوتی را تجربه کرد. برخی از تحلیلگران دلیل این اتفاق را به شعار سال ربط می‌دهند. «مهار تورم و رشد تولید» سال گذشته به عنوان شعار سال مورد توجه قرار گرفت. سیاست‌گذار کلان در راستای شعار سال آستین‌ها را بالا زد و تلاش کرد نرخ ارز را در بازار آزاد به ثبات برساند. برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته تا حدی موفق بود. بررسی‌ها نشان می‌دهد نرخ ارز طی سال گذشته حدود 15 رشد کرد. این میزان رشد در مقایسه با قله‌هایی که نرخ ارز در سال‌های منتهی به دهه 90 شمسی فتح کرد، چندان قابل توجه نبود. نرخ ارز از سال 1397 به دنبال بازگشت تحریم‌ها به قطب‌نمای بازار خودرو تبدیل شد. خریداران و فروشندگان پیش از ورود به بازار نیم‌نگاهی به روندهای حاکم بر بازار ارز داشتند و قیمت خودروها در بازار نیز خود را با نوسان نرخ دلار تنظیم می‌کردند. مدیریت نرخ ارز از سوی سیاست‌گذار کلان سبب شد قیمت خودرو نیز آرام گرفته و نوسان از بازار خودرو رخت بربندد. سال 1403 در حالی آغاز شد که همچنان رکود بر بازار خودرو حاکم بود. ثبات نرخ ارز نیز وجود داشت و بهانه را از قیمت بازاری خودرو برای جهش گرفته بود. انتشار اخبار سیاسی و رویارویی ایران و رژیم اشغالگر قدس نیز تمام نگاه‌ها را از بازار خودرو گرفته و به خود معطوف کرده بود. تاثیر اخبار سیاسی روی بازار خودرو کاهش پیدا نکرده بود که اتفاق‌های آخر اردیبهشت 1403 و حادثه هلی‌کوپتر رئیس‌جمهور وقت و بسیج کشور برای برگزاری انتخاب رئیس‌جمهور جدید به نوعی بازارهای عمومی کشور از جمله بازار خودرو را به کُما برد. بازار خودرو بعد از برگزاری انتخابات دومرحله‌ای ریاست‌جمهوری و پیروزی مسعود پزشکیان و تب‌وتاب برگزاری مراسم تحلیف و تنفیذ کم‌کم خود را آماده می‌کرد تا ببیند رئیس‌جمهور منتخب، سکان وزارت صمت را به دست چه کسی خواهد سپرد و سیاست‌های جدید در ارتباط با صنعت و بازار خودرو چیست. اما ترور اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس که برای مراسم تحلیف پزشکیان در ایران اقامت داشت، بار دیگر بازارها را وارد یک مرحله تازه کرد. دو طرف عرضه و تقاضا منتظر بودند تا پاسخ ایران به تجاوز رژیم صهیونیستی را ببینند و بازار خودرو نیز در نیمه تابستان 1403 مشغول چرت زدن بود. سایه اخبار سیاسی به قدری روی اقتصاد سنگینی می‌کرد که اجازه هرگونه برنامه‌ریزی را از فعالان بازار خودرو گرفته بود و آنها تنها نظاره‌گر بودند. شاید برای اولین بار بعد از بازگشت تحریم‌ها شاهد بودیم که به‌رغم نوسانی شدن بازار ارز و افزایش نرخ دلار، قیمت‌های بازاری خودرو واکنش چندانی نشان ندادند. به عبارت دیگر می‌توان گفت که سایه جنگ سبب شد قیمت خودرو از نرخ دلار تبعیت نکند و به گونه‌ای خودرو، راه خود را از دلار جدا کند. انتخاب محمد اتابک به عنوان وزیر صمت و برخی اظهارنظرهای او نیز نتوانست بازار خودرو را وادار به تحرک کند. شهریور 1403 از راه رسید و دو اتفاق، دو طرف عرضه و تقاضای بازار خودرو را به خود مشغول کرد. اتفاق اول برگزاری طرح فروش گسترده ایران‌خودرو بعد از حدود 15 ماه بود. بعد از نهایی شدن طرح فروش ایران‌خودرو و اعلام اسامی برندگان قرعه‌کشی این طرح فروش، شایعاتی مبنی بر تلاش مدیران خودروساز برای خروج قیمت محصولاتشان از زیر سایه قیمت‌گذاری دستوری در بازار خودرو دهان‌به‌دهان نقل می‌شد. به‌رغم نقش پررنگ اخبار سیاسی روی روند قیمت بازاری خودرو اما تنها اخبار سیاسی رکود بازار را رقم نزدند. در ادامه به اتفاقی خودرویی می‌پردازیم که تا حدی اجازه نوسانی شدن بازار خودرو را در نیمه اول 1403 نداد.

حضور مهمان‌های خارجی در بازار خودرو

حضور محصولات وارداتی برندهای جهانی خودروساز نیز در جلوگیری از نوسانی شدن قیمت بازاری خودرو نقش داشت. دولت سیزدهم در شهریور 1401 آیین‌نامه اجرایی واردات خودرو را تصویب کرد. اما در نیمه دوم سال 1401 اگر وعده‌ها و شعارها را فاکتور بگیریم به جز برگزاری اولین طرح فروش خودروهای وارداتی در سامانه یکپارچه تخصیص خودرو، خبر خاصی در ارتباط با واردات خودرو نبود.

سال گذشته کم‌کم شرکت‌های واردکننده خودروهای وارداتی را از گمرک ترخیص کردند و در اختیار ثبت‌نام‌کنندگان قرار دادند اما دو دلیل روند ورود محصولات بین‌المللی برندهای خودروساز را مختل کرد. دلیل اول به تازه‌کار بودن شرکت‌های واردکننده مربوط می‌شد؛ بعد از ممنوعیت ورود خودرو در سال 1397 بازیگران زمین واردات را ترک کردند. نهایی شدن آیین‌نامه اجرایی واردات خودرو در شرایطی اتفاق افتاد که شرکت‌های واردکننده قدیمی چندان امیدی به ازسرگیری واردات نداشتند. واردکنندگان قدیمی خودرو معتقد بودند در شرایط تحریمی و همچنین سیاست‌هایی مانند سقف 20 هزاریورویی برای ورود خودروهای صفرکیلومتر اتفاق خاصی نخواهد افتاد، از این‌رو حاضر نشدند بار دیگر در زمین واردات خودرو بازی کنند. حضور پیدا نکردن واردکنندگان قدیمی شرایط را برای حضور شرکت‌های جدیدالتاسیس مهیا کرد. شرکت‌های جدید با توجه به تجربه اندک خود روند واردات را به نوعی زمان‌برتر کردند؛ البته قوانین و مقررات دست‌وپاگیر در این ارتباط بی‌تاثیر نبود. علاوه بر حضور بازیگران جدید در زمین واردات، سیاست‌گذار پولی و بانکی نیز ارز مورد نیاز برای واردات خودرو را به صورت قطره‌چکانی تخصیص می‌داد. آمارهای منتشرشده نشان می‌دهد با وجود همه چالش‌ها در مجموع در سال گذشته حدود 11 هزار و 120 دستگاه انواع خودرو صفرکیلومتر سواری به ارزش نزدیک به 218 میلیون دلار وارد کشور شد. اما ورق واردات خودرو در نیمه اول سال جاری برگشت. بررسی آمارهای منتشرشده نشان می‌دهد طی شش ‌ماه ابتدایی سال جاری بیش از 22 هزار و 250 دستگاه از محصولات برندهای بین‌المللی خودروساز به ارزش 439 میلیون دلار از گمرک‌های سراسر کشور به صورت قطعی ترخیص شدند. شاهد هستیم که آمار واردات در نیمه اول امسال رشد 100درصدی را تجربه کرده است. این افزایش دوبرابری تیراژ واردات محصولات برندهای جهانی خودروساز نشان می‌دهد دولت چهاردهم عزم خود را جزم کرده تا واردات خودرو را همچنان در دستور کار داشته باشد، شرکت‌های واردکننده نیز به فضای کاری خود مسلط‌تر شده و بانک مرکزی هم توانسته به فرمولی برای واگذاری ارز برای ورود خودرو دست پیدا کند. اما بازار خودرو در نیمه دوم سال جاری چه مسیری را دنبال خواهد کرد؟ آیا بازار خودرو شاهد اتفاق خاصی خواهد بود یا سایه رکود از سر بازار خودرو کم نخواهد شد؟ برای پاسخ به این سوال وضعیت بازار خودرو را در سه بخش خودروهای پرتقاضا یا محصولات تولیدی خودروسازان بزرگ، خودروهای مونتاژی و بازار محصولات برندهای جهانی خودروساز بررسی کردیم. از بازار خودروهای داخلی شروع می‌کنیم. البته پیش از ورود به بخش بررسی بازارها سه نکته در ارتباط با بازار خودرو در نیمه دوم سال 1403 حائز اهمیت است. نکته اول اینکه بازار خودرو در نیمه دوم سال بیش از همه اخبار سیاسی را رصد می‌کند. اگر فضای سیاسی همانند 40 روز اول پاییز امسال ملتهب باشد، این مسئله سبب خواهد شد خریداران و فروشندگان تا رسیدن به وضعیت ثبات از حضور در بازار خودرو امتناع کنند و این به معنای آن است که بازار همچنان در رکود به سر خواهد برد. نکته دوم بحث ثبات نرخ ارز است. درست است که رویارویی ایران و رژیم اشغالگر قدس در نیمه اول سال جاری سبب افزایش نرخ ارز شد اما بازار خودرو چندان از این مسئله تبعیت نکرد و به تعبیری راه خودرو از دلار جدا شد. اما همچنان نرخ ارز می‌تواند به عنوان قطب‌نمای قیمت بازاری خودرو عمل کند. بنابراین اگر فضای سیاسی آرام باشد اما به دلایل غیرسیاسی مانند تشدید تحریم‌های اقتصادی به واسطه روی کار آمدن دونالد ترامپ (با فرض پیروزی نماینده جمهوری‌خواهان آمریکا در انتخاب 5 نوامبر 2024) نرخ ارز به جاده صعود بازگردد، آنگاه پیش‌بینی می‌شود بار دیگر قیمت بازاری خودرو پشت سر نرخ دلار قرار گیرد و از روند نرخ دلار تبعیت کند. اما تداوم ثبات در بازار ارز اجازه هرگونه نوسانی‌شدنی را نیز از بازار خودرو خواهد گرفت. نکته سوم که می‌تواند تا حدودی روی قیمت بازاری خودرو به صورت مشخص تاثیر‌گذار باشد، وضعیت عرضه است. فرقی نمی‌کند چه خودروهای داخلی، چه خودروهای مونتاژی و چه خودروهای وارداتی، چنانچه همانند نیمه اول امسال عرضه شوند، این مسئله می‌تواند تا حدی به ثبات قیمت خودروها در بازار کمک کرده و دامنه نوسان آنها را محدود کند. اما چنانچه به هر دلیل جاده عرضه به بازار باریک شود، این مسئله روی قیمت‌های بازاری خودرو تاثیر گذاشته و به افزایش قیمت خودرو در بازار منجر خواهد شد. حال این سه نکته را کنار گذاشته و هر کدام از بازارهای خودروهای داخلی، مونتاژی و وارداتی را به صورت مجزا بررسی می‌کنیم.

تهدید بازار خودروهای داخلی

بازار خودروهای داخلی در نیمه دوم سال منتظر بروز یک اتفاق است و آن اتفاق صدور مجوز افزایش قیمت کارخانه‌ای خودرو است. به نظر می‌رسد همانند سال اول دولت سیزدهم، ماه‌های آبان و آذر در 1403 می‌تواند برای شرکت‌های خودروساز خوش‌یمن باشد و سیاست‌گذار کلان زیر مجوز افزایش قیمت خودرو در مبدأ را امضا کند.

به نظر می‌رسد اگر افزایش قیمت محصولات ایران‌خودرو و سایپا جهش قابل ملاحظه داشته باشد این مسئله می‌تواند روی قیمت‌های بازاری خودرو اثر گذاشته و نمودار قیمتی را صعودی کند. البته نکته دیگری هم در ارتباط با بازارهای داخلی وجود دارد و آن اینکه ایران‌خودرو و سایپا قصد دارند تا در نیمه دوم سال جاری محصولات جدید خود را روانه بازار کنند. محصولات جدید شرکت‌های خودروساز می‌تواند علاوه بر ایجاد تنوع در بازار سبب شود تا قیمت‌ها نیز تغییراتی را به خود ببینند. حضور محصولات جدید با توجه به تشنگی متقاضیان حاضر در بازار داخلی‌ها برای محصولات جدید می‌تواند سبب شود قیمت بازاری محصولات قدیمی‌تر کاهش یافته و در مقابل قیمت خودروهای جدید روند افزایشی به خود بگیرد. به‌طور مشخص ایران‌خودرویی‌ها «ری را» را روانه بازار می‌کنند که اولین خودرو کراس اوور ایرانی است. «ری را» علاوه بر این، عنوان مدال اولین خودرویی را که قیمت میلیاردی در کارخانه دارد نیز به سینه آویخته است. «ری را» در جدیدترین فروش آبی‌های جاده مخصوص حاضر شد و مدیران این خودروساز قول داده‌اند این محصول کراس اوور خود را تا پیش از پایان فصل پاییز برای برندگان قرعه‌کشی فاکتور کنند. بنابراین پیش‌بینی می‌شود «ری را» در فصل زمستان 1403 در بازار رویت شود.

ایران‌خودرویی‌ها همچنین برنامه‌ریزی برای عرضه هایما S7 پرو را در دستور کار دارند. البته بعید است قیمت این محصول مونتاژی ایران‌خودرو تفاوت چندانی با هایما S7 پلاس کند، اما به هر حال این مسئله می‌تواند روی قیمت محصولات مونتاژی ایران‌خودرو اثرگذار باشد. سایپایی‌ها هم قصد دارند در نیمه دوم سال جاری «شاهین‌پلاس» را عرضه کنند. علاوه بر «شاهین‌پلاس» صحبت‌هایی از عرضه کادیلا یا آرین که همان ال 90 ایرانی هست نیز مطرح می‌شود. نارنجی‌های جاده مخصوص علاوه بر این خودروها قصد دارند بار دیگر وارد بازار خودروهای مونتاژی شده و این‌بار سیتروئن XR C3 را که در مقطعی نیز سایپا سیلک نام گرفت، عرضه کنند.

دوگانه حاکم بر بازار مونتاژی‌ها

خودروهای مونتاژی در سال‌هایی که واردات ممنوع بود، به نوعی جورِ نبود محصولات برندهای جهانی خودروساز را در بازار کشیدند. محصولات خودروسازان خصوصی علاوه بر اینکه سبب تنوع محصول شدند، در ظاهر تا حدی بازار خودرو را رقابتی کردند. نیمه اول امسال بازار خودروهای مونتاژی از مسیر عریض شدن جاده واردات خودرو تا حدی تهدید شد. از طرف دیگر به نظر می‌رسد در نیمه دوم امسال نیز بازار محصولات خودروسازان خصوصی علاوه بر خودروهای وارداتی از مسیر تولید و عرضه محصولات جدید ایران‌خودرو و سایپا مانند «ری را»، «هایما S7 پرو» و «سیتروئن XR C3» (محصول سایپا چنانچه به بازار برسد) تا حدی تحت فشار قرار خواهند گرفت. اما تجربه مدیران خودروساز خصوصی نشان داده آنها می‌توانند به نوعی با ایجاد تنوع در روش‌های فروش خود مانند روش‌های فروش قسطی، محصولاتشان را بفروشند. نکته دیگر در مورد خودروسازان مونتاژی این است که این شرکت‌ها به دلیل تولید به روش CKD می‌توانند با سرعت بیشتری سبد محصولاتی خود را تغییر دهند. این مسئله هم کمک می‌کند بتوانند همچنان سهم بازار خود را حفظ کنند. پیش‌بینی می‌شود در نیمه دوم سال جاری حباب قیمتی خودروهای وارداتی در بازار تخلیه شود اما مدیران خودروساز خصوصی می‌دانند با چه روش‌هایی محصولات خود را در بازار عرضه کنند تا همچنان مشتریان راغب باشند آنها را خریداری کنند.

معجزه خودروهای وارداتی

خودروهای وارداتی کم‌کم دارند سهم بازار پیشین خود را به دست می‌آورند. غیاب بیش از پنج‌ساله خودروهای وارداتی سبب شده متقاضیان این خودروها مجبور شوند در بهترین حالت سراغ محصولات 2018 و همچنین 2019 بروند و به دلیل محدودیت در عرضه این خودروها (چه مدل صفرکیلومتر و چه مدل کارکرده) آنها را با قیمت‌های نجومی خریداری کنند. در آغاز واردات خودرو نیز شاهد فاصله قیمتی میان قیمت اعلامی از سوی شرکت‌های واردکننده و همچنین قیمت‌های بازاری این خودروها بودیم. بازار خودرو چندان امیدوار به تداوم واردات خودرو نبود، از این‌رو فروشندگان قیمت‌هایی را برای خودرو وارداتی در اختیار خود در نظر می‌گرفتند که با قیمت مشخص‌شده از سوی شرکت واردکننده فاصله زیادی داشت. اما این‌ روند از ابتدای سال جاری هر چه به سمت پایان نیمه اول 1403 حرکت کردیم، کمتر شد. تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند در نیمه دوم امسال نیز چنانچه وضعیت عرضه به همین منوال باشد، شاهد کاهش قیمت بازاری خودروهای وارداتی خواهیم بود. آمارهای منتشرشده نشان می‌دهد تا پایان نیمه اول سال جاری حدود 22 هزار و 260 دستگاه خودرو به صورت قطعی از گمرک از سوی شرکت‌های واردکننده ترخیص شده است. این آمار نشان می‌دهد به‌طور میانگین حول‌وحوش سه هزار و 500 دستگاه خودرو به‌وسیله شرکت‌های واردکننده در دسترس خریداران قرار گرفته است. تحلیلگران معتقدند همین تیراژ واردات توانسته به ثبات قیمتی در بازار خودرو کمک کند. آنها تاکید می‌کنند طی حدود پنج سالی که واردات خودرو ممنوع بود نیز چنانچه به همین شیوه کج‌دار‌و‌مریز خودرو به کشور وارد می‌شد و سیاست‌گذار کلان به بهانه مدیریت منابع ارزی بر در ورود خودرو به کشور قفل نمی‌زد، حباب قیمت‌های بازاری خودرو این‌قدر بزرگ نمی‌شد. در مجموع پیش‌بینی می‌شود بازار خودرو طی نیمه دوم 1403 با همین دست‌فرمان در نیمه اول به حرکت خود ادامه دهد. البته این مسئله به شرط فروکش کردن اخبار سیاسی و دور شدن سایه جنگ، ثبات نرخ ارز و همچنین شیوه عرضه از سوی شرکت‌های خودروساز و همچنین شرکت‌های واردکننده اتفاق خواهد افتاد.