هفت ماه پرهیاهو
کدام بازارها در هفت ماه گذشته عایدی بیشتری داشتند؟
اگر در ابتدای سال 1403 از هر تحلیلگری سوال می‌کردیم که چه اتفاقاتی را در حوزه سیاست و بین‌الملل برای ادامه سال پیش‌بینی می‌کنید؟، احتمالاً هیچ‌کس این پیش‌بینی را نداشت که دولت سیزدهم یک سال مانده به پایان عمرش، به پایان برسد، یا مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور ایران شود، اما تقریباً در زمینه اقتصاد، اتفاقاتی که رخ داده، قابل پیش‌بینی بود. به‌طور مثال، پیش‌بینی‌های تحلیلگران درباره متغیرها و شاخص‌های اقتصاد با وجودی که دولت هم تغییر کرد، به وقوع پیوست. به نظر می‌رسد بازارها راه خودشان را می‌روند و شاخص‌ها مسیر خود را ادامه می‌دهند، بدون آنکه اهمیتی داشته باشد که چه گروهی قدرت اجرایی را در دست دارد. از ابتدای سال پرحادثه 1403، بازارهای مالی ایران با شدت بیشتری دستخوش نوسان شده‌اند. این نوسانات به دلیل ترکیبی از عوامل اقتصادی و سیاسی بوده که اعتماد سرمایه‌گذاران را نسبت به ثبات این بازارها کاهش داده است. یکی از برجسته‌ترین عوامل موثر، افزایش قیمت‌های داخلی است که فشار مضاعفی بر قیمت کالاها و خدمات وارد کرده و قدرت خرید مردم را تضعیف کرده است. در چنین شرایطی، سرمایه‌گذاران به دنبال راه‌هایی برای حفظ ارزش دارایی‌های خود هستند و به بازارهای مختلف از جمله طلا، بورس و خودرو روی آورده‌اند تا از اثرات تورم و کاهش ارزش پول خود جلوگیری کنند.
افزایش قیمت جهانی طلا نیز یکی دیگر از عوامل مهمی است که بر بازارهای مالی تاثیر گذاشته است. به دلیل نااطمینانی‌های اقتصادی و بحران‌های جهانی، طلا به عنوان یک دارایی امن، رشد قابل توجهی در قیمت داشته و این روند در بازار داخلی ایران نیز بازتاب یافته است. قیمت طلا به شکل چشمگیری تحت تاثیر قیمت جهانی و نرخ ارز داخلی قرار دارد و مازاد بر این، افزایش تقاضا برای طلا به عنوان یک دارایی امن، به نوسانات بازار داخلی دامن زده است.
علاوه بر عوامل اقتصادی، تنش‌های ژئوپولیتیک نیز نقش پررنگی در افزایش بی‌ثباتی بازارهای مالی داشته‌اند. افزایش تنش‌ها میان ایران و اسرائیل و احتمال وقوع درگیری تمام‌عیار نظامی، نگرانی‌هایی را میان سرمایه‌گذاران ایجاد کرده است. انتخابات آمریکا و ترس از روی کار آمدن دوباره ترامپ، دیگر عامل بی‌ثبات‌کننده بازارهای مالی ایران طی ماه‌های اخیر بوده است. این تهدیدها، ضمن ایجاد حس نااطمینانی و نگرانی، سرمایه‌گذاران را به سمت دارایی‌های امن و محافظت از سرمایه در برابر خطرات سوق داده است. تنش‌های بین‌المللی، علاوه بر بازار طلا، بر بازار ارز و دارایی‌های مالی دیگر نیز تاثیر قابل‌توجهی گذاشته و بازدهی آنها را تحت‌الشعاع قرار داده است. در این گزارش، به بررسی و مقایسه بازدهی بازارهای مالی مختلف از ابتدای سال شمسی تاکنون پرداخته می‌شود.
مقایسه بازدهی بازارها
از ابتدای سال جاری شمسی نوسانات زیادی در بازارها روی داده است. همان‌طور که در نمودار ۱ مشاهده می‌شود بازار طلا بیشترین بازدهی را در هفت ماه اول سال تجربه کرده، این در حالی است که بازار سرمایه در همین مدت دچار کاهش ارزش ۱۱درصدی شده است. در ارزیابی عملکرد دارایی‌ها و بازارهای مالی، مفهوم بازدهی حقیقی اهمیت بیشتری نسبت به بازدهی اسمی دارد. بازدهی حقیقی به سود یا زیانی اشاره دارد که پس از کسر نرخ تورم از بازدهی اسمی به دست می‌آید و نشان‌دهنده ارزش افزوده واقعی یک دارایی یا سرمایه‌گذاری است. در شرایط تورمی، ممکن است یک دارایی به‌طور اسمی افزایش یابد؛ اما اگر این افزایش کمتر از نرخ تورم باشد، سرمایه‌گذار عملاً دچار زیان شده است. در چنین مواردی، بازدهی اسمی به تنهایی شاخص مناسبی برای ارزیابی سودآوری یک دارایی نیست، زیرا قدرت خرید سرمایه‌گذار کاهش یافته و ارزش واقعی دارایی‌ها کمتر از رشد ظاهری آنها خواهد بود. همان‌طور که در نمودار ۲ مشاهده می‌شود میانگین هندسی نرخ تورم ماهانه در هفت ماه امسال 4 /2 درصد بوده و شاخص قیمت مصرف‌کننده در این مدت حدود 18 درصد افزایش نسبت به ابتدای سال جاری پیدا کرده است. در نمودار ۳ بازدهی‌های اسمی نسبت به تورم تعدیل شده تا دید دقیق‌تری از بازدهی حقیقی به دست آید. به این ترتیب در سال جاری تنها بازار طلا قادر بود به‌طور حقیقی بازدهی کسب کند و سایر بازارها از تورم عقب مانده‌اند.
بورس
علاوه بر عوامل اقتصادی و سیاسی که بر بازار سرمایه اثر داشته‌اند، تنش‌های ژئوپولیتیک نیز پس از درگیری‌های منطقه به عاملی اثرگذار بدل شده است. نگرانی از احتمال درگیری‌های نظامی و تشدید فشارهای بین‌المللی، ریسک سرمایه‌گذاری در این بازار را افزایش داده و موجب کاهش اقبال سرمایه‌گذاران به بورس شده است. به‌طور کلی، بازار سرمایه در جهان نسبت به جنگ و تنش‌های نظامی بسیار حساس است؛ زیرا وقوع درگیری‌های نظامی نه‌تنها موجب کاهش اعتماد به ثبات اقتصادی می‌شود، بلکه در بسیاری موارد فعالیت‌های تجاری و زیرساخت‌های اقتصادی را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. از این‌رو واکنش منفی بورس ایران به تشدید این تنش‌ها قابل درک است.
علاوه بر کاهش ۱۱درصدی ارزش اسمی بورس ایران، اندازه واقعی این کاهش با در نظر گرفتن تورم سال جاری که تاکنون حدود ۱۸ درصد بوده، حتی شدیدتر به نظر می‌رسد؛ به‌طوری که ارزش دارایی‌های سرمایه‌گذاران به صورت خالص حدود ۲۹ درصد کاهش یافته است. این وضعیت نشان می‌دهد که در نتیجه تهدیدهای ژئوپولیتیک و نااطمینانی ناشی از احتمال وقوع جنگ، بازار سرمایه ایران نسبت به سایر بازارهای مالی مانند طلا و صندوق‌های سرمایه‌گذاری طلا از رقابت عقب مانده است. دارایی‌هایی که معمولاً در شرایط بحرانی به‌عنوان پناهگاه‌های امن شناخته می‌شوند، مانند طلا و سکه، با استقبال بیشتری مواجه شده و توانسته‌اند ارزش حقیقی خود را حفظ کنند. به‌طور کلی، حساسیت بورس نسبت به تهدیدهای جنگی به دلیل افزایش ریسک‌های خارجی و نااطمینانی‌های سیاسی، سبب ایجاد ابهام در مورد وضعیت آتی شده است. سرمایه‌گذارانی که از بی‌ثباتی‌های ناشی از تنش‌های ژئوپولیتیک نگران هستند، ترجیح می‌دهند به جای بورس به دارایی‌های کم‌ریسک‌تر روی آورند. این شرایط موجب شده است که بورس ایران زیر فشار عوامل ژئوپولیتیک، به‌ویژه تنش‌های منطقه‌ای، در روندی نزولی و با تضعیف اعتماد عمومی به فعالیت خود ادامه دهد.
طلا
در سال جاری، قیمت طلا در بازارهای جهانی و داخلی ایران به دلایل مختلفی افزایش یافته است. یکی از عوامل کلیدی در این روند، خرید گسترده طلا از سوی بانک‌های مرکزی کشورهای بزرگی نظیر چین و هند بوده است. این بانک‌ها به دلیل نگرانی‌های مربوط به نوسانات اقتصادی و بی‌ثباتی‌های ارزی، تصمیم به افزایش ذخایر طلای خود گرفته‌اند. خرید طلا به‌عنوان یک ابزار امن و قابل‌اعتماد، به این کشورها کمک می‌کند تا دارایی‌های خود را در برابر نوسانات جهانی و تغییرات اقتصادی محافظت کنند. این افزایش تقاضای جهانی، به‌ویژه در نیمه دوم سال میلادی که با افزایش در تقاضای سرمایه‌گذاری نیز روبه‌رو شد، قیمت طلا را به‌طور محسوس تحت تاثیر قرار داده است. در حقیقت، بانک‌های مرکزی با هدف تنوع‌بخشی به ذخایر مالی و حفاظت از ارزش دارایی‌های خود در برابر تغییرات ارزش ارزها، در حال افزایش خرید طلا هستند. در نتیجه این سیاست‌ها تقاضای جهانی طلا را بالا می‌برند و به رشد قیمت آن دامن می‌زنند.
علاوه بر این، چشم‌انداز کاهش نرخ بهره در اقتصادهای بزرگ نیز به نفع قیمت طلا عمل کرده است. با توجه به مشکلات اقتصادی و رکودهای محتمل که در حال حاضر کشورهای توسعه‌یافته با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، بانک‌های مرکزی این کشورها برای مقابله با این وضعیت تمایل دارند نرخ بهره را کاهش دهند. این کاهش نرخ بهره معمولاً به کاهش ارزش ارزهایی مانند دلار آمریکا منجر می‌شود، که خود موجب می‌شود سرمایه‌گذاران به دنبال گزینه‌هایی امن‌تر باشند. در این شرایط، طلا به‌عنوان یک دارایی امن و جذاب، بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. وقتی نرخ بهره پایین می‌آید، هزینه-فرصت نگهداری طلا برای سرمایه‌گذاران کاهش می‌یابد و این امر آنها را به خرید بیشتر طلا تشویق می‌کند. بنابراین، این عوامل باعث افزایش تقاضای طلا و روند صعودی قیمت آن می‌شوند.
در بازار داخلی ایران، علاوه بر افزایش قیمت جهانی طلا چندین عامل داخلی نیز دخیل بوده‌اند. یکی از این عوامل، تنش‌های ژئوپولیتیک و سیاسی در منطقه، به‌ویژه بین ایران و اسرائیل است. نگرانی‌ها در مورد احتمال وقوع درگیری‌های نظامی و افزایش تنش‌های سیاسی، سرمایه‌گذاران را به سمت دارایی‌های امن‌تر سوق داده است. در چنین شرایطی که نااطمینانی‌های سیاسی و اقتصادی افزایش می‌یابد، طلا به‌عنوان یک پناهگاه مطمئن و محافظت‌کننده از ارزش دارایی‌ها، توجه بیشتری جلب می‌کند. بنابراین، این تنش‌ها موجب افزایش تقاضا برای طلا به‌عنوان یک دارایی امن و معتبر در میان سرمایه‌گذاران ایرانی شده است.
علاوه بر تنش‌های سیاسی، عوامل اقتصادی داخلی نیز بر قیمت طلا تاثیرگذار بوده‌اند. نرخ تورم نزدیک به ۱۸ درصد، قدرت خرید مردم را کاهش داده و موجب تضعیف ارزش ریال در برابر ارزهای خارجی شده است. در این وضعیت، طلا به‌عنوان یک گزینه مطمئن برای حفظ ارزش دارایی‌ها، مورد اقبال افراد قرار می‌گیرد. سرمایه‌گذاران در پی حفظ ارزش دارایی‌های خود در برابر تورم و کاهش ارزش پول ملی، بیشتر به طلا روی آورده‌اند. با افزایش تقاضا در این زمینه، قیمت طلا در بازار داخلی به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است. این پدیده، نشان‌دهنده این است که در حالی که نااطمینانی‌های اقتصادی و سیاسی در حال افزایش است، طلا به عنوان یک دارایی پایدار و محافظتی، به‌شدت مورد توجه قرار می‌گیرد.
در نهایت، با توجه به ترکیب این عوامل، روند افزایشی قیمت طلا در بازارهای ایران و جهان به وضوح مشهود است. این افزایش قیمت ناشی از عوامل جهانی، از جمله خرید بانک‌های مرکزی و چشم‌انداز کاهش نرخ بهره، همراه با عوامل داخلی نظیر تنش‌های ژئوپولیتیک و تورم، به‌طور قابل توجهی به تقویت موقعیت طلا در میان سرمایه‌گذاران انجامیده است. بنابراین، قیمت طلا در سال جاری به‌واسطه این عوامل هم‌افزا، در مسیری صعودی قرار گرفته و به‌عنوان یک دارایی امن و معتبر، در این شرایط نااطمینانی و بی‌ثباتی، جذابیت بیشتری پیدا کرده است.
تحلیل وضعیت بازارهای مالی ایران در سال جاری نشان‌دهنده تاثیرات عمیق و پیچیده‌ای از عوامل اقتصادی، سیاسی و جهانی است. در حالی که بازارهای مختلف تحت تاثیر نوسانات شدید قرار داشته‌اند، قیمت طلا به‌طور خاص به دلیل افزایش تقاضای جهانی و داخلی در مسیر صعودی قرار گرفته است. خرید گسترده طلا از سوی بانک‌های مرکزی کشورهای بزرگی مانند چین و هند، به‌عنوان یک اقدام استراتژیک برای حفاظت از ارزش دارایی‌ها در برابر نوسانات اقتصادی و ارزی، یکی از عوامل اصلی این روند محسوب می‌شود.
علاوه بر این، چشم‌انداز کاهش نرخ بهره در اقتصادهای بزرگ و تاثیرات آن بر ارزش ارزهای مرجع، موجب افزایش جذابیت طلا به‌عنوان یک دارایی امن شده است. در بازار داخلی ایران، تنش‌های ژئوپولیتیک و سیاسی، به‌ویژه در ارتباط با ایران و اسرائیل و همچنین نرخ تورم بالا، موجب کاهش قدرت خرید مردم و سوق دادن آنها به سمت دارایی‌های مطمئن‌تر نظیر طلا شده است.
در نتیجه، قیمت طلا در بازار داخلی ایران به عنوان یک دارایی پایدار و محافظتی، در این شرایط نااطمینانی و بی‌ثباتی، به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است. این تحولات نشان‌دهنده این است که در یک محیط اقتصادی و سیاسی متلاطم، طلا به عنوان گزینه‌ای مطمئن و معتبر برای حفظ ارزش دارایی‌ها، همچنان جایگاه خود را در میان سرمایه‌گذاران حفظ کرده و به‌عنوان یک دارایی جذاب در بازارهای مالی مطرح شده است. به نظر می‌رسد در صورت شدت گرفتن مجدد تنش‌های منطقه‌ای، این فلز گران‌بها دیگر بار روند صعودی خود را از سر بگیرد.
