اهرم‌های دیپلماتیک
آیا سفر مقامات ایران به کشورهای منطقه می‌تواند کارساز باشد؟
بعد از حمله موشکی ایران به اسرائیل در واکنش به ترور حسن نصرالله دبیرکل حزب‌الله و اسماعیل هنیه رئیس شاخه سیاسی حماس، بسیاری توقع داشتند اسرائیل واکنشی فوری و قطعی داشته باشد. اما با گذشت بیش از دو هفته نه‌تنها اتفاقی نیفتاده بلکه موج تازه‌ای از تعاملات دیپلماتیک بین ایران و کشورهای همسایه شدت گرفته است. در همین راستا عباس عراقچی وزیر امور خارجه کشورمان، رایزنی‌های منطقه‌ای خود را از لبنان و سوریه آغاز کرد و در نهایت به قطر، عربستان، عراق، عمان و اردن رسید. گزارش‌ها حاکی از آن است که وزیر خارجه، در سفر بعدی به قاهره، پایتخت مصر می‌رود تا در آنجا نیز در خصوص شرایط منطقه‌ای رایزنی کند. در این دیدارها، رئیس دستگاه دیپلماسی ایران به صراحت درباره پشتیبانی ایران از محور مقاومت گفت و به سران کشورهای عربی هشدار داد در ماجراجویی‌های احتمالی اسرائیل علیه ایران هم‌صدا نشوند، چراکه تهران هرگونه هم‌صدایی با اسرائیل را اعلان جنگ علیه خود تفسیر خواهد کرد و نمی‌تواند عواقب آن را تضمین کند. این موضوع باعث نگرانی کشورهای عربی شده است. در همین راستا کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در تلاش‌اند تا آمریکا را متقاعد کنند که از حمله اسرائیل به تاسیسات نفتی ایران جلوگیری کند؛ آنها نگران‌اند که تاسیسات نفتی خودشان نیز از سوی نیروهای نیابتی تهران مورد حمله قرار گیرد. مشخصاً عربستان در کنار امارات، قطر، کویت، عمان و بحرین خواهان کاهش تنش هستند.
دیپلماسی پویا
دیپلماسی ایران در هفته‌های اخیر در منطقه به‌شدت پویا شده است، به نظر می‌رسد تهران امروز با توسل به اهرم‌های دیپلماتیک تلاش دارد خود را برای مقابله هرچه بهتر علیه اسرائیل آماده کند. به گزارش اعتماد به نقل از سی‌ان‌ان ایران به‌شدت نسبت به اقدامات خصمانه اخیر اسرائیل در منطقه خشمگین است و وعده داده هر اقدام نظامی اسرائیل را با پاسخ بسیار تندتری پاسخ دهد. در این میان، ایران از رویکردها و تلاش‌های دیپلماتیک فوری با کشورهای خاورمیانه حمایت کرده تا بتواند اول از همه تنش‌ها را کاهش دهد، و در مرتبه دوم، کشورهای منطقه را علیه ماجراجویی‌های خطرناک رژیم اسرائیل، با خود همراه کند. به گفته منابع آگاه، تهران در این تکاپوی دیپلماتیک قصد دارد این ارزیابی را از کشورهای منطقه داشته باشد که آیا آنها قادرند با تحت فشار قرار دادن ایالات‌متحده، شریک راهبردی اسرائیل در منطقه، سطح تنش‌ها را کاهش دهند؟ از طرفی دیگر، این سوال مطرح است، در صورت شکست این موضوع، آیا کشورهای عرب منطقه در مقابل اسرائیل و در کنار ایران خواهند ایستاد یا خیر؟ گروهی از منابع آگاه در گفت‌وگو با سی‌ان‌ان مدعی شدند، دغدغه اصلی ایران ناشی از عدم اطمینانش به توانایی آمریکا جهت اقناع اسرائیل برای توقف ماجراجویی‌هایش است، به بیانی بهتر ایران نمی‌داند آیا ایالات‌متحده می‌تواند اسرائیل را از حمله به سایت‌های هسته‌ای و تاسیسات نفتی‌اش منصرف کند یا خیر؟ ایران هشدار داده است هرگونه حمله اسرائیل را، در هر سطحی پاسخ خواهد داد. اما ناظران معتقدند حمله اسرائیل به تاسیسات حساس ایران می‌تواند با پاسخ بسیار تند ایران همراه باشد. در هفته‌های اخیر، رژیم اسرائیل تلاش داشته با ترورهای گسترده در لبنان و سوریه، محور مقاومت را تضعیف کند. اما ناظران معتقدند تضعیف مقاومت محقق نخواهد شد، حمله‌های اسرائیل صرفاً موجب می‌شود تا جبهه‌ای قدرتمندتر از این گروه‌ها در برابر تل‌آویو تعریف شود.
همزمان آن‌گونه که سی‌ان‌ان نوشته، دیپلماسی ایران به نوعی بر دیپلماسی منطقه نیز تاثیرگذار بوده است. کشورهای عربی به ایالات‌متحده اعلام کرده‌اند در درگیری احتمالی با ایران هیچ مشارکتی نخواهند کرد و حریم هوایی‌شان را در اختیار اسرائیل قرار نخواهند داد. از طرفی، برخی کشورهای نفت‌خیز منطقه نیز با ارسال پیام به ایالات‌متحده، خواسته‌اند اقدامات تنش‌آمیز اسرائیل را متوقف کند، در غیر این صورت آتش جنگ ممکن است به بازار نفت نیز برسد و به انفجاری عظیم منتج شود. ایالات‌متحده در حال رایزنی با اسرائیل در مورد چگونگی برنامه‌ریزی برای واکنش احتمالی ایران به حمله بوده است. مقامات آمریکایی به صراحت اعلام کرده‌اند نمی‌خواهند اسرائیل سایت‌های هسته‌ای یا میادین نفتی ایران را هدف قرار دهد. جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا در گفت‌وگو با بنیامین نتانیاهو، به او هشدار داد اقدامات تلافی‌جویانه اسرائیل باید «متناسب» باشد. موضع‌گیری مبهم کاخ سفید به نظر نتوانسته بازیگران منطقه‌ای را قانع کند، چراکه سران اسرائیل در لفاظی‌های خود تهدید کرده‌اند حمله به ایران می‌تواند بسیار تند باشد.
در همین رابطه جاوید قربان‌اوغلی، دیپلمات سابق، معتقد است که طبق گفته‌ها اسرائیل برای حمله به ایران سه گزینه پیش‌رو دارد: گزینه اول تاسیسات هسته‌ای است. تا جایی که می‌دانیم واشنگتن با هدف قرار دادن تاسیسات هسته‌ای ایران مخالفت کرده است. گزینه دوم تاسیسات، پایانه‌های نفتی و نیروگاه‌هاست. این موضوع نیز به دلیل تبعات آن بر بازار انرژی با مخالفت‌های جدی روبه‌رو است. خصوصاً اینکه ایران (براساس شنیده‌ها) به دولت‌هایی که میزبان پایگاه‌های آمریکا هستند اطلاع داده که در صورت عدم امکان صدور نفت ایران، هیچ کشوری قادر به صدور نفت نخواهد بود. از یاد نبریم که هدف قرار گرفتن ولو یکی از تاسیسات نفتی کشورهای عرب منطقه، اوضاع آنان را کاملاً به هم خواهد ریخت. اینکه آنها چقدر آماده پذیرش چنین ریسکی باشند، محل تردید است. اما گزینه سوم تاسیسات نظامی و اطلاعاتی است. اما اینکه اسرائیل چه زمانی حمله می‌کند یا اینکه حجم این حملات تا چه حد گسترده خواهد بود و چه تعداد اماکن را مورد هدف قرار می‌دهد؛ را نمی‌توان پیش‌بینی کرد. اما تلاش‌های دیپلماتیک ایران برای کاهش تنش در منطقه بدون نتیجه نمی‌ماند چراکه دیپلماسی همواره کم‌هزینه‌ترین و بهترین گزینه برای برون‌رفت از بحران‌هاست. آنچه مشخص است این است که توسعه جنگ به نفع هیچ‌کس نیست و تلاش برای مهار و محدود کردن آن به نفع همه کشورهاست. روابط با همسایگان همواره از اولویت بالایی برخوردار بوده و در این شرایط ملتهب طبیعی است که ایران به دنبال گفت‌وگو و رایزنی با کشورهای منطقه باشد. یکی از راه‌های جلوگیری از اقدام حداکثری اسرائیل علیه ایران، فعال کردن دیپلماسی با کشورهای منطقه برای فشار به آمریکاست.
آمریکا تنها کشوری است که شاید بتواند بر رفتار اسرائیل و نوع واکنشش تاثیرگذار باشد. البته در شرایط فعلی و با توجه به نزدیک بودن انتخابات در آمریکا شدت این تاثیرگذاری کاهش پیدا کرده است. البته رفتارهای اسرائیل به صورت عام و نتانیاهو به‌طور خاص قابل پیش‌بینی نیست. آمریکا فشار سنگینی را برای ممانعت از حمله زمینی به غزه به اسرائیل وارد کرد ولی دیدیم که نتیجه‌ای نداشت. همین قضیه در تلاش برای آتش‌بس هم تکرار شد. با وجود این اما هیچ‌وقت نمی‌توان و نباید دیپلماسی را کنار گذاشت چراکه هنر دیپلماسی انگشت گذاشتن بین خطوط و بازی در شرایط خاص است.
مروری بر سفرها
همان‌طور که گفته شد وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران رویکرد فعالی را برای جلوگیری از گسترش تنش در منطقه در پیش گرفته است و سفرهای اخیر عباس عراقچی رئیس دیپلماسی کشورمان در همین چهارچوب و همچنین یارگیری مناسب از کشورهای منطقه برای پیشبرد سیاست جلوگیری از تنش و همچنین تلاش برای توقف جنایت‌های اسرائیل صورت گرفته است. در ادامه مروری بر این سفرها خواهیم داشت.
ایستگاه اول؛ بیروت
در اوج تشدید تنش‌ها در منطقه و تبادل آتش بین اسرائیل و لبنان، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان روز جمعه 13 مهر به بیروت سفر کرد. این سفر در شرایطی انجام گرفت که ایران سه‌شنبه شب (10 مهر) در پاسخ به تجاوزات اخیر اسرائیل، عملیات موشکی گسترده‌ای را علیه این رژیم انجام داد و اسرائیل تهدید کرده بود هر هواپیمای ایرانی در فرودگاه بیروت را مورد هدف قرار خواهد داد. وزیر امور خارجه کشورمان در این سفر با نجیب میقاتی، نخست‌وزیر دولت لبنان دیدار و گفت‌وگو کرد. به گزارش وزارت امور خارجه عراقچی در این دیدار با ابلاغ مراتب تسلیت دولت و ملت ایران به مناسبت شهادت سیدحسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله و دیگر شهروندان بی‌گناه لبنان در نتیجه حملات تروریستی و تجاوزکارانه رژیم اسرائیل، بر عزم جمهوری اسلامی ایران برای حمایت از دولت، ملت و مقاومت لبنان در برابر تجاوز و آتش‌افروزی رژیم متجاوز اسرائیل تاکید کرد. عراقچی با اشاره به حجم و شدت جنایات وحشیانه ارتکابی توسط رژیم اسرائیل که از مصادیق آشکار جنایات شدید بین‌المللی است، بر ضرورت تلاش همه‌جانبه کشورهای اسلامی و عربی برای تبیین ابعاد اقدامات غیرقانونی و جنایتکارانه این رژیم و بسیج سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی برای اقدام جمعی به‌منظور توقف تجاوز اسرائیل تاکید کرد.
ایستگاه دوم؛ دمشق
عباس عراقچی صبح شنبه 14 مهر و پس از سفر به بیروت، وارد دمشق شد. عراقچی در این سفر با مقامات عالی‌رتبه سوریه از جمله بشار اسد رئیس‌جمهور، محمد غازی الجلالی نخست‌وزیر و بسام صباغ وزیر خارجه این کشور دیدار کرد. وزیر امور خارجه کشورمان همچنین به سوالات خبرنگاران درباره مسائل منطقه و روابط دوجانبه تهران-دمشق پاسخ داد. به گزارش وزارت امور خارجه عراقچی در ابتدای کنفرانس خبری خود در دمشق گفت: «سفر من به سوریه بسیار خوب و موفقیت‌آمیز و در ادامه سفر به بیروت بود. دو موضوع در دستور کار فوری ما قرار دارد؛ اول رسیدگی به آوارگان لبنانی در لبنان و سوریه و دوم برقراری آتش‌بس در لبنان و غزه.» عراقچی همچنین درباره آتش‌بس در لبنان و غزه گفت: «در خصوص آتش‌بس هم مشورت‌های خوبی صورت گرفت و ابتکاراتی توسط برخی از کشورهای منطقه و فرامنطقه‌ای وجود دارد و ما به مشورت‌های خود با آنها ادامه خواهیم داد. ما به دنبال آتش‌بس هم در غزه و هم در لبنان هستیم و شرایط آتش‌بس باید مورد توافق فلسطینی‌ها و لبنانی‌ها قرار بگیرد؛ در این صورت مورد حمایت ایران و سوریه هم خواهد بود.»
ایستگاه سوم؛ ریاض
عباس عراقچی در ادامه سفرهای منطقه‌ای خود روز چهارشنبه 18 مهر وارد ریاض شد و با فیصل بن‌فرحان همتای وزیر امور خارجه سعودی دیدار و گفت‌وگو کرد. عراقچی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری صداوسیما، در رابطه با اهداف سفر به عربستان گفت: «هدف سفر من رایزنی درباره مسائل منطقه و تحولاتی است که در منطقه، در غزه و لبنان در حال صورت گرفتن است و جنایاتی که رژیم صهیونیستی مرتکب می‌شود.»
عراقچی در این سفر با امیرمحمد بن‌سلمان، ولیعهد و رئیس هیات‌وزیران پادشاهی عربستان سعودی نیز دیدار و گفت‌وگو کرد. به گزارش وزارت امور خارجه ایران، ولیعهد سعودی در این دیدار، ضمن ابراز نگرانی شدید نسبت به تشدید بحران و گسترش جنگ در منطقه، بر ضرورت اهتمام کلیه کشورهای این منطقه به حراست از ثبات و امنیت منطقه‌ای تاکید کرد. وزیر امور خارجه کشورمان نیز در این دیدار با اشاره به تحولات منطقه و رایزنی‌های اخیر خود در لبنان و سوریه، خواستار همکاری همه کشورهای منطقه و به‌کارگیری همه ظرفیت‌ها از سوی آنان به منظور توقف فوری حملات نظامی رژیم صهیونیستی و ممانعت از تداوم تخریب زیرساخت‌های غزه و لبنان شد.
ایستگاه چهارم؛ دوحه
عباس عراقچی، وزیر خارجه کشورمان پس از رایزنی با مقامات عربستان و در ادامه سفر منطقه‌ای خود به منظور رایزنی درباره تحولات منطقه خصوصاً تحولات غزه و لبنان، به دوحه سفر کرد. عراقچی روز پنجشنبه 19 مهر با محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی نخست‌وزیر و وزیر خارجه قطر در دوحه دیدار و گفت‌وگو کرد. به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دولت، رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان با مرور تلاش‌های دو کشور جهت توقف جنگ در غزه و لبنان و تقدیر از نقش سازنده قطر در این خصوص، جنگ‌افروزی رژیم صهیونیستی را عامل اصلی ناامنی و بی‌ثباتی در منطقه دانست و خواستار بهره‌گیری از تمامی ظرفیت‌ها و امکانات منطقه برای توقف فوری جنگ و ممانعت از تداوم نسل‌کشی و تخریب زیرساخت‌ها در لبنان و فلسطین شد. نخست‌وزیر و وزیر خارجه قطر نیز با اشاره به روند مشورت‌های صورت‌گرفته بین طرفین در موضوع تحولات منطقه، خواستار همکاری‌های منطقه‌ای به منظور توقف جنگ و جنایات اسرائیل، دستیابی به ثبات و امنیت پایدار در منطقه و کمک به مردم فلسطین و لبنان شد.
ایستگاه پنجم؛ بغداد
عباس عراقچی در ادامه رایزنی‌های دیپلماتیک خود یکشنبه 22 مهر وارد بغداد شد. او در بدو ورود به بغداد با فؤاد حسین همتای عراقی خود دیدار و گفت‌وگو کرد. عراقچی در اینستاگرام خود در خصوص دیدارها و رایزنی‌هایی که در بغداد داشت نوشت: در بغداد به عنوان نخستین مقصد از سومین دور سفر به کشورهای منطقه با آقایان عبداللطیف جمال رشید رئیس‌جمهور، محمد شیاع السودانی نخست‌وزیر و فؤاد حسین، وزیر امور خارجه عراق دیدار و گفت‌وگو کردم. در این دیدارها ضمن ارائه ارزیابی کلی از دو سفر پیشین منطقه‌ای، به بررسی شرایط ویژه و خطرناک منطقه ناشی از ماجراجویی نظامی و جنایات جنگی رژیم صهیونیستی در تجاوز به لبنان و نسل‌کشی علیه ساکنان غزه پرداختیم. در ادامه رویکرد مسئولانه جمهوری اسلامی ایران در قبال امنیت و ثبات منطقه را تشریح کردم و جلوگیری از تشدید وخامت وضعیت امنیتی در غرب آسیا را مستلزم توقف فوری ماشین جنگی رژیم صهیونیستی دانستم.
ایستگاه ششم؛ مسقط
وزیر امور خارجه ایران در ادامه تور منطقه‌ای خود دوشنبه 23 مهر وارد مسقط، پایتخت عمان شد. عراقچی در این سفر با سید بدر البوسعیدی وزیر خارجه سلطنت عمان دیدار و گفت‌وگو کرد. به گزارش وزارت امور خارجه طرفین در این دیدار با ابراز خرسندی از استحکام و پایداری روابط دیرینه و دوستانه دو ملت، بر عزم دو کشور برای تقویت و توسعه مناسبات در همه حوزه‌ها تاکید کردند. طرفین با بررسی آخرین تحولات منطقه به‌ویژه شرایط خطرناک ناشی از جنایت‌ها و تجاوزهای اسرائیل در غزه و لبنان، بر ضرورت اقدام عاجل بین‌المللی برای توقف نسل‌کشی و تجاوز نظامی اسرائیل تاکید کردند. دو وزیر همچنین بر تشدید تماس‌ها با دیگر طرف‌های منطقه‌ای و بین‌المللی جهت حفاظت از ثبات و امنیت منطقه و جلوگیری از گسترش ناامنی و جنگ توافق کردند.
