دردسر یارانه‌ها

  رضا طهماسبی : از 12 مردادماه 1400 که حکم ریاست‌جمهوری ابراهیم رئیسی تنفیذ شد، نزدیک به 100 روز گذشته و در این بازه احتمالاً رئیس‌جمهور و کابینه‌اش مشغول بررسی و محک زدن وضعیت و شرایط موجود بوده‌اند. در این بازه تقریباً سه‌ماهه هنوز در مورد هیچ یک از مسائل اساسی و حیاتی اقتصادی ایران مانند تورم، کسری بودجه، نظام یارانه‌ها، آب و خشکسالی، صندوق‌های بازنشستگی، تحریم‌ها و... تصمیم مشخص و شفافی گرفته نشده است و رئیس‌جمهور بیشتر تلاش کرده تا با اقداماتی مانند سفرهای استانی و حضور در جمع مردم و صحبت مستقیم با آنها سعی در جلب اعتماد عمومی داشته باشد. با این حال از آنجا که به قولی «بی‌مایه فطیر است» آنچه در نهایت می‌تواند موجب بازگشت اعتماد مردم به نهاد دولت شود، کاری عملی در راستای بهبود وضعیت اقتصادی است.

یکی از چالش‌های مهم پیش روی دولت که حساسیت اجتماعی بالایی هم دارد، مساله یارانه‌هاست. یارانه‌های پنهان و آشکاری که تخمین‌ها در مورد آن متفاوت است اما به تازگی دیوان محاسبات در گزارشی میزان یارانه پنهان در سال 1399 را بالغ بر یک میلیون و ۶۰۳ هزار میلیارد تومان اعلام کرده که 900 هزار میلیارد تومان آن مربوط به گاز است. کسری بودجه سال 1400 دولت هم در تخمین‌های مختلف بین 350 تا 400 هزار میلیارد تومان عنوان می‌شود. قرار گرفتن دولت در تنگنای مالی، بیش از هر زمان دیگری ضرورت اصلاح نظام یارانه‌ای را به رخ می‌کشید اما این مهم هم نیازمند تدوین یک طرح منسجم برای توزیع عادلانه و هدفمند یارانه‌هاست، هم اینکه جسارت اجرای آن باید وجود داشته باشد.

یارانه ارزی که در قالب ارز 4200تومانی به کالاهای اساسی داده شد، به اذعان تمامی سیاستگذاران و سیاستمداران به نتیجه نرسیده و اثر آن در معیشت مردم دیده نشده است اما نه طرحی برای تغییر آن وجود دارد و نه جسارتی برای حذف آن. با این حال با وجود کسری بودجه بالا و تحریم‌ها، دولت راهی جز ایجاد منابع جدید درآمدی ندارد که یکی از آنها می‌تواند هدفمند کردن یارانه‌ها، و نه لزوماً حذف آن، باشد تا لااقل از بخشی از هدرروی منابع جلوگیری کند و بخش کوچکی از کسری بودجه خود را پوشش دهد.

دولت ابراهیم رئیسی به‌رغم وعده‌هایی که برای افزایش یارانه نقدی یا راه‌اندازی کارت معیشت خانوار داده بود هنوز قدمی جدی در راه اصلاح نظام یارانه‌ای برنداشته است و ضرورت چنین اقدامی در آینده کوتاه‌مدت گریزناپذیر به نظر می‌رسد. دولت می‌تواند با استفاده از تجربه‌های گذشته از سال 1378 تاکنون، وضعیت آشفته نظام یارانه‌ای کنونی را که بیشتر به دهک‌های برخوردار می‌رسد تا نیازمند، بشکافد و طرحی نو دراندازد، به شرطی که دولت انقلابی اساساً چنین قصد و شجاعتی را داشته باشد.