کشاورزی جدید

 جواد حیدریان: ایران کشوری با ظرفیت اقلیمی متنوع و موقعیت آب‌و‌هوایی ویژه‌ای است. همین سرزمین پرتنوع به دلیل فقدان برنامه جامع مدیریت آب و البته فشار جهانی تغییر اقلیم با چالش بسیار بزرگ کم‌آبی و حتی بی‌آبی مواجه است. چالشی که اقتصاد و به خصوص اقتصاد کشاورزی در ایران را به شدت تهدید می‌کند. از سویی مصرف 90 درصد آب کشور در بخش کشاورزی که طی چند دهه مطلقاً توسعه تکنولوژیک و علمی نیافته، کشور را با بحران سرزمینی مواجه کرده است. بسیاری از کارشناسان منابع طبیعی، محیط‌زیست و کشاورزی پایدار، مصرف هولناک و کنترل‌نشده آب‌ در ایران را زمینه‌ساز فرسایش خاک و خشکیدگی سرزمین ارزیابی می‌کنند.  

کشوری که با ابرچالش آب و محیط‌زیست مواجه است، به طور قطع باید در کشاورزی‌اش بازنگری کند. یعنی هم به مدرن‌‌کردن سیستم‌های آبیاری بپردازد و هم در کاشت محصولات آب‌بر تجدید نظر کند. اما در ایران هیچ‌کدام از این رویه‌ها به درستی کار نمی‌کند. توسعه کشت‌های آب‌بر از یک سو و احتمالاً اثر تحریم بر ورود تکنولوژی و سیستم‌های نوین آبیاری به ایران از سوی دیگر، در کنار تغییر اقلیم و کاهش بارش و برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، حتی امنیت غذایی را نیز به خطر انداخته است. 

اکنون وضعیت آب و بارندگی در نیمه شمالی کشور که تقریباً کشاورزی گسترده‌تری به واسطه شرایط آب‌و‌هوایی دارد، به نحوی است که خشکسالی اقتصاد کشاورزی را در این منطقه با چالش مواجه کرده است. نیمه‌ جنوبی ایران البته پیشتر و تقریباً به طور مستمر در معرض تنش‌های اقلیمی و آب‌وهوایی بوده و تا حد زیادی آسیب دیده است. اما با روندی که در مدیریت آب و تکنولوژی در حوزه کشاورزی شاهد هستیم، باید با اقتصاد کشاورزی ایران خداحافظی کنیم. اتفاقی که ممکن است به تنش‌های اجتماعی-اقتصادی ناشی از کاهش اشتغال از یک سو و کاهش تولید مواد غذایی و به خطر افتادن امنیت غذایی ایرانیان و در نهایت وابستگی کشور به کشورهای خارجی منجر شود. به هر روی ایران با چالش جدی در حوزه کشاورزی و به خصوص منابع آب مورد استفاده در این حوزه مواجه است که اگر چاره‌ای اندیشیده نشود، می‌تواند امنیت ملی کشور را نیز به مخاطره بیندازد. 

اقتصاددانان می‌گویند کشاورزی کاشت محصولاتی است که نه تنها میزان آب مصرفی آنها کم باشد، بلکه با فرآوری بتوان ارزش افزوده بسیار متفاوت از خام فروختن محصول به دست آورد. به طور مثال ترکیه توانست با تولید انواع متفاوتی از گوجه فرنگی با کشت‌های پربازده گلخانه‌ای و تبدیل آنها به انواع محصولات متنوع بازار اروپا را از آن خود کند.

 چرا سیاستگذار بخش کشاورزی در ایران با وجود ابرچالش آب، نیازی به تغییر سیاست‌ها نمی‌بیند؟