فرصت تنفس
امضای برجام چگونه به سود محیط زیست ایران تمام می‌شود؟
جواد حیدریان: زیست‌بوم ایران شوربختانه از هر سو آماج تخریب و تعرض بوده است. شاید بتوان گفت در 50 سال گذشته طبیعت ایران و زیستمندانش درگیر یک جنگ فرسایشی شدید بوده‌اند. نشانه‌های این تخریب را می‌توان در بالا بودن نرخ فرسایش خاک، ته کشیدن منابع آب زیرزمینی، نابودی 90 درصد تعداد حیات‌وحش، آلودگی شهرها، درگیری طوفان گردوغبار و... مشاهده کرد. همه این مصائب البته ریشه در رهاشدگی سرزمین و سوءمدیریت از یک‌سو و جبر جغرافیایی و تغییر اقلیم از سوی دیگر دارد. در این میان اما آنچه حیرت‌انگیز است تاثیر تحریم‌های کشور از سوی دولت‌های غربی به‌خصوص آمریکا بر منابع حیاتی و محیط زیست ایران بوده است. چالشی که ممکن است با ابزار ریاضی و مشاهدات عینی قابل ارزیابی نباشد. اما واقعیت ماجرا این است که تحریم نه‌تنها سبب هجوم دولت‌ها و مردم به منابع طبیعی و مصرف این منابع شده که ممانعت از ورود تکنولوژی و دانش روز توانسته باعث فشار به صنایع و کشاورزی و در نتیجه تخریب محیط زیست ایران شود. با این حال به نظر می‌رسد با امضای مجدد توافق برجام یا به شکل دقیق‌تر احیای برجام و در نتیجه رفع یا کاهش فشار تحریم‌ها بتوان از تحمیل فشار بیشتر به محیط زیست ایران کاست. این احتمال وجود دارد که مذاکرات هسته‌ای به نتیجه برسد و تحریم‌های اقتصادی برداشته شود. در این صورت، این اتفاق می‌تواند برای محیط زیست ایران هم خبر خوبی باشد چرا که دسترسی ایران به فناوری، خدمات و دانش فنی بین‌المللی را تسهیل می‌کند و در عین حال وابستگی اقتصاد ایران به منابع طبیعی را کاهش می‌دهد. همچنین برداشتن تحریم‌ها باعث می‌شود تکنولوژی‌های جدید که انرژی کمتری مصرف می‌کنند و آلایندگی کمتری دارند وارد کشور شوند. پیش از این تحقیقات اقتصادی نشان داده که تحریم‌ها از چهار طریق، فرآیند تخریب محیط زیست ایران را تسریع کرده‌اند:
1- کاهش سطح دسترسی ایران به فناوری، خدمات و دانش فنی بین‌المللی
2- مسدود کردن حمایت‌های مالی محیط‌زیستی نهادهای بین‌المللی
3- افزایش وابستگی اقتصاد ایران به منابع طبیعی
4- فرسودگی صنایع و افزایش آلودگی زیست‌محیطی
برخی مطالعات اقتصادی نشان داده‌اند که تحریم‌ها فشار اقتصاد و اشتغال‌زایی را بر محیط زیست افزایش داده‌اند و مسیر ورود تکنولوژی‌های قدیمی و آلاینده را باز کرده و مانع ورود تکنولوژی‌های سبز شده‌اند. در این پرونده می‌خواهیم ببینیم اگر مذاکرات به نتیجه برسد و تحریم‌ها برداشته شود، محیط زیست ایران چه بهره‌ای می‌برد؟
