قاچاق مرگ
صنعت قاچاق انسان چگونه فاجعه می‌آفریند؟
روز بیستم ماه ژوئن «روز جهانی پناهندگان» است. روز بزرگداشت کسانی است که مجبور به فرار از خانه خود شده‌اند.
در این روز قدرت و شجاعت افرادی که برای فرار از درگیری یا آزار و اذیت مجبور به ترک کشور خود شده‌اند، جشن گرفته می‌شود. مجمع عمومی سازمان ملل گرامیداشت این روز را در سال 2000 آغاز کرد و از آن زمان، جامعه جهانی هدف این روز را یافتن راه‌هایی برای بهبود زندگی پناهندگان عنوان کرده است. پناهجویان به دلیل جنگ، ترور یا سایر بحران‌هایی همچون بحران‌های زیست‌محیطی مجبور به ترک خانه‌های خود می‌شوند اما فرار از کشور، اغلب تنها آغاز یک سفر دشوار است. بسیاری از پناهندگان پس از ترک کشور خود برای مدت‌زمان طولانی در مکان‌هایی اسکان داده می‌شوند که مجهز نیستند، خطرناک محسوب می‌شوند و برای زندگی طولانی‌مدت تعبیه نشده‌اند. پناهندگان عموماً حق اظهارنظر در مورد کشوری که در آن اسکان داده خواهند شد ندارند و فرآیند بوروکراتیک یافتن خانه جدید ممکن است سال‌ها طول بکشد. طی سفر طولانی فرار تا یافتن خانه جدید پناهجویان خطرات بسیاری را از سر می‌گذرانند و بسیاری از آنها هرگز به مقصد نمی‌رسند. به گفته کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل (UNHCR) جنگ روسیه در اوکراین، پناهجویان فراری از افغانستان و جنگ در سودان، تعداد کل پناهجویان را که مجبور به پناه گرفتن در خارج از کشور خود شده‌اند و آنهایی را که در کشورهای خود آواره شده‌اند به سطحی بی‌سابقه رسانده است. بحران پناهجویان در سراسر جهان در سال‌های اخیر بارها در صدر اخبار قرار گرفته است. در آخرین مورد این فجایع در روز چهارشنبه، 14 ماه ژوئن در پی غرق شدن یک قایق ماهیگیری حامل پناهجویان در سواحل یونان حداقل 78 نفر کشته شدند. به گفته مقامات 104 نفر نجات پیدا کردند و عملیات جست‌وجو و نجات همچنان ادامه دارد. در فجایع انسانی که با بحران پناهندگی رقم می‌خورد دولت‌های میزبان عموماً قاچاقچیان انسان را مقصر این فجایع می‌دانند، اما سازمان ملل همواره تاکید کرده است که دولت‌ها باید برای ایجاد مسیرهای امن برای مردمی که از فقر و جنگ فرار می‌کنند همکاری کنند.
بزرگ‌ترین بحران‌های پناهندگی در سال 2023
در دهه گذشته، گستره بحران جهانی پناهندگان بیش از دو برابر شده است. در سال 2022، کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل اعلام کرد که ما از مرز 100 میلیون آوارگی فراتر رفته‌ایم، به این معنی که بیش از 2 /1 درصد از جمعیت جهان مجبور به ترک خانه‌های خود شده‌اند. از این تعداد، 1 /36 میلیون کودک هستند که 5 /1 میلیون از آنها به عنوان پناهنده به دنیا آمده‌اند. این بدان معناست که تقریباً از هر 78 نفر در جهان یک نفر به اجبار آواره شده است.
اوکراین
بحران جاری اوکراین تعداد آوارگان را در سراسر جهان تشدید کرده است و بر آمار رسمی موجود تاثیر می‌گذارد. با جریان دائمی فرار مردم از این کشور، بر اساس گزارش‌ها بیش از 2 /8 میلیون نفر از ماه اول بحران که در فوریه 2022 آغاز شد، آواره شده‌اند. تعداد کسانی که در داخل اوکراین مجبور به ترک خانه‌های خود شده و به شهرهای دیگر رفته‌اند 9 /5 میلیون نفر است. درگیری در اوکراین همچنین زنجیره تامین جهانی را مختل کرده و تورم در مورد اقلام ضروری مانند سوخت و غذا را افزایش داده است. بر اساس گزارش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد، تقریباً 6 /17 میلیون نفر در اوکراین به کمک‌های بشردوستانه نیاز دارند. میلیون‌ها پناهنده که بسیاری از آنها کودک هستند به دنبال امنیت در کشورهای همسایه مانند لهستان، مولداوی و رومانی هستند.
سوریه
از سال 2011، سوریه درگیر جنگی داخلی است که این کشور را در معرض نابودی قرار داده است. سوریه بیش از 25 درصد از جمعیت جهانی پناهندگان را با حدود 5 /13 میلیون نفر آواره تشکیل می‌دهد. به گفته آژانس پناهندگان سازمان ملل، تا سال 2023، 6 /9 میلیون نفر در سراسر این کشور از خانه‌های خود رانده شده‌اند. از این تعداد، 9 /5 میلیون نفر به کمک‌های بشردوستانه نیاز شدید دارند. تا به امروز حدود 7 /2 میلیون کودک سوری به عنوان پناهنده و حدود 5 /2 میلیون کودک به عنوان آوارگان داخلی روزگار می‌گذرانند. سوری‌هایی که از جنگ و درگیری فرار کرده‌اند در حال حاضر در بیش از 125 کشور زندگی می‌کنند. اما بیشتر آنها در کشورهای همسایه از جمله ترکیه، لبنان، اردن، عراق و مصر پناه گرفته‌اند. تعدادی از پناهندگان سوری در اردوگاه‌هایی مانند زعتری و ازرق در اردن زندگی می‌کنند، اما اکثر قریب به اتفاق -95 درصد- در مناطق شهری و روستایی ساکن هستند.
ونزوئلا
بحران پناهندگان و مهاجران ونزوئلا یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های آوارگی در جهان است. در حالی که سایر بحران‌های پناهجویان به دلیل درگیری و جنگ آغاز شده است، وضعیت ونزوئلا متفاوت است. تا به امروز، حدود 6 /5 میلیون ونزوئلایی در نتیجه بحران انسانی بی‌سابقه که به دلیل سال‌ها بی‌ثباتی اقتصادی و سیاسی ایجاد شده، کشور را ترک کرده‌اند.
اقتصاد فروپاشیده، کمبود غذا و دارو و نبود امنیت از دلایل اصلی ترک خانه‌های میلیون‌ها نفر از مردم ونزوئلاست. بیشتر مهاجران به کشورهای مجاور از جمله کلمبیا، پرو، برزیل و اکوادور می‌روند. هزاران نفر بدون مدارک مناسب در تلاش هستند تا در کشورهای میزبان مستقر شوند در حالی که در برابر کار و استثمار جنسی، قاچاق، خشونت، تبعیض و بیگانه‌هراسی آسیب‌پذیر هستند.
افغانستان
افغانستان دو دهه جنگ، مشکلات اقتصادی و چالش‌های مرتبط با تغییرات اقلیمی را تحمل کرده است. در نتیجه این بحران‌ها بیش از 8 /2 میلیون نفر از کشور فرار کرده‌اند که 90 درصد آنها در ایران و پاکستان ساکن هستند و بقیه به کشورهای مختلف در اروپا و جاهای دیگر رفته‌اند. وضعیت در افغانستان به حدی وخیم است که تا مارس 2022، 4 /24 میلیون نفر یعنی نزدیک به نیمی از جمعیت کشور به کمک‌های بشردوستانه نیاز داشته‌اند. اگرچه 3 /5 میلیون پناهنده از سال 2002 به افغانستان بازگشته‌اند، تعداد افغانستانی‌هایی که به کشورشان بازگشته‌اند در سال‌های اخیر و به خصوص پس از بازگشت طالبان به شدت کاهش یافته است. یکی از عوامل مهم در این امر افزایش خشونت در سراسر این کشور است. در سال 2021، آخرین موج خشونت در افغانستان 600 هزار نفر دیگر را مجبور به ترک خانه‌های خود کرد. درصد بزرگی از افغانستانی‌های آواره کودکان هستند.
سودان جنوبی
سودان جنوبی که در سال 2011 تاسیس شد جدیدترین کشور جهان است. با این حال در سال 2013، درگیری در این کشور آغاز شد و کشور را وارد یک مارپیچ نزولی از خشونت، بحران اقتصادی، گرسنگی و بیماری کرد. در نتیجه این بحران‌ها میلیون‌ها نفر از ساکنان سودان جنوبی خانه‌های خود را ترک کرده‌اند و بزرگ‌ترین بحران پناهجویان در آفریقا را به وجود آورده‌اند. از 4 /2 میلیون پناهنده سودان جنوبی 63 درصد کودکان هستند. بیشتر این جمعیت به کشورهای همسایه از جمله سودان، اوگاندا، اتیوپی، کنیا و جمهوری دموکراتیک کنگو پناه برده‌اند.
میانمار
مردم روهینگیا یک گروه اقلیت قومی در میانمار هستند. از اوایل دهه 1990 این مردم با تبعیض و خشونت دولتی روبه‌رو بوده‌اند و این خشونت‌ها بسیاری را مجبور به فرار از کشور کرده است. از سال 2017، 773 هزار پناهجوی روهینگیایی برای فرار از تشدید خشونت‌ها در ایالت راخین میانمار به بنگلادش گریخته‌اند. اکثر قریب به اتفاق این پناهجویان در کمپ‌های پناهندگان در بازار کاکس مستقر شدند. یکی از این کمپ‌ها به نام کوتوپالونگ، بزرگ‌ترین محل اقامت پناهندگان در جهان است که میزبان بیش از 635 هزار نفر در مساحتی حدود 13 کیلومتر مربع است. 40 درصد آوارگان روهینگیایی را کودکان زیر 12 سال تشکیل می‌دهند. با وجود اینکه در سال 2018، توافقی برای بازگشت مردم روهینگیا به کشور حاصل شد، هیچ‌یک از آنها این کار را نکرد. پناهندگان تا زمانی که تضمین امنیت و شهروندی نداشته باشند نمی‌خواهند به عقب برگردند. در دسامبر 2020، دولت بنگلادش شروع به جابه‌جایی گروه‌هایی از پناهجویان از سکونتگاه‌های آوارگان روهینگیا در جزیره‌ای در خلیج بنگال کرد. آنها ادعا کردند که این حرکت کیفیت زندگی و امنیت بهتری را برای خانواده‌ها فراهم می‌کند. از فوریه 2022، 19هزار پناهنده روهینگیایی در جزیره باسان چار زندگی می‌کنند، در حالی که انتظار می‌رود 81 هزار پناهجوی دیگر پس از پایان فصل باران‌های موسمی جابه‌جا شوند. علاوه بر بحران مردم روهینگیا در میانمار، در فوریه 2021 ارتش، دولت منتخب این کشور را برکنار کرد و یک «شورای اداره دولتی» تحت مدیریت نظامی ایجاد کرد. این بحران تعداد آوارگان داخلی در کشور را تا فوریه 2022 به 800 هزار نفر رساند.
سودان
در آوریل 2023 درگیری‌های خشونت‌آمیز در خارطوم، پایتخت سودان آغاز شد. این درگیری مربوط به دعوای قدرت میان دو گروه نظامی در این کشور است. از زمان آغاز درگیری تاکنون، خشونت‌ها به شدت ادامه داشته و به سایر نقاط کشور نیز کشیده شده است. این درگیری‌ها زیرساخت‌های حیاتی را در این کشور ویران کرده و بیش از یک میلیون نفر را مجبور به ترک خانه‌های خود و فرار به کشورهای همسایه مانند مصر، چاد و سودان جنوبی کرده است. قبل از جنگ نیز تقریباً 16 میلیون نفر برای حمایت و بقا به سازمان‌های بشردوستانه مانند ورلد ویژن وابسته بودند.
جمهوری دموکراتیک کنگو
بین سال‌های 2017 و 2019، وضعیت پیچیده بشردوستانه در جمهوری دموکراتیک کنگو (DRC) با امواج ناآرامی‌های سیاسی وخیم‌تر شد. بحران‌های آن دوره باعث شد بیش از پنج میلیون نفر در داخل کشور آواره شوند و بیش از یک میلیون نفر به کشورهای همسایه از جمله آنگولا، روآندا، تانزانیا و زامبیا فرار کنند. درگیری‌های جاری در جمهوری دموکراتیک کنگو مملو از جنایات و نقض حقوق بشر مانند قطع عضو، خشونت جنسی و بازداشت در شرایط غیرانسانی بوده است. گزارش شده است افرادی که موفق شدند به خانه بازگردند با ویرانه مواجه شدند. اگرچه هزاران نفر از جمهوری دموکراتیک کنگو گریخته‌اند، این کشور در عین حال میزبان بیش از 535 هزار پناهجو از بوروندی، جمهوری آفریقای مرکزی، سودان جنوبی و روآنداست و تقریباً 75 درصد از آنها در خارج از کمپ‌ها یا سکونتگاه‌های پناهندگان زندگی می‌کنند.
عراق
با وجود آغاز جنگ در سال 2003 اما بحران آوارگی در عراق در سال 2014 زمانی که خشونت در بخش شمالی کشور تشدید شد، ظاهر شد. حملاتی که داعش طراحی کرد به درگیری و جنگی منجر شد که میلیون‌ها خانواده را مجبور به ترک خانه‌های خود و نیمی از زیرساخت‌های کشور را ویران کرد. تخمین زده می‌شود که بیش از 270 هزار نفر عراق را ترک کرده و بیش از 2 /1 میلیون نفر در حال حاضر در داخل این کشور آواره هستند که نیمی از آنها کودک هستند. بر اساس گزارش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل، تعداد قابل توجهی از آوارگان داخلی در سال 2018 به خانه‌های خود بازگشتند اما همچنان در دسترسی به خدمات ضروری مانند غذا، آب، مراقبت‌های بهداشتی و معیشت با چالش‌هایی مواجه هستند. این آژانس می‌گوید بیش از 5 /2 میلیون عراقی به کمک‌های بشردوستانه نیاز دارند.
فاجعه در سواحل یونان
در ادامه بحران‌های پناهندگی جاری در جهان آخرین فاجعه مرتبط با پناهجویان هفته گذشته در سواحل یونان رخ داد. در مرگبارترین حادثه پناهجویان در سال جاری در یونان با غرق شدن کشتی حامل صدها پناهجو حداقل 78 نفر کشته و صدها نفر ناپدید شدند. قربانیان که تقریباً همه آنها مردانی از افغانستان و پاکستان بودند، هنگامی که کشتی ماهیگیری بزرگی که با آن در حال حرکت بودند واژگون شد در نزدیکی پلوپونز جنوبی غرق شدند. مشخص نیست چه تعداد از مسافران این کشتی که از شرق لیبی عازم ایتالیا بود مفقود شده‌اند. شب پس از حادثه دولت موقت یونان به مناسبت این فاجعه سه روز عزای عمومی اعلام کرد. گفته می‌شود بیش از 600 پناهجو مسافر این کشتی بودند که تا پایان روز چهارشنبه حدود 104 نفر از آنها نجات پیدا کردند. کشتی‌های گارد ساحلی، یک ناوچه نیروی دریایی، هواپیماهای ترابری نظامی، یک هلیکوپتر نیروی هوایی و مجموعه‌ای از کشتی‌های خصوصی در جست‌وجوی بازماندگان شرکت داشتند. رسانه‌های یونانی به نقل از بازماندگان می‌گویند که کشتی در نزدیکی عمیق‌ترین منطقه دریای مدیترانه غرق شده است. شامگاه چهارشنبه اولین تصاویر هوایی از کشتی پرازدحام قبل از واژگونی مخابره شد که در آن به نظر می‌رسید این کشتی آبی صدها سرنشین داشته است. نیکوس الکسیو، سخنگوی گارد ساحلی یونان، به خبرنگاران گفت: «قسمت بیرونی قایق پر از آدم بود و ما تصور می‌کنیم که زیر عرشه هم همین‌طور بوده است.» گارد ساحلی در بعدازظهر سه‌شنبه از وجود کشتی پناهجویان مطلع شده و در تماس‌های مکرر پیشنهاد کمک کرده بود اما این پیشنهادها رد شده بود.
به گفته گارد ساحلی بعدازظهر یک کشتی تجاری به این کشتی نزدیک شد و غذا و آذوقه در اختیار آنها گذاشت، در حالی که [مسافران] از دریافت هرگونه کمک بیشتر خودداری کردند.
قاچاقچیان برای پنهان ماندن از گشت‌زنی گاردهای ساحلی خطرات زیادی را متحمل می‌شوند. آنها به طور فزاینده‌ای در راه‌های دریایی بین‌المللی محموله‌های انسانی خود را در ایتالیا به جای یونان که به شدت محافظت می‌شود، رها می‌کنند. پس از این حادثه وزارت مهاجرت یونان شبکه‌های بین‌المللی قاچاق را مسوول به خطر انداختن زندگی مهاجران و پناهندگان دانست، در حالی که فیلیپو گراندی، کمیسر عالی سازمان ملل در امور پناهندگان، از دولت‌ها خواست تا برای ایجاد مسیرهای امن برای مردمی که از فقر و جنگ فرار می‌کنند، همکاری کنند.
داده‌های سازمان ملل نشان می‌دهد که حدود 72 هزار پناهجو و مهاجر در سال جاری به ایتالیا، اسپانیا، یونان، مالت و قبرس، کشورهای هم‌مرز دریای مدیترانه وارد شده‌اند.
