عزای عروسی
تراژدی مراسم عروسی شمال عراق چگونه رقم خورد؟
صدای عزاداری در شهر کوچک مسیحی قراقوش در شمال عراق از اواخر روز سه‌شنبه مدام به گوش می‌رسید. همان روزی که آتش‌سوزی یک سالن عروسی را در میانه رقص عروس و داماد و جشن و پایکوبی ویران کرد و نه‌تنها این روستا، بلکه کل جامعه مسیحی عراق را تحت تاثیر قرار داد.
تا جمعه شب، براساس آمار حداقل 119 نفر جان باختند و تعداد نامعلومی از بین حدود هزار مهمان حاضر در مجلس همچنان مفقود بودند. حدود 80 نفر در بیمارستان‌ها بستری هستند، از جمله بیش از 12 نفر که به مراکز سوختگی مناطق دیگر منتقل شدند.
احساس از دست دادن در اینجا با خشم و ناباوری آمیخته است، زیرا گزارش تحقیقات اولیه در مورد علت آتش‌سوزی آنچه را بسیاری از شاهدان قبلاً گفته بودند نشان می‌دهد؛ سالن عروسی الزامات ایمنی اولیه را نقض کرده و خروجی‌های اضطراری و سیستم اطفای حریق نداشته است. مصالح ساختمانی استفاده‌شده در ساختمان نیز بسیار قابل احتراق بود و به نظر می‌رسد از موادی مشابه مواد مورد استفاده در برج گرنفل در لندن ساخته شده است، یک بلوک آپارتمانی کم‌درآمد که در سال 2017 آتش گرفت و 72 نفر در آن کشته شدند.
برای بسیاری در قراقوش، این آتش‌سوزی نمونه دیگری از این بود که چگونه تجارت و فرهنگ دولتی عراق آنچنان درگیر فساد، بی‌کفایتی و پیچیده در طمع‌های کوچک است که زندگی مردم را به‌خاطر سود عده‌ای، در معرض خطر قرار می‌دهد.
حنان متی، رئیس سازمان بث نهرین برای زنان در قراقوش، که از حقوق زنان و کودکان دفاع می‌کند در گفت‌وگو با نیویورک‌تایمز می‌گوید: «چگونه می‌توان به تالارهای عروسی مانند این اجازه داد باز بمانند در حالی که هیچ یک از شرایط ایمنی را ندارند؟»
محمد شیعه السودانی، نخست‌وزیر عراق، از منطقه حمدانیه، محل وقوع آتش‌سوزی، و مرکز استان موصل در نزدیکی آن بازدید کرد تا با بازرسان ملاقات کند و از مجروحان در بیمارستان‌ها عیادت کند.
در صومعه کاتولیک سریانی ساخته‌شده در قرن چهارم مار بهنام و مارت سارا در حمدانیه، جایی که برای جان‌باختگان حادثه مراسم دعا برگزار شد، آقای سودانی به بازماندگان تسلیت گفت و متعهد شد که مسوولان این حادثه را پاسخگو کند.
او این آتش‌سوزی را «دلخراش» خواند و افزود که این حادثه «همه مردم عراق را تحت تاثیر قرار داده است» و موجب «تقویت پیوندهای اتحاد و برادری» در میان فرقه‌ها و مذاهب شده است.
سودانی گفت خانواده‌هایی که بستگان خود را از دست داده‌اند غرامت دریافت خواهند کرد.
آتش‌سوزی اواخر شب سه‌شنبه در سالن عروسی آل هیثم هنگام «رقص آهسته» سنتی عروس و داماد آغاز شد. به نشانه این لحظه، چند نفر شراره روشن کردند و با بلند شدن جرقه‌ها، تزیینات سقف و لوستر شعله‌ور شدند. بعد آتش به سرعت سالن را فراگرفت و چراغ‌ها خاموش شدند.
هنگامی که تزیینات شعله‌ور از سقف سقوط می‌کرد، میهمانان برای رسیدن به ورودی اصلی ساختمان، تنها راه فراری که پیش‌روی خود می‌دیدند، تلاش می‌کردند. برخی دیگر هم از در آشپزخانه فرار کردند. بسیاری زیر دست‌وپا ماندند و از بسیاری حتی بقایایی باقی نمانده است.
گزارش‌های جراحاتی که بسیاری از بازماندگان متحمل شدند -سوختگی شدید، آسیب ناشی از استنشاق دود و استخوان‌های خرد‌شده ناشی از زیر پا گذاشتن افراد برای بیرون آمدن در میان آوار در حال سقوط- نشان می‌دهد که این یک کابوس تمام‌عیار بود.
به گفته دکتر بشیر الجادر، سخنگوی اداره بهداشت استان موصل، در میان کشته‌شدگان 27 کودک زیر 12 سال هستند.
عراق دارای یک اقلیت مسیحی باستانی است که از فرقه‌هایی تشکیل شده است که در خارج از خاورمیانه تقریباً نشانی از آنها نیست. تعداد معدودی که باقی مانده‌اند در روستاهای کوچک شمال عراق و همچنین در شهرهای بزرگ بغداد و موصل و اربیل در کردستان عراق زندگی می‌کنند.
هنگامی که داعش در سال 2014 بر شمال عراق مسلط شد، این گروه تروریستی، مسیحیان را از بسیاری از نقاط از جمله در قراقوش اخراج کرد. مسیحیان اخیراً دوباره شروع به بازگشت و تشکیل خانواده در این منطقه کرده‌اند.
اگرچه اکثریت قریب‌به‌اتفاق مردم عراق مسلمان هستند، بلایایی مانند آتش‌سوزی، غرق‌شدگی و انفجار ناشی از بی‌احتیاطی و فساد در سال‌های اخیر همه جوامع مذهبی و قومی را تحت تاثیر قرار داده است.
اما در میان تعداد رو به کاهش مسیحیان در عراق، احساس ارتباط عمیقی وجود دارد. کلیساهای مسیحی نه‌تنها در شمال عراق، بلکه در بغداد برای کسانی که درگذشتند مراسم دعاهای ویژه‌ای برگزار کردند. بسیاری از مردم در این میان یکی از اقوام دور داشتند یا کسی را می‌شناختند که در عروسی حضور داشته است.
پیش‌نویس گزارش تحقیقات به دستور نخست‌وزیر سودانی نشان می‌دهد که علاوه بر نداشتن خروجی‌های اضطراری و سیستم اطفای حریق، این ساختمان به‌طور غیرقانونی در زمین‌های کشاورزی ساخته شده است. این یک رویه رایج در عراق است زیرا کسانی که دیگر کشاورزی نمی‌کنند به دنبال کسب درآمد هستند.
در این گزارش همچنین آمده است که این ساختمان از ماده‌ای ساخته شده است که توسط بازرسان به عنوان تابلوی اکوباند توصیف شده است. خود این ماده غیرقانونی نیست، اما استفاده از آن باید به صورت موردی تایید شود، زیرا انواع خاصی از آن بسیار قابل اشتعال هستند.
محققان گفتند پنل‌های اکوباند مورد استفاده در تالار عروسی حاوی یک هسته پلی‌اتیلن بود که بسیار قابل اشتعال بود. ساختمان برج گرنفل هم در یک روکش آلومینیومی با یک هسته پلی اتیلن پیچیده شده بود.
این گزارش حاکی از سهل‌انگاری صاحب سالن -که روز چهارشنبه از سوی مقامات بازداشت شد- و دو شریک او بود.
کمیسیون گردشگری استان محلی نیز پیش از حادثه مالک را به دلیل رعایت نکردن الزامات ایمنی آتش‌نشانی جریمه کرده بود، اما سالن را نبسته بود. همچنین شهرداری قراقوش با وجود اطلاع از نقص‌ها به گفته گزارش، کاری در مورد آنها انجام نداده است. سایر واحدهای اداری نیز مطلع بودند سالن به صورت غیرقانونی ساخته شده اما اقدامی در مورد آن انجام ندادند.
با این حال، از سازمان حفاظت شهری مسوول این منطقه در گزارش اولیه نامی برده نشده است. اگرچه این نیرو مسوولیت ایمنی ساختمان و اطفای حریق را بر عهده دارد، بسیاری از ساکنان از واکنش آن انتقاد کردند و گفتند که مقامات در رسیدن به محل حادثه به کندی عمل کردند و آمادگی لازم را نداشتند. برای بسیاری از مردم منطقه، آتش‌سوزی و گزارش آن یادآوری دردناکی از ترکیب فساد، حکومت ضعیف و عدم پاسخگویی در عراق بود.
بسیاری گفتند که این حادثه موجب شده به حادثه تلخ دیگری از تعطیلات بهاری نوروز در سال 2019 فکر کنند. زمانی که در نزدیکی موصل، یک قایق موتوری بر روی دجله واژگون شد و حدود 200 نفر را در جریان تندرو پرتاب کرد. در آن حادثه بیش از 100 نفر جان خود را از دست دادند و تعداد زیادی ناپدید شدند. مالک کشتی مسوول نقص ایمنی شناخته شد و راهی زندان شد. اما بازرسان همچنین یک شریک پنهان با روابط سیاسی قدرتمند را شناسایی کردند که هرگز مورد بازخواست قرار نگرفت.
اخیراً، دو آتش‌سوزی در بخش‌های کووید در بیمارستان‌های دولتی در بغداد و ناصریه جان حدود 150 نفر را به دلیل ضعف اقدامات اورژانسی و ضعف اجرای آن گرفته است.
هنگامی که دسته‌های عزادار هفته گذشته در شهر کوچک قراقوش قدم می‌زدند، برخی بر روی تابوت‌های چوبی ساده دعا می‌خواندند و برخی دیگر گریه می‌کردند.
مسیحیان عراقی که زمانی از سوی داعش از روستای خود رانده شده بودند، دشمن دیگری را مقصر جهنمی می‌دانند که بیش از 100 نفر از دوستان و بستگان آنها را
در این عروسی به قتل رساند؛ پوسیدگی سیاسی مزمن و حکومت‌داری سست.
پس از بازگشت از سال‌ها تبعید در طول جنگ عراق با اسلامگرایان افراطی، ساکنانی که زندگی خود را در زادگاه خود حمدانیه بازسازی می‌کردند، حالا می‌گویند در جایی که جهادگران شکست‌خورده نتوانستند آنها را بکشند، فساد موفق شد.
کشیش بوتروس شیتو، در حالی که عزاداران بقایای عزیزان خود را دفن می‌کردند، در یک سالن کلیسای محلی در سخنرانی‌اش گفت: «دولت اسلامی ما را نکشت، این فاجعه ما را کشت.» شیتو هر دو والدینش، دو خواهر و دو برادرزاده‌اش را در آتش‌سوزی از دست داد.
مقامات دولتی از دستگیری 14 نفر در آتش‌سوزی سه‌شنبه‌شب از جمله صاحبان سالن خبر داده‌اند.
پس از چندین دهه دیکتاتوری و ظلم داخلی در عراق، تهاجم سال 2003 به خشونت و جنگ داخلی دامن زد که موجب قدرت گرفتن گروه‌های افراطی مانند القاعده شد.
در سال 2014، در جریان جنگ داخلی سوریه در همسایگی عراق، جانشین القاعده، دولت اسلامی، به شمال عراق حمله کرد و یک‌سوم این کشور را تصرف کرد.
حمدانیه با اکثریت مسیحی یکی از ده‌ها شهری بود که جنگجویان داعش پس از اعلام خلافت اسلامی از موصل، دومین شهر بزرگ عراق، آن را به تصرف خود درآوردند.
اکثر ساکنان حمدانیه از ترس آزار و اذیت و مرگ به دست جهادگران فرار کردند.
نیروهای عراقی و بین‌المللی شبه‌نظامیان داعش را در سال 2016 در جریان کارزار شکست این گروه در عراق و سوریه از حمدانیه بیرون کردند.
بسیاری از ساکنان از آن زمان با از بین رفتن تهدید اسلامگرایان بازگشته‌اند. اما پس از آتش‌سوزی عروسی در این هفته، برخی می‌گویند هرگونه امید برای ساختن آینده‌ای بهتر با واقعیت فساد و ناکارآمدی دولت از بین رفته است. مردم منطقه حالا دوباره خود را در سیاهی ناامیدی می‌بینند.
خانواده عروس و داماد -که خودشان موفق به فرار شدند- غرق در احساس گناه و از دست دادن هستند.
ایشو بهنام کهک 60ساله، پدر داماد که می‌گوید 15 نفر از اعضای خانواده‌اش را دست داده است، گفت: «همین چهار روز پیش از اقوام و همسایه‌هایم دعوت کردم تا در مراسم عروسی پسرم شرکت کنند و امروز در سوگ خانواده‌های آنها سوگوار هستم.» پنج نفر از اعضای خانواده‌اش هنوز مفقود هستند.
او در ادامه گفت: «دلیل این حادثه را مالک سالن و مسوولانی می‌دانیم که اجازه ساخت سالنی را داده‌اند که در آن هیچ تدابیر ایمنی و کپسول آتش‌نشانی وجود نداشته است.»
«خروجی‌ها کجا بودند؟ چگونه می‌توان به شخصی اجازه ساخت سالنی با مواد قابل اشتعال را داد که بلافاصله می‌سوزند؟ این طمع و سهل‌انگاری و فساد است که همه آن مردم بی‌گناه را کشته است.»
او گفت: «اما هنوز احساس می‌کنم که دلیل این اتفاقات خودم هستم و نمی‌توانم خودم را ببخشم. هنگامی که در شهرمان قدم می‌زنم، به خانه‌ها نگاه می‌کنم و آنها چیزی جز ارواح در خود ندارند.»
اما برای عروس و داماد این عروسی تراژیک تحمل شرایط از همه سخت‌تر است.
اتفاقی که قرار بود خاطره‌انگیزترین اتفاق دوران زندگی آنها باشد، برای حنین و ریوان، به کابوس تبدیل شده است. عروس نمی‌تواند حرف بزند و شوهر جدیدش احساس نابودی می‌کند.
ریوان طی مصاحبه‌ای با اسکای نیوز گفت: «ما در درون مرده‌ایم. ما بی‌حس هستیم. ما در درون مرده‌ایم.» ریوان افزود که حنین 18ساله، عروس این مراسم، پس از از دست دادن 10 عضو خانواده‌اش هنوز در شوک است و «نمی‌تواند صحبت کند».
عروس مادر و برادرش را از دست داده، ریوان هم ۱۵ نفر از بستگان خود را در آتش‌سوزی از دست داده است.
اسکای نیوز از ریوان در مورد علت آتش‌سوزی که در ابتدا دلیلش را آتش‌بازی‌های داخل ساختمان مطرح کرده بودند، سوال کرد. او گفت احتمالاً از سقف شروع شده باشد. «آتش از سقف شروع شد. گرما را احساس کردیم. وقتی صدای ترق را شنیدم، به سقف نگاه کردم. سپس سقف که تمام نایلون بود شروع به ذوب شدن کرد. فقط چند ثانیه طول کشید.»
ریوان فاش کرد که لحظاتی قبل از اینکه این زوج به محل رقص بروند، برق ناگهان قطع شد. وقتی چراغ‌ها برگشتند، اخگرهای آتشین را دید که از بالا به پایین می‌آمدند. داماد 27ساله به همسرش کمک کرد تا از شعله آتش فرار کند اما عروس به دلیل لباس عروسی حجیمش نمی‌توانست سریع به بیرون فرار کند. ریوان می‌گوید که پس از این حادثه تلخ دیگر نمی‌توانند در این
شهر بمانند. «ما دیگر نمی‌توانیم اینجا زندگی کنیم. منظورم این است که هربار که سعی می‌کنیم کمی شادی داشته باشیم، یک اتفاق غم‌انگیز برای ما رخ می‌دهد و شادی را از بین می‌برد. بنابراین، بهتر است که ما برویم.» سالن عروسی که این هفته آتش‌سوزی در آن رخ داد در سال 2016 درست پس از بازپس‌گیری حمدانیه به عنوان راهی برای تشویق مردم به بازگشت به زندگی عادی ساخته شد. این سالن حالا تلی از خاکستر و به یادآورنده یکی از سیاه‌ترین عروسی‌های عراق است.
