خشم دوباره سوری‌ها
آیا موج جدید اعتراض، سوریه را وارد بحران تازه می‌کند؟
از شهرهای سوریه دوباره صدای مخالفت با بشار اسد و شیوه حکومت‌داری او به هوا برخاسته است. تصویری آشنا برای مردمی که بیش از یک دهه است به طرق مختلف اعتراض خود را نسبت به حکومت اعلام کرده‌اند. همه مخالفان اسد دلایل مشابهی برای مخالفت با او ندارند اما همه در یک موضوع هم‌نظرند؛ دولت اسد ناکارآمد است.
بیش از یک دهه از آغاز اعتراضاتی که به جنگ داخلی و ویرانی سوریه منجر شد می‌گذرد و دولت اسد در طول این مدت در کنار سرکوب سیاسی هرگز نتوانسته شرایط اقتصادی و معیشتی مناسبی را برای مردم سوریه فراهم کند. اعتراض این‌بار مردم در سویدا، شهری در جنوب سوریه نیز به همین موضوع است. دولت یارانه سوخت را قطع کرده و این یعنی شرایط از قبل هم برای مردم سخت‌تر خواهد شد. جرقه اعتراضاتی که با دغدغه اقتصادی زده شده اما باز هم به سمت مخالفت با تمامیت حکومت بشار اسد رفته است و این اعتراضات در حالی وارد دومین هفته خود شده که آتش آن به شهرهای دیگر هم کشیده شده است.
جرقه اعتراضات
جرقه دور جدید اعتراضات را تورم افسارگسیخته و وضعیت اقتصادی سوریه زد اما مطالبات به سرعت تغییر کرد و خشم معترضان اسد را نشانه گرفت.
این اعتراضات در استان سویدا که تحت کنترل دولت است آغاز شد. سویدا مرکز دروزی‌های سوریه است، گروهی که در طول سال‌های جنگ داخلی و درگیری طولانی‌مدت میان اسد و مخالفانی که سعی در سرنگونی او داشتند سکوت کرده بودند.
در حالی که زمانی اعتراض در سنگر دروزی‌ها غیرقابل تصور بود، معترضان اعضای حزب بعث اسد را از برخی از دفاترشان بیرون کردند، درها را بستند و شعارهای ضددولتی روی دیوارها نوشتند.
اعتراضات دولت اسد را به لرزه درآورده است، اما به نظر نمی‌رسد حداقل در شرایط فعلی تهدیدی جدی و خطرناک برای اسد محسوب شود. این اعتراضات در زمانی شدت گرفته که نیروهای دولتی کنترل خود را در بیشتر مناطق کشور تثبیت کرده‌اند. در همین حال، دمشق به اتحادیه عرب بازگشته و روابط خود را با اکثر دولت‌های منطقه احیا کرده است.
با وجود این خشم در بین سوری‌ها در حال شدت گرفتن است. این خشم را می‌توان حتی در میان کسانی که به اعتراضات سال 2011 نپیوستند هم مشاهده کرد. اعتراضاتی که با سرکوبی خونین مواجه و تبدیل به جنگی ویرانگر شد.
برای برخی از معترضان، آخرین ضربه دو هفته پیش زده شد، زمانی که رئیس‌جمهور سوریه یارانه قیمت سوخت و بنزین این کشور را کاهش داد. اسد دستمزدها و حقوق بازنشستگی ناچیز بخش دولتی را دو برابر کرد اما این اقدامات تاثیر چندانی در کاهش این ضربه نداشت و در عوض باعث تسریع تورم و تضعیف بیشتر پوند سوریه شد. نتیجه این تصمیم، دولت فشار اقتصادی را بر میلیون‌ها سوری که در فقر زندگی می‌کنند افزایش خواهد داد. پس از این تصمیم خیلی زود اعتراضات در سویدا و سپس در همسایگی‌اش یعنی درعا آغاز شد.
طی دهه گذشته منطقه سویدا تا حد زیادی خود را از قیام سوریه که به جنگ و درگیری داخلی در این کشور تبدیل شد، جدا کرده بود. این استان البته شاهد اعتراضات پراکنده در محکومیت فساد و رکود اقتصادی کشور بود اما این‌بار، جمعیت به سرعت به صدها نفر افزایش یافت که سرکوب سیاسی از سوی دولت اسد را فریاد زدند و انعکاس اعتراضاتی بود که در سال 2011 کشور را تکان داد.
رایان معروف، سردبیر گروه رسانه‌ای فعال محلی سویدا 24، در مصاحبه با آسوشیتدپرس می‌گوید: «مردم به جایی رسیده‌اند که دیگر نمی‌توانند در برابر این وضعیت مقاومت کنند. همه چیز در حال فروپاشی است.» در حالی که قدرت سیاسی اسد در ماه‌های اخیر و با احیای روابط بین‌المللی در حال افزایش است، زندگی برای بسیاری از مردم سوریه به طور فزاینده‌ای بدتر شده است. در سال 2011، دولت سوریه به اعتراضات مسالمت‌آمیز با سرکوب نظامی پاسخ داد و در نهایت این قیام را به یک درگیری مسلحانه تبدیل کرد که تا امروز ادامه دارد.
حداقل 300 هزار غیرنظامی در اعتراضات و جنگ داخلی سوریه کشته شده‌اند، نیمی از جمعیت 23میلیونی سوریه پس از جنگ آواره شده‌اند و بخش زیادی از زیرساخت‌ها از بین رفته است. 90 درصد مردم سوریه در فقر زندگی می‌کنند. فساد گسترده و تحریم‌های غرب نیز فقر و تورم را بدتر کرده است. اما به نظر می‌رسد ویرانی سوریه درس عبرتی برای رژیم اسد نبوده و او همچنان به سرکوب هر نوعی از اعتراض ادامه می‌دهد.
به گزارش شبکه حقوق بشر سوریه مستقر در بریتانیا، در درعا که اغلب به عنوان زادگاه قیام 2011 از آن یاد می‌شود، اما اکنون تحت کنترل دولت است، حداقل 57 نفر در اعتراضات اخیر دستگیر شده‌اند. هرچند برخلاف سال 2011، نیروهای دولتی تاکنون از سلاح مرگبار علیه معترضان استفاده نکرده‌اند.
در سویدا اما پاسخ دولت به اعتراضات اندکی ملایم‌تر بوده است و به نظر می‌رسد اسد نسبت به استفاده از زور علیه دروزی‌ها اندکی محتاط است.
در طول سال‌های جنگ داخلی دولت اسد خود را مدافع حقوق اقلیت‌های مذهبی در برابر افراط‌گرایان اسلامی معرفی می‌کرد. در طول سال‌ها، مردان جوان استان سویدا نیز خود را برای دفاع از روستاهای خود در برابر شبه‌نظامیان دولت اسلامی و شبه‌نظامیان وابسته به دمشق مسلح کرده‌اند. جوزف داهر، پژوهشگر سوئیسی-سوری و استاد موسسه دانشگاه اروپایی در فلورانس، می‌گوید، این یک لایه محافظتی برای معترضان ایجاد می‌کند. داهر در مصاحبه با ای‌بی‌سی می‌گوید: «برخلاف سایر مناطق تحت کنترل دولت، سویدا دارای نوعی خودمختاری محدود است.»
جمال، فعال اهل سویدا، با اشاره به حمایت روحانیون دروزی از آنها، با ابراز امیدواری از ادامه تظاهرات بر خلاف سال‌های گذشته، در مصاحبه با الجزیره می‌گوید: «تنها خواسته ما سرنگونی کل رژیم است زیرا این رژیم فاسد است.»
یکی از ویدئوهایی که در فضای مجازی منتشر شده، معترضان را نشان می‌دهد که پس از بستن درهای ساختمان متعلق به شاخه‌ای از حزب بعث حاکم در شهر ملح در شرق استان سویدا، شعار می‌دادند. یکی از معترضان توضیح می‌دهد که آنها ساختمان را به دلیل نقش آن در سرکوب اعتراضات قبلی که خواستار افزایش خدمات اولیه مانند آب و برق بودند، هدف قرار دادند. او سپس فریادهای خود را متوجه رئیس‌جمهور سوریه کرد که از زمان آغاز اعتراضات علیه حکومت او در سال 2011 تلاش کرده است تا همه مخالفت‌ها را از بین ببرد. «از ملح به تو می‌گوییم، بشار اسد؛ می‌گوییم برو، ما تو را نمی‌خواهیم، تو سقوط خواهی کرد.»
به گفته فعالان، اعضای اقلیت مذهبی که اکثریت ساکنان سویدا را تشکیل می‌دهند، پرچم‌های دروزی را در کنار پرچم مخالفان سوری در جریان اعتراضات برافراشتند. معترضان در استان‌های دیگر در حمایت از خواسته‌های معترضان در سویدا و در تلاش برای به تصویر کشیدن یک اپوزیسیون متحد از این تظاهرات حمایت کرده‌اند. ابوصلاح مرعی، یک فعال در حومه شمالی حلب، در مصاحبه با الجزیره می‌گوید: «هیچ تفاوتی بین مردم سوریه از همه فرقه‌ها وجود ندارد. ما امروز به خیابان‌ها آمدیم تا این را تایید کنیم و اینکه تنها بشار اسد و همه کسانی که به او کمک کردند، روبه‌روی ما هستند.»
در همین حال، در شهرهایی همچون دمشق، لاذقیه، طرطوس و دیگر مقرهای تحت کنترل دولت اسد، برخی نارضایتی خود را با روش‌های آرام‌تر ابراز می‌کنند. آنها پیام‌های حمایت از اعتراضات را روی کاغذ می‌نویسند، از آن یادداشت‌ها در خیابان‌های شهرشان عکس می‌گیرند و این عکس‌ها را در رسانه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذارند.
دیگران در سکوت رنج می‌برند و بر بقای روزانه تمرکز می‌کنند. وضعیت اقتصادی نفس مردم سوریه را به شماره انداخته است. در دمشق، برخی به جای کیف پول، کوله‌پشتی حمل می‌کنند تا پول نقد مورد نیاز خود را برای خریدهای روزمره در میان تورم افسارگسیخته حمل کنند، در حالی که خانواده‌ها برای خرید مایحتاج اولیه تلاش می‌کنند.
تشدید وخامت شرایط در سوریه
به‌رغم کاهش خشونت‌های جنگ در چند سال گذشته، دولت سوریه نتوانسته است مناطقی را که در آنها کنترل را دوباره به دست گرفته بازسازی کند و مشکلات اقتصادی افزایش یافته است. در 23 آگوست فرستاده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد در امور سوریه تاکید کرد که بهبود وضعیت وخیم امنیتی، اقتصادی و انسانی در سوریه نیازمند تلاش‌های هماهنگ فوری همه طرف‌های درگیر است.
پدرسن، فرستاده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد در امور سوریه، هشدار داد که مردم سوریه چه در داخل و چه در خارج از سوریه همچنان به شدت از درگیری در تمام ابعاد آن رنج می‌برند. وضعیت اقتصادی در این کشور بدتر شده است و پوند سوریه طی سه ماه بیش از 80 درصد از ارزش خود را از دست داده و قیمت کالاهای اساسی از کنترل خارج شده است.
در حالی که حداقل حقوق در این کشور دو برابر شده و به حدود 13 دلار در ماه رسیده است، طبق برنامه جهانی غذا (WFP) یک سبد غذایی ماهانه در ماه ژوئن حداقل 81 دلار هزینه داشته است.
پدرسن تاکید کرد: «سوریه نمی‌تواند اقتصاد خود را در حالی که در وضعیت درگیری است، اصلاح کند.» او از تفاهم حاصل‌شده در مورد استفاده مستمر از گذرگاه مرزی باب الحوا در شش ماه آینده برای ارائه کمک‌های بشردوستانه نجات‌بخش به میلیون‌ها نفر از مردم نیازمند در شمال غرب سوریه استقبال کرد. فرستاده ویژه سازمان ملل همچنین تاکید کرد که باید از هرگونه اثر مخرب تحریم‌ها که می‌تواند بحران را تشدید کند اجتناب کرد. پدرسن تاکید کرد: «این یک واقعیت ساده است که هیچ یک از بازیگران درگیر نمی‌توانند نتیجه مناقشه را تعیین کنند یا اقدامات لازم برای ظهور راه‌حل سیاسی را انجام دهند.»
او با ابراز نگرانی از شرایط سوریه تاکید کرد که «تنها راه برون‌رفت از این شرایط، یک روند سیاسی است که در آن خود احزاب سوری در راستای قطعنامه 2254 (2015) مشارکت داشته باشند».
قطعنامه 2254 شورای امنیت سازمان ملل یکی از قطعنامه‌های شورای امنیت است که در 18 دسامبر 2015، برای پایان دادن به جنگ سوریه صادر شد.
سوریه در حالی درگیر دور تازه‌ای از اعتراضات شده که زخم درگیری‌های یک دهه اخیر حتی ذره‌ای التیام پیدا نکرده است.
فرستاده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد در امور سوریه با یادآوری تبادلات عمیق اخیر خود با نمایندگان منشور حقیقت و عدالت، از جمله عوامل کلیدی در تصمیم مجمع عمومی برای ایجاد موسسه مستقل مفقودین در سوریه، گفت: «برای خانواده‌های قربانیان، این تصمیم یک نقطه عطف با طعمی تلخ و شیرین است.
ده‌ها هزار مرد، زن و کودک بازداشت یا مفقود شده‌اند و آدم‌ربایی‌ها و بازداشت‌های خودسرانه در سراسر کشور همچنان ادامه دارد. سوری‌ها این حق را دارند که اطلاعات کامل و شفاف درباره سرنوشت و محل نگهداری این افراد در اختیار آنها قرار گیرد.»
پدرسن با ابراز نگرانی از اینکه بیش از یک سال است که روند سیاسی درون سوریه در انجماد عمیق بوده است، تاکید کرد که «یک فرآیند سیاسی حق مردم سوریه است. آنها حق دارند سرنوشت خود را رقم بزنند».
با وجود بحرانی‌تر شدن شرایط اقتصادی اما به نظر می‌رسد بشار اسد به هیچ نوعی از اصلاحات سیاسی یا اجتماعی تن نخواهد داد. دولت اسد در حالی وعده اصلاحات اقتصادی را داده که هیچ اقدام جدی در راستای حل بحران انجام نداده است.
رضوان الاطرش، مدیر مرکز سوریه برای توسعه جامعه در ادلب، در مصاحبه با الجزیره وعده‌های دولت برای اصلاحات اقتصادی را «جعلی» توصیف کرد. اما او همچنان معتقد بود که تظاهرات می‌تواند دولت را بترساند.
واکنش غرب به دور تازه اعتراضات سوریه
در حالی که اعتراضات در سوریه همچنان ادامه دارد ایالات‌متحده از تظاهرکنندگان حمایت کرده است. لیندا توماس گرینفیلد، سفیر ایالات‌متحده در سازمان ملل متحد در اوایل این هفته گفت: «مردم سوریه سزاوار حمایت کامل ما هستند. آنها سزاوار صلح و امنیت و عدالت هستند.»
استفان شنک، فرستاده ویژه آلمان در سوریه نیز «شجاعت» تظاهرکنندگان را ستود و از رژیم اسد خواست تا از خشونت برای سرکوب آنها خودداری کند. به نظر می‌رسد مردم سوریه و مخالفان اسد پس از سال‌ها جنگ و ویرانی و در میانه بحران اقتصادی عمیق دریافته‌اند تنها راه مقابله با دولت اسد اتحاد و همراهی با یکدیگر است. اعتراضات اخیر شاید تاکنون تهدیدی بنیادین علیه حکومت سوریه ایجاد نکرده باشد اما نشان‌دهنده ناکارآمدی عمیق دولت است و شکاف بین جمع کثیری از مردم این کشور و حکومت را نشان می‌دهد. حکومتی که به نظر نمی‌رسد با وجود بحران‌ها تن به اصلاحات بدهد و همچون دیواری بتنی در مقابل راه‌حل سیاسی ایستاده است.
