شریان حیاتی
ایران در زمینه زیرساخت‌ها چقدر از کشورهای منطقه عقب است؟
زیرساخت‌ها، این شریان‌های حیاتی، بیش از همیشه در قلب اقتصاد منطقه (خاورمیانه) به حرکت درآمده‌اند. دیگر رشد و توسعه محقق نمی‌شود مگر آنکه زیرساخت‌ها ایجاد شده، تکمیل شوند و به‌درستی نگهداری شوند. درست است که امروز بحث زیرساخت‌های نوین مانند اینترنت و هوش مصنوعی در میان است اما هنوز زیرساخت‌های ملموس‌تر مانند راه‌آهن، جاده، آب و برق و... نیز از ضروریات است.
ایران نیز در مسیر حرکت به سوی آینده نیاز به تقویت زیرساخت‌های قدیمی و ساخت زیرساخت‌های جدید دارد. برای آنکه به این سوال پاسخ دهیم که «ایران چه جایگاهی در زمینه زیرساخت‌ها دارد؟»، دو راه وجود دارد. اول، بررسی شاخص‌ها و آمارهای داخلی و دوم، بررسی جایگاه کشورهای همسایه ایران در حوزه زیرساخت‌ها. راه دوم مسیر بهتری برای مقایسه است. از آنجا که کشورهای همسایه در حوزه توسعه زیرساخت‌ها بیش از همیشه با هم به رقابت پرداخته‌اند، بررسی تمامی فعالیت‌های همسایگان در این گزارش امکان‌پذیر نیست. به همین جهت دو کشور امارات و قطر به عنوان دو همسایه جهت مقایسه غیرمستقیم با وضعیت فعلی ایران در نظر گرفته شدند.
تعریف
زیرساخت، سیستم‌های فیزیکی اساسی یک تجارت، منطقه یا کشور تعریف می‌شود و اغلب شامل تولید کالاهای عمومی یا فرآیندهای تولید است. نمونه‌هایی از زیرساخت‌ها شامل سیستم‌های حمل‌ونقل، شبکه‌های ارتباطی، فاضلاب، آب و سیستم‌های مدرسه است. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها پرهزینه به حساب می‌آید، اما برای توسعه اقتصادی و شکوفایی یک منطقه حیاتی است. پروژه‌های مربوط به بهبود زیرساخت‌ها ممکن است به صورت عمومی، خصوصی یا از طریق مشارکت‌های دولتی و خصوصی تامین شوند.
اقلام کلیدی
زیرساخت امکانات و سیستم‌های اساسی است که در خدمت یک کشور، منطقه یا جامعه قرار می‌گیرد. نمونه‌هایی از زیرساخت شامل شبکه‌های حمل‌ونقل انبوه و مخابرات می‌شود. زیرساخت‌های بزرگ معمولاً به‌وسیله بخش دولتی تولید شده و از درآمد مالیاتی تامین می‌شود. زیرساخت‌ها اغلب می‌توانند در مقیاس کوچک‌تر به‌وسیله شرکت‌های خصوصی یا از طریق مقامات محلی تولید شوند. زیرساخت‌ها را همچنین می‌توان به عنوان نرم یا سخت طبقه‌بندی کرد و هر دو برای اقتصاد و کیفیت زندگی در یک جامعه ضروری هستند. از آنجا که زیرساخت‌ها اغلب شامل تولید کالاهای عمومی هستند، مشاهده تامین مالی عمومی، کنترل، نظارت یا تنظیم زیرساخت‌ها معمول است. اولین پروژه زیرساختی با بودجه فدرال، فانوس دریایی کیپ هنری بود که در سال 1789 در ویرجینیا بیچ، ویرجینیا ساخته شد. گاهی اوقات شرکت‌های خصوصی، سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های یک کشور را به عنوان بخشی از تلاش برای توسعه کسب‌وکار انتخاب می‌کنند. به عنوان مثال، یک شرکت انرژی ممکن است در کشوری که می‌خواهد نفت را پالایش کند خطوط لوله و راه‌آهن بسازد و این سرمایه‌گذاری می‌تواند هم برای شرکت و هم برای آن کشور مفید باشد. افراد همچنین ممکن است تصمیم بگیرند که برای بهبود بخش‌های خاصی از زیرساخت‌های عمومی بودجه تامین کنند. به عنوان مثال، یک فرد ممکن است بودجه بهبود بیمارستان‌ها، مدارس، یا تلاش‌های محلی اجرای قانون را تامین کند.
انواع زیرساخت
زیرساخت‌ها اغلب به عنوان سخت یا نرم طبقه‌بندی می‌شوند. زیرساخت سخت عبارت است از مونتاژ فیزیکی و ملموس؛ سازه‌هایی مانند جاده‌ها، پل‌ها، تونل‌ها و راه‌آهن. زیرساخت نرم خدماتی است که برای حفظ نیازهای اقتصادی، بهداشتی و اجتماعی یک جمعیت مورد نیاز است.
زیرساخت سخت
زیرساخت‌های سخت سیستم فیزیکی مورد نیاز برای اداره یک کشور مدرن و صنعتی است. به عنوان مثال می‌توان به جاده‌ها، بزرگراه‌ها و پل‌ها و همچنین دارایی‌های مورد نیاز برای عملیاتی کردن آنها مانند اتوبوس‌های ترانزیت، وسایل نقلیه و پالایشگاه‌های نفت اشاره کرد. سیستم‌های فنی مانند تجهیزات شبکه و کابل‌کشی زیرساخت سخت محسوب می‌شوند و عملکردی حیاتی برای پشتیبانی از عملیات تجاری ارائه می‌کنند. بر اساس گزارش موسسه بروکینگز، 14 میلیون نفر در آمریکا در زمینه‌هایی که مستقیماً با زیرساخت‌ها مرتبط هستند مشغول به کارند.از مهندسان لوکوموتیو و نصاب خطوط برق گرفته تا رانندگان کامیون و کارگران ساختمانی، مشاغل زیرساختی نزدیک به 11 درصد از نیروی کار کشور را تشکیل می‌دهند.
زیرساخت نرم
زیرساخت‌های نرم نشان‌دهنده سرمایه انسانی و موسسات ضروری برای حفظ امکاناتی است که خدمات خاصی را به مردم ارائه می‌دهد مانند مراقبت‌های بهداشتی، موسسات مالی، ادارات دولتی، اجرای قانون و آموزش. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های نرم نحوه رشد و مشارکت مردم در زندگی روزمره را هدف قرار می‌دهد.
حفظ زیرساخت
نحوه نگهداری و تامین مالی زیرساخت به‌طور کلی به مالکیت آن بستگی دارد. دولت زیرساخت‌های زیادی برای حمل‌ونقل، آب و آموزش عمومی دارد. بیشتر زیرساخت‌ها متعلق به دولت‌های ایالتی و محلی است که اغلب تا حدی از طریق یارانه‌های فدرال حمایت می‌شود و برخی از زیرساخت‌ها ممکن است کاملاً خصوصی باشند.
مقایسه زیرساخت در دو کشور خاورمیانه‌ای
قطر، یکی از ثروتمندترین کشورهای خاورمیانه، از یک زیرساخت گسترده و بسیار توسعه‌یافته برخوردار است که از دهه 1950 با ثروت نفت ساخته شده و توسعه یافته است. این کشور از طریق شبکه‌ای به طول بیش از 1230 کیلومتر (764 مایل) از جاده‌های اولیه و فرعی که دوحه را با مناطق عمده صنعتی و تولید نفت مرتبط می‌کند، به هم متصل است. بیشتر این جاده‌ها، حدود 1107 کیلومتر (688 مایل)، آسفالته هستند. این کشور سیستم راه‌آهن ندارد. قطر دارای چهار فرودگاه است که دو فرودگاه آن دارای باندهای آسفالت‌نشده است. فرودگاه بین‌المللی دوحه فرودگاه اصلی این کشور است. 28 خط هوایی به دوحه خدمات‌رسانی می‌کنند و بیشتر گردشگران این کشور را با خود می‌آورند. قطر سه بندر دارد؛ دوحه، جزیره حلول و ام سعید. این کشور برای سالی مهم در سال 2024 آماده می‌شود، زیرا سازمان فواید عمومی (عشقال) و شرکت برق و آب قطر (Kahramaa) مناقصه عمومی را به ارزش 2 /19 میلیارد دلار اعلام کردند. هدف این مناقصه‌ها بازنگری زیرساخت‌ها، ارتقای خدمات عمومی و تحریک رشد اقتصادی است که بر شهروندان و مشاغل سراسر کشور تاثیر می‌گذارد. عشقال با حدود 116 مناقصه عمومی به ارزش تقریبی 2 /16 میلیارد دلار رهبری این پروژه را بر عهده خواهد داشت. این پروژه‌ها در بخش‌های متعددی از جمله توسعه زمین‌های جدید و موجود، به‌روزرسانی جامع شبکه جاده‌ای، و سیستم‌های پیشرفته فاضلاب و خروجی دریایی گسترش پیدا می‌کنند. حدود 8 /7 میلیارد دلار به حدود 41 پروژه با تمرکز بر توسعه زمین و بهبود جاده‌ها اختصاص خواهد یافت. 2 /3 میلیارد دلار دیگر برای 21 مناقصه برای ایجاد پروژه‌های جدید آب و فاضلاب اختصاص پیدا می‌کند. از سوی دیگر، کهرما قصد دارد در 279 مناقصه عمومی مشارکت کند که مجموعاً ارزش آن حدود 4 /2 میلیارد دلار است. این مناقصه‌ها سه حوزه اصلی یعنی شبکه‌های برق، شبکه‌های آب و بخش خدمات شرکت را شامل می‌شود. اکثریت این مناقصه‌ها، یعنی 1570 مناقصه یا 65 درصد کل، در سه‌ماه اول سال صادر می‌شود. این ابتکارات از سوی عشقال و کهرما نزدیک به 70 درصد از کل پیشنهاد‌های مناقصه ایالتی برای سال 2024 را تشکیل می‌دهد.
امارات
امارات متحده عربی در حال توسعه شبکه‌های حمل‌ونقل خود با سرعت زیاد و استفاده از روش‌های نوآورانه جدید برای رسیدن به اهداف بلندپروازانه است. امارات متحده عربی با داشتن برخی از بلندترین ساختمان‌های جهان و مناظر شهری نوآورانه، در خط مقدم ایجاد راهی در افق مدرن آینده قرار دارد. بناهای دیدنی فوق‌العاده به جاذبه‌ای برای گردشگران تبدیل شده‌اند و شهرهایی مانند ابوظبی و دوبی همچنان سالانه بیش از 16 میلیون بازدیدکننده دارند.
پیش‌بینی بازار صنعت ساخت‌وساز امارات
گزارش بازار ساخت‌وساز امارات متحده عربی 2025-2022 پیش‌بینی کرده است که صنعت ساخت‌وساز امارات متحده عربی در سال جاری به میزان واقعی 2 /4 درصد رشد خواهد کرد، در حالی که این کشور به بهبود قوی پس از دو سال دشوار در طول پاندمی کووید19 ادامه می‌دهد. پیش‌بینی می‌شود که صنعت ساخت‌وساز طی سال‌های 2026-2023 نرخ رشد سالانه 7 /3درصدی را ثبت کند.
سرمایه‌گذاری زیرساختی در امارات
توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و جاده همچنان در سراسر این کشور مهم است. امارات متحده عربی تعدادی پروژه زیرساختی حمل‌ونقل و جاده را در دست اجرا دارد، مانند طرح جاده دو‌طبقه شیخ زاید به ارزش 7 /2 میلیارد دلار. همچنین پروژه‌های حمل‌ونقل غیرمتعارف‌تری نیز وجود دارد، مانند پروژه پیشنهادی 9 /5 میلیارددلاری هایپرلوپ بین دوبی و ابوظبی.
وضعیت هایپرلوپ دوبی
اواخر سال گذشته Virgin Hyperloop اعلام کرد که در حال برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی تجاری خدمات خود در امارات در سه تا چهار سال آینده (به جای تا سال 2030) طبق برنامه‌ریزی اولیه است. هایپرلوپ به‌طور بالقوه زمان سفر بین دوبی و ابوظبی را به جای یک ساعت فعلی یا بیشتر، به 12 دقیقه کاهش می‌دهد. چه هایپرلوپ در آینده یک گزینه عملی باشد چه نباشد، با افزایش جمعیت 89 /1درصدی نسبت به سال گذشته و خودروهای بیشتر در جاده‌ها، امارات متحده عربی آگاه است که باید خود را با این موضوع تطبیق دهد و سیستم‌های حمل‌ونقل را در سراسر کشور تسهیل کند.
پل شینداغا در دوبی
پروژه کریدور شینداغا که از سوی اداره راه و حمل‌ونقل دوبی (RTA) هدایت می‌شود، شامل توسعه یک شبکه جاده‌ای به طول 13 کیلومتر در امتداد خیابان شیخ رشید، المینه، الخلیج و خیابان‌های قاهره در دوبی است. این پروژه به پنج فاز مختلف شامل یک پل 295متری با سرمایه‌گذاری کل پنج میلیارد درهم (37 /1 میلیارد دلار) تقسیم شده است. انتظار می‌رود هر پنج فاز آن تا سال 2027 تکمیل شود. طراحی پل دارای یک قوس معماری است که به شکل نماد ریاضی برای بی‌نهایت شکل گرفته است که به آن لقب «بی‌نهایت» داده است. برای ساخت آن، 40 بخش فولادی از طاق بی‌نهایت آن، با وزن تا 130 تن، باید بر روی نهر دوبی و بالای عرشه پل نصب می‌شد که نمی‌توانست جرثقیل با اندازه مناسب را پشتیبانی کند. گفته می‌شود این پل 24 هزار وسیله نقلیه در ساعت در هر دو جهت را در خود جای می‌دهد و همچنین دارای یک مسیر سه‌متری برای عابران پیاده و دوچرخه‌سواران است.
BIM، AR و IoT در امارات
اطلاعات بازار از اداره تجارت بین‌المللی نشان می‌دهد که با افزایش تقاضا برای جاده‌ها در امارات، توسعه‌دهندگان محلی نیز به دنبال کارایی از طریق فرآیندهای دیجیتالی یکپارچه در پروژه‌ها هستند. روندهای اخیر در صنعت، تقاضای رو‌به‌رشدی را برای فناوری‌هایی مانند مدل‌سازی اطلاعات ساختمان (BIM)، واقعیت افزوده (AR)، اینترنت اشیا (IoT) و چاپ سه‌بعدی به وجود آورده است.
استراتژی چاپ سه‌بعدی دوبی
دوبی طی دهه گذشته شاهد محبوبیت چاپ سه‌بعدی بوده است. شرکت آمریکایی Apis Cor، ساختارهای دیواری یک ساختمان اداری دو‌طبقه در دوبی را در سال 2019 چاپ کرد که به گفته این شرکت، بزرگ‌ترین سازه چاپ سه‌بعدی جهان تا به امروز بوده است. اپیس‌کر می‌گوید: «تحقیقات و توسعه گسترده‌ای برای آزمایش تجهیزات در شرایط سخت آب‌و‌هوایی و توسعه چاپ سه‌بعدی انجام شد. چاپگر با استفاده از جرثقیل در سراسر سایت ساختمان منتقل شد.» تا سال 2030، امارات متحده عربی پیش‌بینی می‌کند که طبق مقررات حاکم دوبی، 25 درصد از ساختمان‌های دوبی از طریق چاپ سه‌بعدی ساخته شود. هدف این مقررات، افزایش پایداری دوبی، علاوه بر همگامی با روندهای فناوری جهانی است. چشم‌انداز اقتصادی ابوظبی 2030 همچنین چگونگی توسعه حمل‌ونقل در سراسر کشور را نشان می‌دهد. این شامل توسعه مجدد بندر مینا رشید است تا بتواند بیش از 20 هزار قایق بادبانی را در خود جای دهد.
پروژه ریلی اتحاد
اتحاد ریل، پروژه ریلی ملی امارات، در سال 2016 با هدف اتصال 11 مرکز تجاری کلیدی این کشور آغاز شد. این پروژه بخشی از برنامه بزرگ‌تر راه‌آهن امارات متحده عربی است که هدف آن افزایش حمل‌ونقل در سراسر امارات است. این یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های راه‌آهن واحد اجراشده در جهان و جزء شبکه ریلی شورای همکاری خلیج‌فارس (GCC) امارات متحده عربی خواهد بود. این امر امارات متحده عربی را به کشورهای اطراف مانند عمان، کویت، عربستان سعودی، قطر و بحرین متصل می‌کند. این راه‌آهن در مجموع 1200 کیلومتر است. تخمین زده شده است که برای تکمیل آن به 47 میلیون ساعت کار به‌وسیله 13300 کارگر نیاز است. ساخت این پروژه 28 ماه پیش شروع شد و در این مدت 75 درصد از مرحله دوم تکمیل شده است. مرحله اول در سال 2011 با ارائه خدمات مدیریت برنامه کامل، از جمله مدیریت طراحی و نظارت بر ساخت، آکوم آغاز شد. در بررسی اجمالی پروژه آکوم (Aecom) آمده است: «این پروژه تاریخی شامل ملاحظات زیست‌محیطی گسترده و برنامه‌ریزی دقیق برای اطمینان از این است که راه‌آهن تاثیر منفی بر جوامع محلی و زیستگاه‌های اکولوژیک ندارد.» پروژه تحت حمایت دولت پیشرفت زیادی داشته است. به گفته دست‌اندرکاران این پروژه، این نشان‌دهنده عزم امارات متحده عربی برای گسترش و توسعه خطوط حمل‌ونقل بین‌کشوری است. شادی ملک، مدیرعامل شبکه ملی راه‌آهن امارات، سخنرانی اصلی را در میدل‌ایست‌ریل 2022 ایراد کرد و اظهار داشت: «ما در موقعیتی هستیم که می‌توانیم صنعت را شکل دهیم و الگوهای تجاری و رفتار انسانی را دوباره تعریف کنیم. من واقعاً معتقدم آینده حمل‌ونقل در دستان ماست. ما در اتحاد ریل متعهد هستیم که بینش رهبری خود را تقویت کنیم و نقشی اساسی در شکل دادن به پیشرفت امارات برای نسل‌های آینده ایفا کنیم.»
