دریای کم‌عمق
ایران چه جایگاهی در سرعت اینترنت دارد؟
اینترنت در ایران با ادعای مسوولان رابطه‌ای معکوس دارد. هر چقدر مسوولان ادعا کنند سرعت اینترنت افزایش یافته، کاربران با کاهش سرعت روبه‌رو می‌شوند و البته، سرعت ادعایی مسوولان، هیچ‌گاه کاهشی نیست. شاخص‌های بررسی میانگین سرعت اینترنت ایران در سپتامبر 2023 (شهریور و مهر 1402) نتایج جالبی را نشان نمی‌دهند. براساس شاخص جهانی Speedtest که هر ماه، سرعت اینترنت در کشورهای جهان را بررسی و اعلام می‌کند، اینترنت ایران از نظر پهنای باند ثابت با میانگین دانلود 66 /11 مگابیت بر ثانیه با یک پله سقوط در رده 153 از مجموع 181 کشور حاضر در این فهرست قرار گرفته است. همچنین اینترنت موبایل ایران نیز با میانگین دانلود 67 /31 مگابیت بر ثانیه، از نظر سرعت سه پله سقوط کرده و در رده 76 از میان 141 کشور ایستاده است. در همین ماه، میانگین سرعت دانلود در اینترنت ثابت جهان 31 /85 مگابیت بر ثانیه (3 /7 برابر ایران) و میانگین سرعت دانلود در اینترنت موبایل جهان 82 /47 مگابیت بر ثانیه (5 /1 برابر ایران) گزارش شده که اختلاف قابل توجهی را در سطح سرعت اینترنت ثابت و موبایل در ایران و جهان نشان می‌دهد. نکته جالب این است که کشورهای اطراف ایران عملکرد جالبی در سرعت اینترنت موبایل از خود بر جای گذاشته‌اند. کشورهای امارات متحده عربی، قطر و کویت در رده اول، دوم و چهارم ایستاده‌اند. چین هم در رده سوم پرسرعت‌ترین اینترنت موبایل جهان قرار دارد. کشورهای ماکائو، نروژ، ایسلند، بلغارستان، دانمارک و کره جنوبی نیز در رده‌های پنجم تا دهم جای گرفته‌اند. از آن‌سو، در میان بیشترین سرعت اینترنت ثابت، آسیایی‌ها باز هم گوی سبقت را از دیگر کشورهای جهان ربوده‌اند. در این فهرست، هنگ‌کنگ و سنگاپور اول و دوم هستند و شیلی در رده سوم پرسرعت‌ترین اینترنت‌های ثابت جهان قرار دارند. امارات متحده عربی، تایلند، آمریکا، چین، دانمارک، اسپانیا و ایسلند نیز در رده‌های چهارم تا دهم جای دارند. جایگاه‌های جدید ایران نشان می‌دهد که سرعت اینترنت برخلاف ادعای مسوولان کشورمان، نه‌تنها رو به صعود نبوده، بلکه با روندی کاهشی دست‌وپنجه نرم کرده است. البته بررسی آمارهای Speedtest این نکته را روشن می‌کند که ایران در سال 2021 با میانگین سرعت دانلود 41 /19 مگابیت بر ثانیه و متوسط سرعت آپلود 56 /9 مگابیت بر ثانیه در میان 177 کشور جهان در رتبه 119 سرعت اینترنت موبایل را در اختیار داشته که اکنون این رتبه بهتر شده است. از نظر سرعت اینترنت ثابت نیز ایران با میانگین سرعت دانلود 81 /37 مگابیت بر ثانیه در میان 177 کشور جهان در رتبه 97 قرار داشته است. اما نکته جالب این است که با وجود افزایش سرعت اینترنت موبایل در ایران، سرعت اینترنت ثابت با افت بسیار شدیدی روبه‌رو بوده است.
مسیر 10ساله سرعت اینترنت
سرعت اینترنت در ایران براساس شاخص‌های جهانی اعلام‌شده در ماه سپتامبر 2023 نسبت به 10 سال پیش از آن با پیشرفت به نسبت مطلوبی روبه‌رو بوده است. میانگین سرعت اینترنت ایران در سال 2013 فقط 66 /2 مگابیت بر ثانیه بوده و در رتبه 148 قرار داشته است. یکی از دلایل افزایش سرعت اینترنت ایران از سال 2023 (1392) تاکنون، اجرای شبکه ملی اطلاعات در کشورمان بوده است. شبکه ملی اطلاعات یا NIN یک شبکه داخلی است که با هدف ارائه دسترسی سریع‌تر و ایمن‌تر به اینترنت به اجرا درآمده و تا سال 2021 سرعت قابل توجهی در اجرا داشته است. این طرح در سال 2016 به صورت کامل اجرا شد و از آن زمان به بعد گسترش یافت و بیشتر نقاط کشور را زیر پوشش قرار داد. NIN با کاهش وابستگی به اتصالات بین‌المللی و مسیریابی ترافیک از طریق سرورهای داخلی به بهبود سرعت اینترنت در ایران کمک کرده است. یکی دیگر از عواملی که به افزایش سرعت اینترنت در ایران انجامیده، سرمایه‌گذاری دولت در زیرساخت فیبر نوری است. در سال‌های اخیر، تعداد کابل‌های فیبر نوری در سراسر کشور افزایش یافته که اتصالات اینترنتی سریع‌تر و مطمئن‌تری را فراهم می‌کند. این امر همچنین موجب کاهش هزینه تمام‌شده اینترنت شده و دسترسی به اینترنت برای عموم مردم را گسترش داده است. علاوه بر بهبود زیرساخت‌ها، دولت ایران اقداماتی را نیز برای افزایش رقابت میان ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی (ISP) انجام داده است. این موضوع کیفیت بهتر خدمات برای مصرف‌کنندگان را به دنبال داشته است. در سال 2017، دولت سیاست جدیدی را ارائه کرد که به شرکت‌های خصوصی اجازه ورود به بازار و رقابت با ISPهای دولتی را می‌داد. این موضوع به ارائه خدمات بهتر و افزایش سرعت اینترنت برای مصرف‌کنندگان انجامید. در کنار این موضوع، افزایش سرعت اینترنت در ایران ناشی از افزایش تقاضا برای خدمات اینترنت پرسرعت نیز بوده است. با ظهور تجارت الکترونیک و کسب‌وکارهای آنلاین، نیاز بیشتری به اتصالات اینترنتی سریع‌تر و مطمئن‌تر وجود داشت. چنین تقاضایی بر ISPها فشار آورد تا خدمات خود را بهبود بخشند و سرعت‌های بالاتری را برای پاسخگویی به خواسته‌های مصرف‌کنندگان ارائه دهند. یکی دیگر از تغییرات قابل توجهی که از سال 2013 رخ داد، افزایش ضریب نفوذ اینترنت در ایران بود. در سال 2013، فقط حدود 29 درصد از مردم به اینترنت دسترسی داشتند. این رقم در سال 2021 به بیش از 60 درصد افزایش یافت و اکنون به 75 درصد رسیده است. در وضعیت فعلی و بر اساس گزارش مرکز توسعه تجارت الکترونیکی ایران و بنا بر آمار منتشرشده از سوی وزارت ارتباطات، در مجموع 51 میلیون کاربر اینترنت در کشور وجود دارد. این افزایش در استفاده از اینترنت همچنین به بهبود سرعت اینترنت کمک کرده است زیرا ISPها مجبور به ارتقای زیرساخت‌های خود برای پاسخگویی به تقاضای رو به رشد هستند.
چالش‌های پایان‌ناپذیر
در کنار این موارد مثبت، دغدغه‌های جدی نیز برای کاربران اینترنت در ایران وجود دارد. ایران همچنان با چالش‌هایی در ارائه سرعت اینترنت سریع و مطمئن برای همه شهروندان خود روبه‌رو است. یکی از مسائل مهم، کنترل و سانسور اینترنت است. بر اساس شاخص‌های جهانی، استفاده از اینترنت در ایران به شدت تحت ارزیابی و نظارت قرار می‌گیرد و دسترسی به برخی وب‌سایت‌ها و پلت‌فرم‌های رسانه‌های اجتماعی نیز محدود شده است. این موضوع انتقاد سازمان‌های حقوق بشری را به دنبال داشته و همچنین بر اساس پژوهش‌های انجام‌شده از سوی فعالان حوزه کسب‌وکار، مانع رشد اقتصاد دیجیتال ایران شده است. از سوی دیگر، زیرساخت اینترنت ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خود با محدودیت‌های جدی روبه‌رو است. ایران به عنوان یک کشور محصور در خشکی، برای دسترسی به اینترنت به شدت به ارتباطات بین‌المللی متکی است. این موضوع سبب شده ISPها برای تامین اینترنت با هزینه‌های بالاتری روبه‌رو باشند که در نهایت، بر کیفیت خدمات اینترنت برای کاربران تاثیر منفی می‌گذارد. چالش‌های دسترسی به اینترنت ایران فقط به مناطق جغرافیایی خشک و بیابانی خلاصه نمی‌شود. زمین‌های کوهستانی نیز جای‌گذاری کابل‌های فیبر نوری را که برای دسترسی به اینترنت پرسرعت ضروری است، دشوار می‌کند. چنین موضوعی سبب شده تا همه نقاط کشور به صورت برابر به اینترنتی با سرعت یکسان دسترسی نداشته باشند. در واقع، مناطق روستایی کشورمان در بسیاری مواقع با اتصالات اینترنتی کندتر و با قابلیت اطمینان کمتری مواجه هستند. علاوه بر این، اتصال محدود ایران به اینترنت جهانی، آن را در برابر اختلالات خارجی آسیب‌پذیر می‌کند. در سال 2018، یک حمله سایبری به زیرساخت اینترنت ایران باعث ایجاد اختلال و کندی گسترده شد و میلیون‌ها کاربر را تحت تاثیر قرار داد. چنین حوادثی نه‌تنها بر اقتصاد کشور اثرگذار است، بلکه مانع دسترسی شهروندان به خدمات و اطلاعات ضروری می‌شود. موضوع دیگر نبود رقابت در بازار ISPهاست. در حالی که دولت با ارائه مجوز به شرکت‌های خصوصی برای ورود به بازار گام‌هایی برای افزایش رقابت برداشته، اما ISPهای دولتی همچنان بر بازار تسلط دارند. بازار نیمه‌انحصاری، قیمت‌های بالاتر اینترنت و البته کیفیت پایین خدمات را برای مصرف‌کنندگان به دنبال داشته است.
دولت چه‌کاره است؟
دولت ایران برای مقابله با چالش‌های قرارگرفته بر سر راهش برای افزایش سرعت اینترنت، مجبور به انجام اقدامات متعددی است. البته، پیش از اجرای این اقدامات باید بررسی شود که آیا دولت تمایل دارد چنین اقداماتی را انجام دهد که سرعت اینترنت افزایش یابد یا خیر؟ در درجه نخست، دولت باید شرایطی را فراهم آورد که کنترل شدید فضای اینترنت مورد نیاز کاربران، کاهش یابد. چنین اقدامی، نه‌تنها آزادی بیان را ارتقا می‌دهد، بلکه سرعت اینترنت را با کاهش ازدحام ناشی از فیلترینگ بهبود می‌بخشد. در گام دوم لازم است دولت در زیرساخت‌های اینترنتی و به ویژه در مناطق روستایی بیشتر سرمایه‌گذاری کند. این اقدام نیز به پر کردن شکاف دیجیتال و دسترسی برابر به اینترنت پرسرعت برای همه شهروندان یاری می‌رساند. علاوه بر این، دولت باید با سرمایه‌گذاری در کابل‌های زیردریایی یا ایجاد ارتباطات جایگزین از طریق کشورهای همسایه، در جهت بهبود اتصال خود به اینترنت جهانی تلاش کند. در کنار این سه اقدام اساسی، دولت باید نیم‌نگاهی نیز به فعالیت ISPها داشته باشد تا سرعت اینترنت در ایران افزایش یابد. افزایش رقابت در بازار ISPها سبب ارائه خدمات بهتر به کاربران و قیمت‌های مقرون به‌صرفه‌تر برای مصرف‌کنندگان می‌شود. دولت می‌تواند با اجرای سیاست‌هایی که شرکت‌های خصوصی را برای ورود به بازار و رقابت با ISPهای دولتی تشویق می‌کند، به این مهم دست یابد.
یک نیاز حیاتی
دسترسی به اینترنت پرسرعت، عاملی حیاتی در توسعه کشورها به شمار می‌رود. به ویژه اینکه اینترنت، عملکرد کشورها در عصر دیجیتال امروزی را افزایش می‌دهد. انقلاب اینترنت، شیوه ارتباط مردم، دسترسی به اطلاعات و تجارت را متحول کرده است. نقش اینترنت پرسرعت بر توسعه یک کشور، غیرقابل انکار است؛ زیرا پتانسیل رشد اقتصادی، بهبود آموزش، ارتقای استانداردهای بهداشتی، درمانی و افزایش ثبات کلی اجتماعی و سیاسی را در خود جای داده است. اینترنت پرسرعت نقش غیرقابل انکاری در ارتقای رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه داشته است. این جنبه ارتباطی فراگیر، فرصت‌های جدیدی را برای کسب‌وکارها باز کرده تا دامنه فعالیت‌ها، محصولات و خدمات خود را گسترش دهند و کارایی خود را ارتقا دهند. اکنون و با تکیه بر اینترنت پرسرعت، شرکت‌ها و کسب‌وکارها می‌توانند به بازارهای جهانی دسترسی داشته باشند، با شرکای بین‌المللی همکاری کنند و فرآیندهای اجرایی خود را به ساده‌ترین شکل ممکن تقلیل دهند. این سه دستاورد، توسعه تجاری و سرمایه‌گذاری در راه‌اندازی کسب‌وکارها را بهبود بخشیده و در نهایت رشد اقتصادی بسیاری از کشورها را به دنبال داشته است. کره‌جنوبی از جمله کشورهایی به شمار می‌رود که به دلیل سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های اینترنت پرسرعت، گام‌های مهمی در توسعه اقتصادی خود برداشته است. در اواخر دهه 1990، کره‌جنوبی یک طرح ملی پهنای باند را آغاز کرد که هدف آن ارائه دسترسی به اینترنت پرسرعت مقرون به‌صرفه برای شهروندانش بود. در نتیجه، این کشور اکنون دارای یکی از سریع‌ترین و گسترده‌ترین شبکه‌های باند پهن در جهان است. این موضوع به کسب‌وکارهای کره‌جنوبی امکان رقابت در سطح جهانی را داده که موجب افزایش صادرات و شکوفایی اقتصاد شده است. از سوی دیگر، در دسترس بودن اینترنت پرسرعت تاثیر عمیقی بر آموزش در کشورهای در حال توسعه داشته، راه‌های جدیدی را برای یادگیری باز کرده و دانش‌آموزان را با مجموعه وسیعی از منابع آموزشی و دوره‌های آنلاین مرتبط می‌کند. در چنین وضعیتی، شکاف آموزشی میان کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه پر می‌شود، زیرا دانش‌آموزان کشورهای در حال توسعه با تکیه بر زیرساختی به نام اینترنت پرسرعت می‌توانند به مواد آموزشی باکیفیت دسترسی داشته باشند و با دانش‌آموزان سراسر جهان به تعاملات علمی و عملکردی بپردازند. روآندا یک نمونه عالی از کشوری به شمار می‌رود که اینترنت پرسرعت را برای بهبود شاخص‌های آموزشی خود مورد استفاده قرار داده است. دولت روآندا در سال 2008 برنامه‌ای به نام «یک لپ‌تاپ برای هر کودک» به اجرا درآورد که هدف آن فراهم کردن لپ‌تاپ و دسترسی به اینترنت برای هر دانش‌آموز دبستانی بود. این ابتکار چشم‌انداز آموزشی در روآندا را متحول کرده و دانش‌آموزان اکنون می‌توانند به محتوای آموزشی دسترسی داشته باشند و با دانش‌آموزان کشورهای دیگر همکاری کنند. در نتیجه، این کشور با افزایش ثبت‌نام و بهبود عملکرد تحصیلی، شاهد پیشرفت‌های قابل توجهی در سیستم آموزشی خود بوده است.
کیفیت زندگی، اینترنت پرسرعت می‌خواهد
اینترنت پرسرعت به بخشی ضروری از زندگی مدرن تبدیل شده و نقش آن بر کیفیت زندگی مردم غیرقابل انکار است. اینترنت پرسرعت با افزایش دسترسی به اطلاعات، توسعه ارتباطات، بهبود تحصیلات، تسهیل کسب‌وکار، ایجاد سرگرمی، ارتقای سطح بهداشت و درمان و دسترسی بهتر به خدمات موجب بالاتر رفتن کیفیت زندگی مردم می‌شود. یکی از اصلی‌ترین جنبه‌هایی که کیفیت زندگی مردم را بهبود می‌بخشد، ارتقای سطح بهداشت و درمان است. اینترنت، امکان ارائه خدمات پزشکی از راه دور را فراهم کرده و شرایطی را ایجاد می‌کند تا فناوری برای ارائه مراقبت‌های پزشکی از راه دور به خدمت گرفته شود. این موضوع، به ویژه برای افرادی که در مناطق دورافتاده با دسترسی محدود به امکانات بهداشتی زندگی می‌کنند مفید بوده است. پزشکان با اتکا به اینترنت پرسرعت می‌توانند با بیماران مشورت کنند، بیماری‌ها را تشخیص دهند و حتی جراحی را از راه دور انجام دهند. برزیل کشوری است که پیشرفت‌های چشمگیری در استفاده از اینترنت پرسرعت برای بهبود مراقبت‌های بهداشتی داشته است. دولت برزیل در سال 2009، برنامه ملی پزشکی از راه دور را راه‌اندازی کرد که هدف آن اتصال امکانات بهداشتی از راه دور با بیمارستان‌های شهری از طریق اینترنت پرسرعت بود. اجرای این طرح به پزشکان مناطق روستایی این امکان را داد که به مشاوره‌های تخصصی دسترسی داشته باشند و مراقبت‌های بهتری را به بیماران خود ارائه دهند. در نتیجه، برزیل شاهد کاهش قابل توجهی از میزان مرگ‌ومیر و بهبود نتایج کلی مراقبت‌های بهداشتی بوده است. در دیگرسو، دسترسی به اینترنت پرسرعت تاثیر قابل توجهی بر ثبات اجتماعی و سیاسی کشورهای در حال توسعه داشته است. مردم با استفاده از اینترنت پرسرعت می‌توانند نظرات خود را بیان کنند، به اطلاعات دسترسی داشته باشند و دولت‌های خود را پاسخگو بدانند. افزایش شفافیت و دموکراسی ارمغان اینترنت پرسرعت برای جوامع بوده است، زیرا شهروندان توانسته‌اند حضور فعال‌تری در روند سیاسی کشور خود داشته باشند. کنیا نمونه کشوری است که به دلیل برخورداری از اینترنت پرسرعت، تغییرات اجتماعی و سیاسی قابل توجهی را تجربه کرده است. در سال 2009، دولت کنیا یک شبکه ملی فیبر نوری با هدف دسترسی به اینترنت پرسرعت برای شهروندان را راه‌اندازی کرد. چنین اقدامی رشد فعالیت‌های آنلاین و روزنامه‌نگاری شهروندی را به دنبال داشت و زمینه را برای مردم کنیا فراهم کرد تا نظرات خود را بیان کنند و دولت خود را پاسخگو بدانند. در نتیجه، ثبات سیاسی در این کشور افزایش یافت و شفافیت، به سرفصل فعالیت‌های دولتی در کنیا تبدیل شد.
