هوای قاتل

هوا هم می‌کُشد اما آرام و تدریجی. هر سال هفت میلیون نفر یعنی چهار برابر بیشتر از تلفات ناشی از ایدز به خاطر آلودگی هوا می‌میرند. تاکنون 543 هزار کودک زیر پنج سال به دلیل آلودگی هوا جان داده‌اند و 90 درصد کودکان دنیا هوای سمی تنفس می‌کنند. سرطان ریه ناشی از هوای آلوده در هر سال جان 62 هزار نفر را می‌گیرد، حدود 712 هزار مرگِ ناشی از بیماری‌های قلبی و تنفسی به خاطر آلودگی هواست، بیش از 339 میلیون نفر در سراسر جهان به دلیل هوای ناسالم به آسم مبتلا هستند و فقط بیش از 5 /37 میلیون هندی یعنی معادل نیمی از جمعیت انگلستان آسم دارند. 6 /19 درصد از 3 /66 میلیون مرگ ناشی از دیابت نوع دوم علت مرگ‌ومیر افراد 50 تا 74ساله در سراسر جهان تشخیص داده شده است. جغرافیای ناامن و پر از ذرات«‌PM 2.5‌» برای 3 /97 درصد از جمعیت جهان و زندگی 99 درصد مردم دنیا در هوای آلوده، امید به زندگی را بین 2 /2 تا پنج سال کم کرده که کاهشی بیش از سه برابر ناشی از مصرف الکل و آب ناسالم، شش برابر ایدز و 89 برابر درگیری و تروریسم است و نشان می‌دهد تقریباً هر کدام از ما همواره با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، سکته مغزی، بیماری‌های ریوی، سرطان و ذات‌الریه مواجه هستیم و کاهش باروری در زنان و مردان را نیز باید بدان اضافه کنیم. 

طبق پژوهش‌های فوریه 2022 مجله پزشکی «‌JAMA Network Open»، آلودگی هوا بر اسپرماتوژنز ‌(زمان تولید اسپرم)، توانایی حرکت و شنا کردن اسپرم و ذخیره «اپیدیدیم» آن تاثیر مستقیم می‌گذارد به نحوی که با افزایش ذرات معلق محیطی «PM10 و PM2.5» آستنوزواسپرمی (AZS) یکی از علل عمده ناباروری مردان به ترتیب 14 و 9 درصد افزایش می‌یابد و کاهش 6 /3 و 44 /2درصدی در تحرک اسپرم را به همراه دارد. همچنین باعث کاهش استرادیول (‌β-Estradiol17)، هورمونی که در چرخه قاعدگی دخیل است، می‌شود. خطر اختلال در چرخه قاعدگی و پریودهای نامنظم و هومئوستازی (Homeostasis)‌ را بالا می‌برد. باعث اثرگذاری بر آنتی مولرین (‌AMH‌)، تسریع پیری تخمدان و کاهش سن باروری می‌شود. گامت‌های جنینِ در حال رشد زنان باردار را تحت تاثیر قرار داده و می‌تواند این تغییر را به نسل بعدی منتقل کند. نتایج «IVF» و لقاح مصنوعی را تا حدود قابل توجهی کاهش می‌دهد و با اثرگذاری بر سلامت کلی باروری بر رشد زادوولد جهانی تاثیر می‌گذارد و طبق یک تخمین می‌تواند بر تعداد 7 /9 میلیاردنفری انسان‌های روی کره زمین تا سال 2064 اثر بگذارد، باعث بحران سَنسدمیک و صخره جمعیتی شود، در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا سالانه 141 میلیارد دلار هزینه بر جای بگذارد، روزانه بیش از هشت میلیارد دلار به اقتصاد جهان ضربه بزند، حدود ۳۱ تریلیون دلار از تولید ناخالص داخلی جهان را به خطر بیندازد و این احتمال را تقویت کند که آلودگی هوا، رفتارهای باروری و قومی را تغییر خواهد داد.

جمعیت شناور

احتمالی که ژوون گائو، ران سانگ و کریستوفر تیمینز، تلاش کردند آن را با مدل باروری «کمیت-کیفیت» یا «Q-Q» اثبات و در مقاله‌ای پژوهشی با عنوان ‌«پیامدهای باروری آلودگی هوا در چین» اعلام کنند افزایش آلودگی هوا باعث افزایش هزینه‌های والدین به ازای هر فرزند می‌شود، قیمت‌های سایه‌ای تعدد فرزندان را افزایش و باروری را کاهش می‌دهد و در کشورهایی مانند چین تاثیرات منفی قابل توجهی بر جای می‌گذارد؛ چون این کشور دارای چند شاخصه مهمِ اثرگذار بر انتخاب‌های باروری و باورهای قومی و مردمی است. در چین میزان انتشار کربن به ازای هر نفر، نصف انتشار کربن در آمریکاست، اما جمعیت زیاد و 4 /1میلیاردی چین و همچنین رشد اقتصادی انفجاری این کشور، باعث شده از نظر کل میزان انتشار کربن، جلوتر از همه کشورهای جهان قرار بگیرد. چین در سال ۲۰۰۶ به بزرگ‌ترین منتشرکننده دی‌اکسید کربن دنیا تبدیل شد و حالا عامل بیش از یک‌چهارم انتشار کل گازهای گلخانه‌ای دنیاست. از سویی، نگرش افراد تحصیل‌کرده و دارای مهارت در چین نسبت به «سرمایه انسانی» با نظر به جغرافیای سکونت بسیار اهمیت دارد. به نحوی که این افراد در فرزندآوری نیز به کیفیت آموزش، پرورش و کسب مهارت‌های کاربردی اهمیت بیشتری می‌دهند تا تعدد فرزندان؛ علاوه بر آن، سیاست تک‌فرزندی چین (‌OCP‌) به‌طور متفاوتی بر گروه‌های مختلفی از مردم این کشور چون جمعیت شناور آن تاثیر داشته است. چین از سال ۱۹۷۹ برای کنترل جمعیت، سیاست تک‌فرزندی را به اجرا گذاشت و کسانی که از این قانون تبعیت نمی‌کردند، جریمه یا از کار اخراج و در مواردی هم مجبور به سقط‌جنین می‌شدند. هزینه نگهداری و تربیت فرزند در شهرهای بزرگ هم مانع از داشتن فرزند بیشتر در بین زوج‌ها می‌شد؛ از این‌رو، برای مردمی که یک فرزند داشتند، ناخواسته کیفیت فرزندآوری و تربیتِ همراه با مراقبت‌های تجمیعی برای داشتن فرزند و بزرگ کردن آن با یک تقاضای روبه‌رشد مواجه شد که این خود بر نرخ باروری تاثیر می‌گذاشت. متعاقب آن با لغو «هزینه حفظ نظم اجتماعی» یعنی جریمه مالی که زوج‌ها برای «داشتن فرزند فراتر از حد تعیین‌شده» پرداخت می‌کردند همراه با توسعه سیاسی تشویقِ دولت‌های محلی به ارائه مرخصی به والدین و افزایش حق اشتغال زنان، بر نرخ باروری اثر گذاشته بود؛ به نحوی که داده‌های سرشماری جمعیت چین در سال 2010 نشان داد 6 /53 درصد از جمعیت شناور که «نسل جدید مهاجران» نام گرفتند، در سال 1980 و پس از آن متولد شدند و درصد بالایی از آنها در گروه سنی باروری قرار گرفتند. و این در حالی بود که توسعه اقتصادی انفجاری چین با افزایش آلودگی‌ها همراه شده بود، ضررهای اقتصادی ناشی از آلاینده‌ها را بالا برده و حجم وسیعی از پژوهش‌ها، اثرات منفی آلودگی هوا و پیامدهای سلامتی و توسعه سرمایه انسانی و کودکان را مستند کرده بودند. این پژوهش‌ها تاکید داشتند گرچه نرخ باروری بالا رفته اما آلودگی شدید هوا باعث افزایش میزان مرگ‌ومیر در میان نوزادان شده است، سلامت کودکان را مختل و عملکرد تحصیلی آنها را تضعیف خواهد کرد که در سطح خود مهم و قابل استناد بوده و هستند گرچه همگی فاقد تجزیه و تحلیل اثرات آلودگی هوا بر رفتارهای باروری و قیمت‌های سایه‌ای آلودگی و باروری بر مبنای یک مدل استاندارد کمی-کیفی‌اند.

وارونگی بارداری

در مدل استاندارد کمیت-کیفیت باروری فرض بر این است که بین کمیت و کیفیت فرزندان، رابطه جایگزینی وجود دارد. ابهام در مورد علامت و اثر نهایی تولد فرزند جدید بر کیفیت فرزندان موجود و خطی یا غیرخطی بودن این اثر نیز موجب شد تا در این پژوهش، به بررسی رابطه بین کمیت و کیفیت فرزندان پرداخته شود. بر اساس چارچوب این مدل، قیمت سایه‌ای یک فرزند جدید در چین به هزینه‌های سرمایه‌گذاری در کیفیت کودک مثل هزینه‌های آموزشی و بهداشتی بستگی دارد. این در حالی است که آلودگی هوا خطرات سلامتی کودکان را افزایش می‌دهد و می‌تواند عملکرد تحصیلی آنها را تضعیف کند. بنابراین، اگر والدین تقاضای زیادی برای کیفیت داشته باشند، احتمالاً هزینه‌های خود را به منظور پیشرفت تحصیلی و وضعیت سلامتی فرزندان خود در راستای کاهش اثرات نامطلوب قرار گرفتن در معرض آلودگی افزایش می‌دهند. همچنین در شهرهایی زندگی می‌کنند که بازدهی سرمایه انسانی در آنها بالاتر است و دارای سطوح تحصیلاتی بالاتری هستند، احتمالاً تقاضا برای کیفیت کودک برای پیشرفت تحصیلی و سلامت بیشتر خواهد بود و انتخاب‌های باروری افراد ممکن است نسبت به قرار گرفتن در معرض آلودگی حساس‌تر باشد. کمااینکه اگر والدین تقاضای زیادی برای کیفیت داشته باشند، آلودگی هوا این سرمایه‌گذاری‌ها را افزایش می‌دهد، اما اگر تقاضای والدین به اندازه کافی قوی نباشد، ممکن است تاثیر معناداری بر آن نداشته باشد. در نتیجه، تاثیر کلی آلودگی بر قیمت سایه تعداد فرزند و در نتیجه انتخاب‌های باروری افراد، به قدرت ترجیح والدین برای کیفیت فرزند بستگی دارد؛ یافته‌ای که برای اثبات آن، ژوون گائو و همکارانش، چند مرحله متفاوت تجربی و تحلیلی را تبیین و اجرا کردند. برای این منظور و در پی پژوهش خانا و همکارانش در سال 2021، «پیامدهای بهره‌وری مهاجرت ناشی از آلودگی در چین»، آنها از داده‌های «‌PM2.5» ماهواره‌ای برای اندازه‌گیری کیفیت هوا استفاده کردند؛ چون «‌PM2.5» از سال 2000 به آلاینده غالب هوا در چین تبدیل شده و بهترین شاخص برای خطرات بهداشتی مرتبط با آلودگی جوی از سوی «‌WHO‌» در نظر گرفته می‌شود. مضاف بر آن داده‌های ماهواره‌ای برای این شاخص قابل اعتمادتر محسوب می‌شوند چون همه شهرهای چین را از سال 1998 پوشش می‌دهند، امکان دستکاری توسط مسوولان دولتی و محلی را ندارند و همبستگی آنها با اندازه‌گیری‌های انجام‌شده مبتنی بر مانیتور توسط کنسولگری‌های ایالات متحده در چین نزدیک به 8 /0 است. اما و از آنجا که این داده‌ها کافی نبودند و بی‌شک آلودگی می‌تواند با فعالیت‌های اقتصادی محلی ارتباط داشته باشد آنها دو ابزار دیگر را نیز برای شناسایی اثرات «‌Ceteris Paribus» آلودگی دخیل کردند؛ یکی «وارونگی حرارتی» که داده‌های آن با استفاده از نسخه دوم پروژه «تحلیل گذشته‌نگر عصر مدرن برای تحقیقات و کاربردها» سازمان ملی هوانوردی و فضایی «‌MERRA-2» طی دوره‌های شش‌ساعته گردآوری شد و دیگری نیروگاه‌های هم‌جهت باد و نیروگاه‌های زغال‌سنگ 25ساله در فاصله 45 تا 50کیلومتری از شهرها که اطلاعات مربوط به آنها از سالنامه‌های برق چین، سالنامه‌های آماری انرژی و اطلاعات مرتبط با تعداد و سال کاشت گیاهان بین نیروگاه‌ها و شهرها استخراج شد و تحلیل تمامی داده‌ها و سنجش این دو ابزار نشان داد، اگر غلظت «‌PM2.5» به میزان 10 میکروگرم بر مترمکعب در طول سه سال افزایش یابد، احتمال تولد نوزاد (در 12ماهگی) تا 12 درصد کاهش می‌یابد که با نتایج باروری زنان از سال 1998 تا 2010 بدون توجه به سابقه باروری قبلی آنها هم‌سویی دارد؛ و البته با نتایج حاصل از بررسی پویایی نیروی کار چین بر مبنای نظرسنجی اجتماعی ملی «‌CLDS» و تحلیل پاسخ 21700 زن در سنین باروری از 29 استان چین به این سوال که «اگر محدودیت‌های اقتصادی، آلایندگی و «OCP» نبود، دوست داشتید چند فرزند داشته باشید؟». الگوی حاصل از پاسخ‌ها طی سال‌های 2012، 2014 و 2016 نشان می‌دهد که افزایش موقتی قرار گرفتن در معرض آلودگی به‌طور قابل توجهی سطح باروری و تعداد فرزندان خانواده‌های چینی را کاهش می‌دهد و این موضوع ناخواسته موجب ناتوانی نیروی کار و کمبود نیروی انسانی فعال در درازمدت خواهد شد.

ترس از واقعیت

اما آلودگی واقعاً و چگونه بر تعداد مطلوب فرزندان زنان در سن باروری این تاثیرگذاری را دارد و مانعی برای داشتن تعدد فرزندان است؟ نتایج تحلیل‌های این سه محقق نشان می‌دهد که هیچ توضیح مستقلی برای آن وجود ندارد اما ارتباط چند مکانیسم و متغیر «افزایش قیمت سایه‌ای مرتبط با تعداد فرزندان، باروری قومی و تغییرات ناشی از آلودگی بر درآمد» می‌توانند دلایل وقوع این اتفاق را توضیح دهند. در چین هر 10 سال یک‌بار سرشماری ملی جمعیت انجام می‌شود و سرشماری جمعیت سال 2010 طیف وسیعی از ویژگی‌های جمعیتی و اقتصادی افراد از جمله سن، جنسیت، تحصیلات، شغل، گروه قومی، وضعیت تاهل، تولد و شهر سکونت آنها را ثبت کرده است. حال اگر شاخص باروری یک زن در سن باروری، زایمان او در 12 ماه گذشته تعریف شود و چون مردم هان تقریباً 92 درصد از جمعیت چین را تشکیل می‌دهند، انتخاب‌های باروری زنان قومی هان و بررسی رفتارهای آنها با اقلیت‌های قومی دیگر ملاک واقع شود و داده‌های باروری فردی با اندازه‌گیری تعداد ایده‌آل فرزندان از نظرسنجی «‌CLDS»، تکمیل و عوامل مخدوش‌کننده لحاظ شود؛ برای نمونه در نظر گرفته شود که در چین، هزینه‌های مسکن به شدت با تصمیمات باروری افراد مرتبط است، زیرا مالکیت خانه و وضعیت اجاره بلندمدت تعیین‌کننده سطح دسترسی فردی به بسیاری از مزایای دولتی است یا بر اساس تئوری قیمت رضایت‌بخش بکر در پژوهش «کمیت و کیفیت کودکان» کیفیت هوا و باروری می‌تواند متاثر از سطح قیمت‌گذاری‌ها بر مسکن باشد، به نحوی که شهرهایی با رشد اقتصادی سطح آلودگی بالاتر و نرخ باروری پایین‌تری داشته باشند؛ همچنین، توجه شود که گروه‌های اقلیت معمولاً در مناطق روستایی دورافتاده ساکن می‌شوند که کمتر در معرض آلودگی هوا قرار دارند؛ آنها مشمول طرح «OCP» و محدودیت‌های زادوولد نمی‌شوند. اقلیت‌های قومی تقاضای کمتری در حوزه کیفیت کودک نسبت به مردم هان دارند و اقلیت‌های قومی که در مناطق شهری چین کار می‌کنند، ممکن است در معرض همان سطح آلودگی هوا باشند که مردم هان هستند. ضرایب برهم‌کنش سه‌گانه بین معیار سختگیری «OCP» بر پایه جریمه‌های نقض قانون و افزایش «‌PM2.5» در طول سال‌ها، نشان می‌دهد که «OCP» چین پیامدهای آلودگی هوا را بر تصمیم‌های باروری افراد گسترش داده و به‌طور قابل ‌توجهی به واکنش متفاوت باروری به آلودگی بین مردم هان و اقلیت‌های قومی کمک کرده است. کمااینکه اگر چارچوب «Q-Q» معیار واقع شود، بر اساس آن، افرادی که دارای تحصیلات عالی هستند، در مکان‌هایی زندگی می‌کنند که بازدهی بالاتری از سرمایه انسانی دارند یا به خاطر محدودیت‌های شدید «OCP» ترجیحشان دادن کیفیت بهتر به زندگی کودکشان است تا داشتن تعداد فرزندان بیشتر و در مقابل، پیامدهای آلودگی بر میزان هزینه‌های والدین به ازای هر فرزند تاثیر مستقیم می‌گذارد تا بدان‌جا که قیمت‌های سایه را افزایش می‌دهد، در واقع، تولیدمثل را «گران‌تر» می‌کند و میل به کودکان را کاهش می‌دهد، می‌توان به عنوان نتایج و دلایل چگونگی اثرگذاری آلودگی هوا بر نرخ باروری تایید کرد افزایش آلودگی در طول زمان به‌طور قابل توجهی هزینه‌های والدین را برای هر فرزند افزایش می‌دهد و قیمت سایه مرتبط با تعداد فرزند را ایجاد می‌کند. اثرات آلودگی بر باروری زنانی که از تحصیلات بالاتری برخوردارند و در شهرهایی با بازده سرمایه انسانی بالاتر زندگی می‌کنند بسیار قوی‌تر است، زیرا این دو گروه تقاضای بالاتری برای کیفیت بیشتر و بهتر فرزند خواهند داشت. اقلیت‌های قومی حساسیت کمتری نسبت به آلودگی هوا دارند و پاسخ متفاوت باروری در بین مردم هان و گروه اقلیت، ناشی از سطح سخت‌گیری‌های «OCP» است که به‌طور مثبتی با تقاضای افراد برای کیفیت فرزند ارتباط دارد و مهم‌تر آنکه چون کاهش باروری می‌تواند جمعیتِ در سن کار را کاهش دهد، به عدم تعادل جمعیتی و تضعیف توسعه اقتصادی بلندمدت منجر خواهد شد، اثرات مخربی دارد و اثبات می‌کند هزینه‌های مرتبط با آلودگی هوا بیشتر از آن چیزی است که اقتصاددانان محیط زیست تابه‌حال تصور می‌کردند و باید از آن ترسید.