سبزگرایی زیر تیغ

  جواد حیدریان: درگذشت پروفسور پرویز کردوانی چهره ماندگار طبیعت ایران که او را پدر کویرهای ایران لقب داده‌اند، بهانه‌ای است تا نقش کنشگران محیط‌ زیست و طبیعت را در ایران زیر ذره‌بین ببریم. پرویز کردوانی به رک‌گویی و شجاعت در بیان نظراتش معروف است. حتی زمانی حرف از توقف احیای دریاچه ارومیه زد و گفت وقتی دریاچه به چنین سرنوشتی دچار شده بهتر است احیای آن متوقف شود! اظهارنظری رادیکال که البته منتقدان زیادی داشت. او البته از مهم‌ترین مخالفان سدسازی و انتقال آب در ایران بود. متخصص محیط ‌زیستی که به‌رغم اعتماد عالی‌ترین مقام رهبری کشور نسبت به او هرگز توصیه‌هایش در روندهای توسعه در ایران جدی گرفته نشد. درگذشت پرویز کردوانی در 90سالگی بهانه‌ای را فراهم کرده تا ضمن بزرگداشت یاد و خاطره این چهره ملی، به بررسی وضعیت کنشگری محیط ‌زیست و فعالیت در حوزه طبیعت ایران بپردازیم. حوزه‌ای که فعالیت در آن آسان نیست و متاسفانه حتی هزینه‌زا نیز بوده است. نگاهی به وضعیت فعالان محیط ‌زیست در سال‌های اخیر نشان می‌دهد مخالفت با روش‌های خسارت‌بار توسعه کشور مبتنی بر مصرف منابع حیاتی از جمله منابع آب و خاک و بی‌توجهی به اهمیت تنوع زیستی در نقشه‌های مدیریتی سرزمین، آنها را در موقعیت حقوقی ضعیفی قرار داده است. شکل‌گیری پرونده‌های قضایی، دستگیری و زندان یا اجبار به مهاجرت و خروج از کشور و در نهایت انزوا و سکوت سرنوشت غالب فعالان و کنشگران محیط ‌زیست ایران طی سال‌های اخیر بوده است. بی‌اعتمادی نهادهای امنیتی و قضایی به فعالیت فعالان محیط ‌زیست چنان بالاست که فعالیت در این حوزه را به یکی از پرچالش‌ترین حوزه‌های مدنی و اجتماعی بدل کرده است. البته باید گفت که فعالیت اجتماعی و مشارکت مدنی در حوزه‌های مختلف کشور آسان نیست اما این سال‌ها، محیط ‌زیست در صدر پرتنش‌ترین حوزه‌های کنشگری اجتماعی بوده است.

سوی دیگر کنشگری محیط‌ زیست و منابع طبیعی در ایران، دل‌پریشی علاقه‌مندان و دلسوزان ایران برای سرزمینی است که از نظر آب‌وهوایی و اقلیمی در منطقه‌ای پرتنش واقع است و از طرفی از ساخت مدیریتی بادرایتی در حوزه آب و خاک برخوردار نیست که حفظ سرزمین برایش اولویتی داشته باشد. چنانچه ایران اکنون یکی از بالاترین نرخ‌های فرسایش خاک و بالاترین نرخ‌های برداشت آب‌های زیرزمینی را داشته و یکی از کشورهایی است که با تنش شدید فرونشست خاک روبه‌رو است. جنگل‌زدایی به سرعت در حال انجام است و کاهش جمعیت حیات وحش در ایران نرخ شتابناکی دارد. آموزش عمومی محیط‌ زیست در اولویت نیست و دولت‌ها با تکیه بر مصرف منابع آب و خاک در پی تولید ثروت هستند. مجموعه این عوامل ایران را در یکی از بدترین موقعیت‌های مدیریتی خود در طول تاریخ حیات تمدنی‌اش قرار داده است که هزینه آن به ناچار بر دوش کنشگران غیردولتی منابع طبیعی و محیط‌ زیست ایران سنگینی می‌کند و فعالیت در این حوزه را برای کنشگران سخت کرده است. در این پرونده به این پرسش پاسخ می‌دهیم؛ چرا کنشگری محیط‌ زیست در ایران پرهزینه است؟