بیتکوین و اخلال در نظام مالی
آیا بیتکوین آینده را کنترل خواهد کرد؟
جک کمپ (Jack Kemp) عضو کنگره آمریکا در سال 1984 قانون استاندارد طلا را معرفی کرد. در آن زمان اکثر مردم عقیده داشتند هیچ چیز دیگری باثباتتر از طلا وجود ندارد که بتواند مبنای اقتصاد قرار گیرد. با این حال اکنون پس از گذشت سه دهه طلا جذابیت و شکوه اولیه خود را از دست میدهد و کودک نوظهوری به نام بیتکوین جای آن را میگیرد. چیزی که در سال 1984 همانند یک داستان علمی-تخیلی به نظر میرسید. امروز ما شاهد آن هستیم که بیتکوین به عنوان پولی ایمن جای طلا را میگیرد و به انتخاب اول سرمایهگذاران بزرگ تمام کشورهای جهان تبدیل میشود.
هر زمان اوضاع غیرقابل پیشبینی شود مردم بیتکوین میخرند: در ونزوئلا زمانی که ابرتورم باعث شد «بولیوار» از کنترل خارج شود پولها به سمت بیتکوین روانه شد، هنگامی که در سال 2015 یونان تهدید کرد از اتحادیه اروپا خارج میشود سرمایهگذاران به پولهای دیجیتال روی آوردند، همین اتفاق در زمان رای خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا و هنگام برنده شدن دونالد ترامپ در انتخابات ریاستجمهوری آمریکا تکرار شد. تکانههای اقتصادی اخیر در چین، هند و فیلیپین که ثبات پول کاغذی این کشورها را تهدید کرد نیز باعث شد علاقهمندی به جایگزینهای دیجیتالی آنها بیشتر شود. استفاده از بیتکوین در چین رو به افزایش است. اکثر اوقات استفاده از بیتکوین از حس ناامیدی ناشی میشود و این افزایش تقاضای ناشی از ناامیدی ارزش بیتکوین را بالا میبرد. با گذشت زمان، ارزش بیتکوین با قابلیت کاربرد آن تناسب بیشتری پیدا میکند چراکه در نهایت یک پول جهانی دیجیتال از طلا، نقره، الماس و حتی از پولهای دیجیتال ملی کاربرد بیشتری خواهد داشت. من اغلب میگفتم اگر قرار باشد بیتکوین در سراسر جهان پذیرفته شود باید بیاموزد چگونه با پولهای ملی هماهنگ شود اما اوضاع برعکس شد و اکنون این پولهای ملی هستند که باید یاد بگیرند چگونه با بیتکوین کار کنند.
محدودیتهای طلا
تمامی اشکال پولها بر مبنای اعتماد هستند. نهتنها پولهای حکومتی که مفهوم اعتماد را در خود دارند بلکه هر شکل پول باید بر سطحی از اعتماد مبتنی باشد. طلا نمیتواند به عنوان پول مورد اعتماد در نظر گرفته شود چراکه کمیاب و در نتیجه ارزشمند است اما این کمیابی و ارزشمندی همیشگی نیست. 20 سال قبل کسی تصور نمیکرد الماسهای مصنوعی از الماس طبیعی فراوانتر شود. آیا پیدایش طلای مصنوعی دور از احتمال است؟
از سوی دیگر مبادله طلا نیز آسان نیست. لازم است طلا به شکل فیزیکی جابهجا شود و همواره نگرانیهایی در مورد خلوص، دزدی و تقلب در آن وجود دارد. علاوه بر این وقتی طلای سرقتشده ذوب شود دیگر نمیتوان آن را از طلای غیرسرقتی تشخیص داد. هرگاه مقادیر زیادی طلا از سامانهای مانند گمرک عبور کند پرچمهای قرمز بلافاصله برافراشته میشوند و موضوعات مالیات، تعرفه و امنیت شدت میگیرند.
از آنجا که پول دیجیتال در مقایسه با یک کالای فیزیکی کاربردی بینهایت دارد دولتهای چین و هند به شدت سرمایهگذاری شهروندان خود را در طلا محدود کردهاند. به همین دلیل مردم از طلا روی برگردانده و ارزهای رمزنگاریشده را به عنوان ابزار جایگزین سرمایهگذاری برگزیدهاند. ارزهای رمزنگاریشده مانند بیتکوین قابلیت نقدشوندگی بیشتری از طلا دارند و این مزیت را دارند که مالک به نوعی گمنام است.
بیتکوین، گزینه ایمن
از زمان معرفی در سال 2009 بیتکوین جایگاه خود را در فرهنگ جهانی گستردهتر کرد. هر کدام از حلقههای کاربردی آن بیانگر حلقهای دیگر در بافت جامعه است. حلقهای که ثبات بیشتری دارد و پایگاه کاربران آن رشد میکند. درست است که مجرمان و قانونگریزان ترجیح میدهند با بیتکوین کار کنند اما اکثر سرمایهگذاران قانونی نیز چنین انتخابی دارند. با وجود اینکه بیتکوین را اغلب به عنوان پول گمنام میشناسند اما بهتر است آن را پول بیطرف بنامیم چراکه متعلق به هیچ کشوری نیست. تمام تراکنشهای بیتکوین به طور عمومی و دائمی در شبکه ذخیره میشوند؛ این به آن معناست که هر کسی میتواند موجودی و تراکنشهای یک آدرس خاص بیتکوینی را ببیند. هویت فردی که پشت آن آدرس قرار دارد معمولاً پنهان میماند اما از طریق خریدها یا سایر فعالیتهای مرتبط میتوان هویت فرد را پیدا کرد.
همانگونه که گفته شد ارزهای رمزنگاریشده هیچ محدوده جغرافیایی یا فرهنگی ندارند و از کنترل همه دولتها خارج هستند. بنابراین این پولها هیچ تعهدی ندارند که به اقتصاد یک منطقه کمک کنند یا شرایط زندگی شهروندان یک کشور خاص را بهبود بخشند. آنها «قدرت و اختیار» را خودکارسازی و از معادلات خارج میکنند و این دقیقاً همان چیزی است که بانکهای مرکزی را نگران میسازد.
پیدایش شهروندی و اقتصاد سیال
ما با مفهوم شهروندی محدود بزرگ شدهایم. هر کس متعلق به همان کشوری است که در آن زندگی میکند. مهم نیست رفتار دولتمردان یک کشور چگونه باشد. شهروندان باید به همان کشور خاص خود مالیات بدهند. همزمان عبور از مرز کشورها امری پیشپاافتاده است و برخی افراد ممکن است در یک روز از چندین مرز بگذرند. فرستادن پول به عزیزان در کشور به یکی از وظایف اصلی بیتکوین تبدیل میشود. این فرآیند تاکنون بسیار دشوار بوده است اما بیتکوین به خانوادههای مستقر در کشورهای دیگر امکان میدهد بلافاصله به منابع پولی دسترسی پیدا کنند و به جای 10 تا 20 درصد کارمزد بانکی فقط دو درصد کارمزد تراکنش بپردازند. اینترنت اقتصادهای بدون مرز و بازار جهانی را امکانپذیر ساخته است. با گذشت زمان تاکسیهای پهپادی و سایر اشکال پهپادهای مسافربری مرزهای کشورها را محو میکنند چراکه عبور از مرز به سادگی رفتن به بقالی سر کوچه خواهد بود.
هر سال افراد سیالیت بیشتری در مسافرت پیدا میکنند اما این یک شمشیر دولبه است. شهروندی سیال به معنای حذف وفاداری به یک شهر یا منطقه خاص خواهد بود. همانطور که کارتهای اعتباری پول کشورها را برای مصرفکنندگان نامرئی کردهاند ارزهای رمزنگاریشده انتقال ثروت را از چشم دولتها دور نگه میدارند. هرچه دولتها تمایل دارند اقتدار و کنترل بیشتری بر زندگی ما داشته باشند اما ارزهای رمزنگاریشده به همراه دیگر فناوریهای جهانی شب و روز کار میکنند تا زنجیرهای «برادر بزرگ» را بگسلند.
اختلالهای سطح اول
از قبل مشخص است که بیتکوین یک اخلالگر اصلی خواهد بود. برخی از صنایع که هماکنون تحت تاثیر بیتکوین قرار دارند عبارتند از:
1- بانکداری: بیتکوین صنعت بانکداری را با اختلال مواجه میسازد و به مردم امکان میدهد به پولی دسترسی داشته باشند که تحت کنترل هیچ عامل دولتی نیست. در دو سال گذشته چندین شرکت بزرگ مالی جهانی از قبیل مسترکارت، بیانپی پاریبا، ویزا و جیپی مورگان در بنگاههای نوپای بلاکچین سرمایهگذاری کردند. آنها متوجه شدهاند که بیتکوین با حذف واسطهها هر سال میلیونها دلار صرفهجویی را به همراه میآورد.
2- تجارت الکترونیکی: یک مصرفکننده به دلایل زیادی استفاده از بیتکوین را به کارتهای اعتباری یا سامانه پیپل (paypal) ترجیح میدهد. تعدادی از پردازشگرهای پولهای رمزنگاریشده از قبیل کوین بیس (Coin Base)، بیت پی (Bit Pay) و بلاکچین مرچنت (Blockchain Merchant) ابزارهایی را برای تلفیق تجارت الکترونیکی بیتکوینی در یک وبسایت فراهم کردهاند.
3- بنگاههای خیریه و صدقات: در کشورهایی که پول ملی آنها کمارزش است بنگاههای خیریه بیتکوین را یک ابزار ارزشمند میدانند. برخی از سازمانهایی که بیتکوین میپذیرند عبارتند از: بنیاد حقوق بشر، صلیب سرخ آمریکا، بنیاد مرزهای الکترونیک و مسیر اتحاد.
4- موسیقی: بیتکوین و بنگاههای نوپای بلاکچین صنعت 15 میلیارددلاری موسیقی را تحت تاثیر قرار دادهاند. طرفداران خوانندهها میتوانند مستقیماً به خواننده محبوب خود پول بدهند بدون اینکه ردی بماند یا تولیدکنندگان بخشی از پول را برای خود بردارند.
5- قماربازی: با وجود اینکه بسیاری از دولتها قماربازی آنلاین را تا سطوح خاصی محدود کردهاند دارندگان بیتکوین میتوانند آزادانه به مشهورترین کازینوهای جهان وارد شوند بدون اینکه کشور و خانه خود را ترک کرده باشند. دراگون تیل (Dragon Tale) یکی از بزرگترین پرتالهای قماربازی آنلاین است که به جای تراشه از بیتکوین استفاده میکند. پرتال دیگری به نام ساتوشی دایس (Satoshi Dice) در سال 2013 هر روز 12400 مورد شرطبندی داشت. مطالعهای که سال قبل صورت گرفت نشان داد حداقل نیمی از تراکنشهای بیتکوینی به قماربازی ارتباط داشتند.
چرا بیتکوین ارزشمند است؟
به طور عادی میتوان معامله عرضه-تقاضا را برای هر کالایی بهکار برد و درکی از ارزش آن به دست آورد اما در مورد بیتکوین اوضاع متفاوت است. از آنجا که جوامع وابستگی زیادی به تجارت و بازرگانی دارند هر چیزی که مبادله کالا و خدمات را تسهیل کند ارزش خواهد داشت. در گذشته کشاورزان کشاورزی، ماهیگیران ماهیگیری و سازندگان ابزار، وسایل را تولید میکردند. اما مبادله ماهی با ابزار یا گندم با ماهی برای انجام یک معامله مناسب نبود. به همین دلیل پول اختراع شد. با پذیرش یک کالای واسطه مثلاً سکههای نقره، فرد فقط باید به تعداد سکهها در هر معامله توجه میکرد. اما نقره مشکلات خود را دارد به ویژه هنگامی که معاملات بسیار بزرگ یا بسیار کوچک باشند. سکههای نقره به سادگی تقسیم یا مدیریت نمیشوند. بیتکوین راهی برای حل این مشکلات است. نظام پولی کنونی نیز ازکارافتاده و قدیمی است و حتی در درون نقاط ضعف آن چندین نقطه ضعف دیگر دیده میشود.
ما در گذشته سعی کردیم مشکلات مربوط به طلا و نقره را با اسکناس کاغذی بپوشانیم، سپس با حذف فلزهای قیمتی پشتیبان اسکناسها مشکلات دیگری را پوشاندیم و دوباره با انتقال الکترونیکی، کارت اعتباری، کارت برداشت، سپردههای مستقیم و پرداخت آنلاین قبوض مسائل دیگری را پوشش دادیم. تمام پیشرفتهای جهان نو فقط پوششی بر روی یک پوشش دیگر هستند. امروزه هر کسی که دستی در فناوری اطلاعات دارد میداند که گاهی اوقات باید اقداماتی بنیادی انجام داد و نظام قدیمی را کاملاً از میان برداشت و نظام دیگری را از نو ساخت. بنابراین چه میشود اگر ما نظام مالی قدیمی و افرادی را که از حفظ آن سود ناعادلانه میگیرند کنار بگذاریم؟ این دقیقاً همان کاری است که بیتکوین قصد انجام آن را دارد.
بیتکوین یک بانک جدید یا پردازشگر پرداخت نیست که روشهای جدیدی برای انتقال دلار ارائه دهد. در مقابل، بیتکوین یک جایگزین ساده و هوشمندانه برای کل مفهوم پول است. ارزش آن دقیقاً به همان دلیلی است که پول کاغذی کیف شما ارزش دارد: تسهیل مبادله کالا و خدمات.
پس بیایید به سوال اول بازگردیم: چرا بیتکوین ارزش دارد؟ میتوان پاسخ این سوال را در دو کلمه داد: اثر شبکهای.
اثر شبکهای توضیح میدهد چرا وقتی افراد بیشتر از کالاها و خدمات شبکهایشده استفاده میکنند ارزش آنها بالاتر میرود. تلفن سادهترین نمونه است. در زمانی که تعداد اندکی از مردم به تلفن دسترسی داشتند ارزش آن حداقل بود. امروزه تقریباً هر کسی یک تلفن دارد بنابراین ارزش و کاربرد آن بسیار بالاست. به همین ترتیب، ارزش بیتکوین با تعداد کاربران و تناوب استفاده آنها رابطهای مستقیم دارد. هرچه قابلیت استفاده بیتکوین بالاتر برود پایگاه کاربران آن گسترش مییابد و در نتیجه ارزش آن بالاتر میرود.
اندازه کلی جهان بیتکوین
چند سال قبل، معماری که بر روی خانه گنبدی کار میکرد به من توضیح داد چرا شکل گنبد همیشه یک توهم بینایی ایجاد میکند. به گفته او وقتی افراد وارد یک اتاق میشوند چشمان آنها ناخودآگاه به دنبال زوایای اتاق میگردد تا درکی تصویری از اندازه آن پیدا کند. بدون زوایا شکل گنبدی از خارج کوچکتر و از داخل بزرگتر به نظر میرسد. این تصویر معماگونه مرا بر آن داشت تا در هر وضعیت، فناوری و نظام جدید به دنبال «زوایای اتاق» باشم و در این مورد خاص تلاش کنم تصویری داخلی و خارجی از اندازه و شکل جهان بیتکوین به دست آورم.
در مجموع 21 میلیون بیتکوین وجود دارد. خلق بیتکوین از طریق معدنکاوی است، فرآیندی پیچیده که به قدرت رایانش بسیار زیاد، الگوریتمهای رمزنگاری و اندکی شانس نیاز دارد. در این فرآیند معدنکاوی حدود دوسوم از بیتکوینها خلق شدهاند. این باعث میشود با گذشت زمان این فرآیند دشوارتر و دشوارتر شود. حال اگر فرض کنیم هر بیتکوین هزار دلار ارزش داشته باشد کل جهان بیتکوین 21 میلیارد دلار ارزش خواهد داشت. شاید این رقم برای افراد بزرگ باشد اما برای کشورهایی مانند آمریکا، چین و هند با تولید ناخالص داخلی 18، 21 و 9 تریلیون دلار عدد 21 میلیارد همانند یک مگس بر پشت فیل است.
همزمان، 21 میلیارد دلار با تولید ناخالص داخلی کشورهایی مانند جامائیکا، ارمنستان یا تاجیکستان برابری میکند. اما هر بیتکوین را میتوان به صد میلیون بیت تقسیم کرد که هر واحد آن را یک ساتوشی (Satoshi) مینامند، اگر ارزش هر ساتوشی به یک دلار برسد آنگاه ارزش کل جهان بیتکوین به 2100 تریلیون دلار خواهد رسید. رقمی بسیار بزرگ که پول ملی اکثر کشورها را مغلوب خواهد کرد. اگر ارزش این جهان در عمل از 21 میلیارد به 2100 تریلیون برسد زلزلههای بزرگی دنیا را تکان خواهد داد.
بیتکوین و اختلال بالقوه
با گسترش تاثیر شبکهای بیتکوین و زنجیره ارزشی آن ما شاهد چندین اختلال خواهیم بود. هر سطح اخلال سطوحی از بحران روانی، اقتصادی و خشونتهای ملی را به همراه دارد.
تیم دریپر (Tim Draper) متخصص سرمایههای خطرپذیر عقیده دارد تا سال 2018 ارزش بیتکوین از 10 هزار دلار میگذرد. این به آن معناست که جهان بیتکوین از 21 میلیارد به 210 میلیارد دلار خواهد رسید. درست به همان شکلی که در بازار سهام روی میدهد. جهشهای قیمتی فناوریها و سرمایهگذاران جدیدی را توانمند خواهد ساخت. درست است که پول سریعتر اقتصاد بهتری خلق میکند اما بیتکوین راههایی را برای دور زدن کارگزاران قدرتمند کنونی پیدا میکند و بسیاری از افراد بانفوذ را از جریانهای درآمدی آینده کنار میگذارد.
به همین دلیل بسیاری از افراد احساس میکنند از حلقههای داخلی عقب مانده یا بیرون رانده شدهاند و بنابراین عصر جدیدی از کشمکشهای پولی آغاز میشود.
به ازای هر 10 برابر شدن ارزش بیتکوین ممکن است این اتفاقات رخ دهد:
♦ هزار دلار: فناوریهای پولی جدیدی پدیدار میشوند. ما هماکنون در این مرحله قرار داریم.
♦ 10 هزار دلار: بیتکوین استاندارد جهانی تجارت الکترونیکی میشود. درصد زیادی از دارندگان طلا دارایی خود را به بیتکوین تبدیل میکنند. بسیاری از بانکهای امروزی کنار میروند و موسسات جدیدی به عرصه میآیند.
♦ 100 هزار دلار: اکثر کشورها به ذخایر بیتکویتی روی میآورند و تلاش میکنند ارزش پول ملی خود را به بیتکوین گره بزنند.
♦ یک میلیون دلار: بیتکوین به عنوان اولین پول جهانی در سراسر دنیا پذیرفته میشود و ارزهای مکمل آن ظهور میکنند.
♦ 10 میلیون دلار: اکثر پروژههای زیرساختاری جهان از طریق بیتکوین تامین مالی میشوند.
البته باید پذیرفت که نمیتوان فهرست دقیقی با اطمینان تهیه کرد چراکه هر زمان امکان دارد هر جهش بزرگ در ارزش بیتکوین با تحولات بزرگی همراه شود. حتی امکان دارد بیتکوین زیر بار سنگینی خودش بشکند. با این حال در این راه تمام نقایص نظام اقتصادی کنونی ما آشکار خواهند شد.
گفتار نهایی
بیتکوین پرچمدار صنعت نوظهور ارز رمزنگاریشده است و هزاران بازیگر منتظر ورود به این بازی هستند. من تردیدی ندارم که بیتکوین در آینده ارزش بسیار زیادی پیدا خواهد کرد. بزرگی و سرعت آن هنوز مورد بحث و مناظره است و من دوست دارم نظریات دیگران را هم بشنوم. آیا آینده مالی شما تحت کنترل بیتکوین خواهد بود؟