آموزش و تحصیل
درس‌هایی از پاکستان
هرگاه نظام آموزشی پاکستان مورد توجه جهانیان قرار گرفت دلیل آن بروز خشونت‌ها بوده است. در اکتبر 2012 مردی نقابدار از حزب تحریک طالبان پاکستان به اتوبوس مدرسه وارد شد و به سر، گردن و شانه ملاله یوسف‌زی شلیک کرد. دو سال بعد و درست شش روز پس از آنکه ملاله جایزه صلح نوبل را دریافت کرد تروریست‌های همان گروه طالبان 141 نفر را که اکثر آنها دانش‌آموز بودند در یک مدرسه ارتش در شهر پیشاور قتل‌عام کردند. این یکی از خونبارترین حملات به مدارس در تاریخ کشورها بود.
طبق گزارش پایگاه داده‌های تروریسم جهانی در دانشگاه مریلند، بین سال‌های 2005 و 2007 تعداد 867 مرکز آموزشی مورد حمله افراط‌گرایانه قرار گرفتند. گناه این مراکز آن بود که جسارت کردند علم آموزش دهند و از آن بدتر به دختران درس بدهند.
این حملات علاوه بر مشکلاتی است که نظام آموزشی پاکستان، ششمین کشور بزرگ جهان از نظر جمعیت با آنها دست‌وپنجه نرم می‌کند. پاکستان همانند دیگر کشورهای فقیر برنامه تحصیلی نامناسب، نرخ بالای ترک تحصیل (به ویژه دختران) و کیفیت آموزشی اسفناکی دارد. با این حال چشم‌انداز خشونت باعث شد جنبه‌ای مثبت از توسعه این کشور از انظار دور بماند: ظهور پاکستان به عنوان بزرگ‌ترین آزمایشگاه جهان برای اصلاحات آموزشی.
پاکستان از گذشته بازار بسیار خوبی برای مدارس خصوصی کم‌هزینه بوده است چراکه والدین از نظام ناکارآمد آموزش دولتی مایوس شده‌اند و ترجیح می‌دهند هزینه گزینه‌های بهتر را بپردازند. فقط در ایالت پنجاب شمار مدارس خصوصی از 32 هزار در سال 1999 به 60 هزار مدرسه در سال 2016 رسید (انگلستان فقط 24 هزار مدرسه خصوصی دارد هرچند مدارس انگلستان بزرگ‌ترند).
به‌تازگی سیاستگذاران پاکستان تصمیم گرفته‌اند از این مدارس خصوصی برای ارائه خدمات تحصیل دولتی استفاده کنند. اکنون پاکستان یکی از بزرگ‌ترین طرح‌های کوپن مدرسه را در جهان اجرا می‌کند. طبق این طرح اداره بیشتر مدارس دولتی برون‌سپاری می‌شود. ایالت پنجاب قصد دارد تا پایان امسال 10 هزار مدرسه دولتی (معادل تعداد کل مدارس ایالت کالیفرنیا) را به کارآفرینان و بنگاه‌های خیریه واگذار کند. از آنجا که 53 درصد از جمعیت پاکستان در ایالت پنجاب زندگی می‌کنند دیگر ایالت‌ها نمی‌توانند اصلاحاتی به این گستردگی داشته باشند. دو ایالت سند و خیبر طرح‌های مشابهی را در مقیاس کوچک‌تر آغاز کرده‌اند.
نتایج امیدوارکننده‌اند و درس‌هایی را برای اصلاح‌طلبان در سایر کشورها به همراه دارند. اول آن مشارکت بخش خصوصی و دولتی (PPP) می‌تواند نتایج عملکردی دانش‌آموزان را بهبود بخشد و همزمان هزینه اداره مدرسه را برای دولت پایین آورد. بانک جهانی در ماه آگوست مقاله‌ای انتشار و نشان داد چگونه طرح اعطای یارانه به کارآفرینان بومی برای احداث مدرسه در 199 روستا شمار ثبت‌نام دانش‌آموزان شش تا 10ساله را 30 واحد درصد بالا برد و نمرات آنها در امتحانات را تقویت کرد. وجود مدارس بهتر والدین را هدایت کرد تا از پسران بخواهند به جای نیروی امنیتی، پزشک شوند و دختران به جای خانه‌‌داری به شغل معلمی روی آورند.
پژوهش‌های جدیدتر بیان می‌کنند که سیاستگذاران می‌توانند گام‌های ساده‌ای بردارند تا از ناکامی مدارس خصوصی کم‌هزینه در بازار جلوگیری کنند. به عنوان مثال می‌توان با ارائه کارنامه‌های استانداردشده اطلاعات بهتری را در اختیار والدین قرار داد و دسترسی به وام احداث مدرسه را برای کارآفرینان تسهیل کرد. ثابت شده است که این دو اقدام کیفیت آموزش در مدارس را بالاتر می‌برد. درس دیگر آن است که صرف خرج پول بیشتر دولت به تحول کلاس‌ها در کشورهای فقیر منجر نمی‌شود. بخش بزرگی از هزینه‌های آموزش‌وپرورش به حقوق معلمان اختصاص می‌یابد و اگر آنها نتوانند وظیفه تدریس را به خوبی انجام دهند این پول هدر رفته است. مطالعه‌ای تکان‌دهنده در سال‌های 2003 تا 2007 در ایالت پنجاب انجام گرفت. در این دوران مدارس معلمانی را با قرارداد موقت و با 35 درصد حقوق کمتر استخدام کرده بودند. نتایج مطالعه نشان داد دستمزد پایین‌تر تاثیر معناداری بر عملکرد معلمان ندارد.
این نتایج نشان می‌دهد اگر معلمان بدون توجه به مهارت تدریس و برمبنای رابطه یا فساد به‌کار گرفته شوند چه اتفاقی روی خواهد داد. با این حال مهم‌ترین و آخرین درس از تجربه پاکستان آن است که سیاستمداران می‌توانند رابطه بین حمایت سیاسی و کلاس‌های درس را قطع کنند. در دوران استانداری شهباز شریف در پنجاب، این ایالت معلمان جدیدی را بر اساس شایستگی و نه برمبنای سفارش دولتمردان به کار گرفت. همچنین این ایالت با استفاده از داده‌ها و نمرات امتحانی دانش‌آموزان، مسوولان مدارس را وامی‌دارد در جلساتی منظم پاسخگوی عملکرد خود باشند.
نیاز به تلاش بیشتر
به گفته مایکل باربر مشاور سابق دولت بریتانیا که هم‌اکنون با مقامات پنجاب کار می‌کند حرکت از سیاست حمایتگرایی به سمت سیاست عملکردی باعث تحول خدمات عمومی در کشورهای فقیر می‌شود. اصلاحات پاکستان راه درازی در پیش دارد. اما درس‌های زیادی به سایر کشورهای جهان می‌آموزد.
