تفکر دوباره

اقتصاددانان می‌توانند مجموعه‌ای از غرور و فیس‌وافاده باشند اما بحران‌ها و مشکلاتی که ظرف یک دهه بروز کردند تاثیری پالاینده بر آنها گذاشتند. اکنون اقتصاددانان در حال بازنگری دیدگاه‌های قدیمی هستند، سوالات جدیدی مطرح می‌کنند و هر از گاه دیدگاه‌هایی را که کفرآمیز تلقی می‌شدند دوباره مطرح می‌کنند. با این حال روند تحولات کند بوده و هنوز به برنامه درسی دانشگاه‌ها نرسیده است. بسیاری از دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی هنوز مباحث مقدماتی را به دانشجویان ارائه می‌دهند. مباحثی که هنوز تحت تاثیر اقتصاد این زمانه و نارسایی‌های بازار قرار نگرفته‌اند. تعداد اندکی از اصلاح‌گرایان جسور تلاش می‌کنند این علم بزرگ اما تاریخ‌گذشته را تصحیح کنند. خانه‌تکانی در شیوه آموزش علم اقتصاد باید دانشجویانی را بپروراند که قادرند جهان نوین را بهتر و بیشتر درک کنند. از آن بهتر، این خانه‌تکانی باید به بهبود خود علم اقتصاد بینجامد. 

شاید اقتصاد علمی کسل‌کننده به نظر برسد اما هنوز در دانشگاه‌ها طرفداران بسیاری دارد. طبق برآوردها 10 درصد از مدارک صادرشده در بهترین دانشگاه‌ها هر سال در این رشته اعطا می‌شوند و دانشجویان زیادی دوره مقدماتی اقتصاد را به عنوان یکی از دروس الزامی عمومی خود برمی‌گزینند. هدف مدرسان این دوره‌ها آن است که توجه مخاطبان را جلب کنند، دانشجویان را با مفاهیم پایه اقتصاد آشنا سازند و –در حالت مطلوب- آنها را وادارند تا منطق اقتصادی را در جهان واقعی به‌کار گیرند. علم اقتصاد به ما می‌آموزد که تشویق و انگیزش مهم و بده‌بستان‌ها اجتناب‌ناپذیرند. این علم نشان می‌دهد چگونه تلاش‌های نسنجیده برای حل مشکلات اجتماعی، از فقر گرفته تا تغییرات اقلیمی، می‌توانند عواقبی ناخواسته داشته باشند. در بهترین حالت، علم اقتصاد مقدماتی مردم را قادر می‌سازد تا فرضیه‌های بیان‌نشده و هزینه‌های پنهان ورای وعده‌های فریبنده سیاستمداران و فعالان تجاری را کشف کنند.

با این حال برنامه‌های درسی استاندارد هنوز با این هدف هماهنگ نشده‌اند. بسیاری از متون مقدماتی با ساده‌ترین مدل‌ها آغاز می‌شوند. طبق این مدل‌ها کارگران بر مبنای بهره‌وری دستمزد می‌گیرند، داد و ستد هیچ‌گاه به ضرر فرد تمام نمی‌شود و دخالت دولت‌ها در بازار همیشه «ضرری کشنده» ایجاد می‌کند. اقتصاددانانی که در عمل وارد این حوزه شده‌اند می‌دانند این اظهارات در برخی زمان‌ها درست هستند. اما موارد استثنایی بسیار مهم در انتهای برنامه‌های آموزشی قرار می‌گیرند یا اغلب در دوره‌های پیشرفته یا برای کسانی که قصد مدرک گرفتن دارند مطرح می‌شوند. سایر رشته‌ها نیز در ابتدا با مباحث آسان شروع می‌شوند. دانشجویان تازه‌وارد در رشته فیزیک، بحث مکانیک را از طریق مدل‌هایی می‌آموزند که ساده‌ترین مباحث را دارند. اما این خطر هیچ‌گاه وجود ندارد که دانشجویی که در درس فیزیک افتاده باشد تصور کند در خلأ بدون اصطکاک زندگی می‌کند.

دانشجویان 300 دلار یا بیشتر برای کتاب‌های درسی می‌پردازند که شرح می‌دهند در بازارهای رقابتی قیمت یک کالا باید تا اندازه هزینه تولید یک واحد اضافه از آن پایین بیاید. تعجبی ندارد که آنها همیشه به پاسخ‌های مورد انتظار می‌رسند. مطالعه‌ای که در مورد 170 ماژول آموزشی علم اقتصاد در هفت دانشگاه صورت گرفت نشان می‌دهد نمرات امتحانات بیشتر بر مبنای توانایی دانشجویان در اجرای یک مدل قرار دارد تا در ارائه استدلال‌های مستقل.

پروژه کور (مخفف منابع آموزشی اقتصادی با دسترسی آزاد- CORE)، به دنبال ایجاد تغییرات کلی است. این پروژه پس از آن معرفی شد که دانشجویان در شیلی در سال 2011 به خاطر نقایص و ناکارآمدی درس‌هایشان دست به اعتراض زدند. اسکار لندرش استاد دانشگاه شیلایی به همراه سایر اقتصاددانان تلاش کرد تا برنامه آموزشی جدیدی تدوین کند. او و همکارانش با تلاش زیاد توانستند نظرات اقتصاددانان سراسر جهان را در یک متن گرد آورند. این کار به صورت آنلاین و رایگان در دسترس قرار دارد و نمودارهای تعاملی به همراه ویدئوهایی از اقتصاددانان برجسته را شامل می‌شود. این محتوا مبنای ماژول آموزشی علم اقتصاد برای گروهی کوچک، اما رو به رشد، از مدرسان شده است.

این کتاب که با عنوان اقتصاد (The Economy) نام‌گذاری شده است موضوعات عادی را به شکلی متفاوت پوشش می‌دهد. کتاب با تصاویری بزرگ و مهم آغاز می‌شود که نشان می‌دهند چگونه سرمایه‌داری و صنعتی‌سازی جهان را متحول کردند و از دانشجویان می‌خواهد فکر کنند چگونه جهان به جایی که امروز در آن است رسید. موضوعات مشکل‌آفرین، از آسیب‌های زیست‌محیطی گرفته تا نابرابری‌های اجتماعی در صدر مطالب قرار دارند. این کتاب همانند سایر متون مقدماتی منحنی‌های هزینه را معرفی می‌کند اما این معرفی در محیط انقلاب صنعتی انجام می‌شود. بنابراین، دانشجویان در مورد اینکه چرا، چه‌ موقع و کجا فرآیند صنعتی‌سازی آغاز شد به بحث و مناظره می‌پردازند. از نظرات توماس مالتوس (Malthus) برای آموزش کاربردها و محدودیت‌های مدل‌های اقتصادی استفاده می‌شود. در این حالت،‌ آموزش‌های فنی با درسی ارزشمند از تاریخ تفکر اقتصادی ترکیب می‌شود. کتاب «اقتصاد» علم اقتصاد را غیرفعال نمی‌کند. این کتاب از همان ابتدا ریاضیات را به کار می‌گیرد و دانشجویان را در موضوع هر بحث درگیر می‌سازد. دانشجویان از همان ابتدا درس‌هایی را در مورد موضوعات عجیب و غریب اقتصادی (از نظریه بازی گرفته تا پویایی قدرت در بنگاه‌ها) می‌آموزند. این کار موضوع را جذاب و مفید می‌سازد و در عین حال آن را در یک دوره کاملاً مقدماتی بیان می‌کند. 

راجیو ستی (Rajiv Sethi) از دانشکده برنارد که خود در تهیه کتاب همکاری کرده است می‌گوید آموزش برنامه درسی کور (CORE) به فرد این احساس را می‌دهد که کاری صادقانه انجام داده است. اقتصاددانان دانشگاهی پیچیدگی‌هایی را که در پژوهش‌ها با آن مواجه می‌شوند از دانشجویان خود پنهان نمی‌کنند. هما ضرغامی از دانشکده برنارد از این خرسند است که زمان کمتری صرف امور غیرآموزشی می‌شود. یعنی لازم نیست به دانشجویان توضیح داده شود چرا نتایج رقابت کامل در عمل در بسیاری از موارد به دست نمی‌آید. به گفته او دانشجویی که دوره را به پایان نرساند درک گمراه‌کننده‌ای از علم اقتصاد نخواهد داشت. 

روح کور (CORE)

نتایج اولیه امیدوارکننده هستند. ارزیابی‌های دانشگاهی نشان می‌دهد دانشجویانی که برنامه آموزشی «کور» را گذرانده‌اند در مقایسه با دیگر همتایان‌شان عملکرد بهتری در دوره‌های میانی از خود نشان دادند. حداقل نتیجه قابل مشاهده آن است که دانشجویان دوره‌های «کور» بیشتر در فرآیند آموزش درگیر هستند و استادیاران در آموزش به آنها با مشکلات کمتری مواجه می‌شوند. 

انتظار می‌رود دوره «کور» صرفاً به دنبال آن نباشد که به افراد رشته‌های غیر از اقتصاد تصویر شفافی از این علم ارائه دهد. این برنامه جدید درسی ممکن است سایر بخش‌های علمی دانشگاه را تشویق کند دانشجویان را وادارند علم اقتصاد را به عنوان ابزاری برای درک چالش‌های بزرگ جهان ببینند نه اینکه آن را جایگاهی برای بازی با مدل‌های معروف تلقی کنند. این تحول یعنی بخش اقتصاد دانشگاه چشم‌اندازهای گسترده‌تری خواهد داشت، سوالات پژوهشی بزرگ‌تر و جسورانه‌تری مطرح خواهد کرد و در آینده بحران‌های کمتری علم اقتصاد را زیر سوال خواهند برد.