درون آرامکو

اگر سعودی آرامکو (Saudi Aramco) را یک دولت در درون دولت در عربستان سعودی بنامیم آنگاه اوسپاس (OSPAS)  یا نهاد برنامه‌ریزی و زمان‌بندی عرضه نفت قلب آن دولت خواهد بود. برای ورود به این مجموعه لازم است از چارچوب‌های سخت امنیتی ادارات مرکزی آرامکو در ظهران در غرب عربستان عبور کنید. تحولی که به چشم خواهید دید شگفت‌آور است. ناگهان انگلیسی زبان رایج کارگران می‌شود که به آنها لقب آرامکان داده‌اند. کارگران زن با صورت‌های باز هدایت جلسات مردان را بر عهده دارند. مهندسان در همه‌جا آشکارا با یکدیگر شوخی می‌کنند. آنها به شوخی، رفتن به دستشویی را نرمش «کاهش فشار» نامیده‌‌اند.

هرچه بیشتر داخل شوید تفاوت «اوسپاس» با قلمرو خارج بیشتر می‌شود. تعداد اندکی از مدیران اجرایی حق ورود دارند. آنها این بخش را «مرکز اعصاب» بزرگ‌ترین شرکت نفتی جهان می‌نامند. این مرکز با استفاده از 100 هزار حسگر و نقاط حفظ داده‌ها در چاه‌های نفت، لوله‌ها، کارخانه‌ها و پایانه‌ها هر قطره نفت و هر فوت مربع گاز را که از عربستان خارج می‌شود (10 درصد عرضه کل نفت در جهان) هدایت می‌کند، انتقال آن به بنادر و نیروگاه‌ها را بر صفحات بسیار بزرگ پایش می‌کند و بارگیری کشتی‌های بزرگ نفتکش را رهگیری می‌کند. مدیران چاه‌های نفت در بیابان‌های خارج از مرکز هر روز منتظرند تا اوسپاس به آنها بگوید چه کاری انجام دهند. یکی از مدیران اجرایی با افتخار به شبکه‌ای 70متری از داده‌ها بر روی دیوار می‌گوید: این صرفاً یک نمایش گرافیکی نیست. 

از آنجا که آرامکو عملیات بالادستی نفت و گاز را در یک کشور انجام می‌دهد می‌تواند سرمایه‌ای عظیم و ظرفیت بزرگ رایانه‌ای را در این فناوری به‌کار گیرد. 

به عقیده شرکت، این کار به کاهش هزینه‌ها کمک می‌کند. به گفته مدیر اجرایی «اکسون موبیل با وجود فعالیت در 40 کشور نمی‌تواند چنین کاری را انجام دهد.» البته او عذرخواهی کرد که این گفتار توهینی به این مشتری، شریک و سهامدار بنیانگذار آمریکایی‌شان تلقی نشود. 

اهمیت این‌گونه مقایسه‌ها زمانی آشکار می‌شود که آرامکو عرضه اولیه سهام (IPO) را آغاز کند. تا همین چند وقت پیش، آرامکو همانند خود رژیم عربستان از هرگونه بازرسی دور و در هاله‌ای از ابهامات بود و لذا شهرت خوبی نداشت. چند هفته پیش این شرکت از نشریه اکونومیست برای بازدید از آن دعوت کرد. اما فقط بخشی از نقابش را برداشت. امور مالی این شرکت برای همگان به جز دولت که تنها سهامدار است پوشیده می‌ماند. مدیران وفادار آن از هرگونه تلاش برای پیدا کردن راه‌هایی مناسب برای مقایسه آرامکو با همتایانش جلوگیری می‌کنند (البته به عقیده آنها آرامکو بی‌همتاست).

اما با وجود همه پنهانکاری‌ها، داستان آرامکو شنیدنی است. با وجود اینکه قیمت پایین نفت بنگاه‌های رقیب را به خانه‌نشینی وادار کرد آرامکو به برنامه‌های درازمدت خود پایبند است. این شرکت سرمایه‌گذاری‌های سنگینی در زمینه فناوری، آموزش و آینده نفت انجام داده است. شاید رویکرد درازمدت آن یکی از اسرار را توضیح دهد: دهه‌هاست که ذخایر نفتی اعلام‌شده آرامکو صنعت نفت را دچار سردرگمی کرده است. این ذخایر از سال 1989 به طور مرموزی ثابت و حدود 260 میلیارد بشکه هستند که 12 برابر ذخایر نزدیک‌ترین رقیب آرامکو می‌شود. آرامکو می‌گوید عربستان سعودی 400 میلیارد بشکه منابع دارد که ممکن است روزی به ذخایر تجاری تبدیل شوند. 

این ذخایر قبل از عرضه اولیه سهام حسابرسی می‌شوند. مدیران اجرایی تمایلی ندارند در مورد فرآیند حسابرسی بحث کنند. اما به استدلال آنها،‌ شرکت‌های دیگر مجبورند برای کشف کردن ذخایر جدید کارهای زیادی انجام دهند در حالی‌که آرامکو می‌تواند صرفاً با مدیریت بهتر میدان‌های نفتی موجود ذخایرش را همچنان ثابت نگه دارد. امین ناصر مدیرعامل شرکت می‌گوید ضریب بازیافت شرکت‌ (یعنی سهم نفت بازیابی‌شده از منابع موجود در یک میدان) به‌طور متوسط 50 درصد است اما تا 70 درصد هم بالا می‌رود. این در حالی است که میانگین ضریب بازیافت جهانی به 33 درصد می‌رسد. آرامکو این کار را از طریق حفظ فشار چاه‌ها در درازمدت با استفاده از تزریق مجدد گاز و دیگر ابزارها انجام می‌دهد. افزایش میانگین نرخ بازیابی به 70 درصد 80 میلیارد بشکه به ذخایر می‌افزاید. این میزان معادل چهار برابر تازه‌ترین رکورد اکسون موبیل است. آقای ناصر می‌گوید شرکت‌های بورسی دیگر در زمان کاهش بهای نفت در 2016-2014 مجبور شدند برنامه‌های رشد خود را متوقف سازند اما آرامکو به خاطر  هزینه‌های پایین خود توانست همچنان به سرمایه‌گذاری ادامه دهد. اکنون تمرکز اصلی شرکت بر افزایش تولید گاز طبیعی قرار دارد هرچند در برخی مناطق تولید نفت را نیز بالا برده است. این پیشرفت‌ها به ویژه در میدان بزرگ شیبه (Shaybah) در یکی از د‌اغ‌ترین صحراهای عربستان دیده می‌شود: سال گذشته آرامکو تولید نفت این منطقه را 250 هزار بشکه در روز افزایش داد و آن را به یک میلیون بشکه رساند. 

آرامکو تاسیساتی را برای فرآورش گاز مایع به راه انداخت و 650 کیلومتر خط لوله جدید را در میان تپه‌های شن سرخ احداث کرد. آرامکو قصد دارد به افزایش جمعیت گونه‌های آهو، غزال و شترمرغ که در حال انقراض هستند کمک کند. این‌ گونه‌ها هم‌اکنون در حال تولیدمثل هستند هرچند اولین تخم‌های شترمرغ‌ها در گرمای سوزان نابود شدند.

«فناوری» کانون دوم تمرکز آرامکو است. برخی شرکت‌های همتا با تاسف می‌گویند که فرصت سرمایه‌گذاری در داده‌های بزرگ را در طول دوران اوج بهای نفت قبل از سال 2014 از دست دادند اما آرامکو چنین تاسفی ندارد. این شرکت سال گذشته از فناوری بومی «ترا پاورز» (Tera Powers) رونمایی کرد. این فناوری با استفاده از یک تریلیون پیکسل سلول‌های رایانه‌ای جریان‌های هیدروکربنی را در 500 سال زمان شبیه‌سازی می‌کند. به این ترتیب آرامکو می‌تواند میدان‌های نفتی را با دقت بسیار زیاد مدل‌سازی کند. آرامکو می‌تواند از ظهران و از راه دور به طور مستقیم حفاری‌ چاه‌های افقی در شیبه را هدایت کند. هر ضربه حفاری در میان مایل‌ها سنگ و خاک به دقت و در محدوده چند فوتی هدف وارد می‌شود. (به‌تازگی شرکت رویال داچ شل ادعا کرد که فناوری حفاری از راه دور مشابهی را در آرژانتین به کار گرفته است.) آرامکو برای آموزش کارکنان جوان برای درک بهتر از لایه‌های زیرزمینی یک غار سه‌بعدی مجازی در ظهران دارد که بافت چاه‌ها را در عمق 1500‌متری میدان شیبه نشان می‌دهد. انگار که فرد از درون یک زیردریایی به محیط نگاه می‌کند.

سوم، آنکه آرامکو جذاب‌ترین کارفرما در عربستان سعودی است و در مقایسه با همتایان غربی به راحتی می‌تواند متولدین 1980 تا 1996 را جذب کند. این افراد در حال کناره‌گیری از صنعت نفت هستند. علاوه براین، آرامکو در زمان رکود جهانی بورسیه‌های بین‌المللی ارائه می‌داد. شرکت قصد دارد سهم زنان در نیروی کار را از 25 به 40 درصد برساند. در حال حاضر مهندس ارشد و رئیس اداره منابع انسانی زن هستند. با این حال قوانین کار عربستان هنوز اعمال می‌شوند. زنان آرامکان حق ندارند در طول شب در میدان نفتی بمانند. 

آرامکان‌ها به فرهنگ غرب‌زده خود افتخار می‌کنند. این فرهنگ از اجداد آمریکایی در زمان قبل از ملی‌سازی سال 1980 به ارث رسیده است. آنها اطمینان دارند می‌توانند فرآیند حضور در بورس را مدیریت کنند. آقای ناصر می‌گوید: از روش تاسیس آرامکو در ابتدا معلوم شد که شرکت همیشه برای عرضه اولیه سهام آمادگی دارد. تنها تفاوت این است که نتایج به صورت فصلی انتشار خواهند یافت.

اما این ادعا چالش‌های پیش‌رو را دست‌کم می‌گیرد. آرامکو به یک دلیل نمی‌تواند تعیین‌کننده سرنوشت خودش باشد. آینده عرضه اولیه سهام و تصمیمات مربوط به زمان و مکان عرضه بورسی در دستان دولت سهامدار و در راس آن ولیعهد محمد بن‌ سلمان قرار دارد. تنش‌های سیاسی داخلی و اختلافات خارجی با قطر ممکن است عرضه سهام را تا سال 2019 به تاخیر اندازد و فضا را با ابهام بیشتری روبه‌رو کند. 

ارزش‌گذاری بالقوه نیز محل بحث و مجادله است. شاهزاده محمد بن سلمان می‌گوید اعتقاد دارد آرامکو دو تریلیون دلار می‌ارزد اما بسیاری از تحلیلگران فکر می‌کنند این رقم بیش از حد جاه‌طلبانه است. عربستان تلاش می‌کند برای افزایش شانس خود، سهام را به جای لندن در بازار بورس نیویورک عرضه کند چراکه آمریکا منابع سرمایه‌ای بزرگ‌تری دارد. اما این اقدام آرامکو را با مخاطراتی قانونی مواجه می‌سازد که شرکت ترجیح می‌دهد از آنها اجتناب کند. همچنین عربستان قصد دارد بخشی از سهام را در هنگ‌کنگ عرضه کند تا سرمایه‌گذاران چینی نیز جذب شوند. 

ممکن است آرامکو در بالادست قدرتمند باشد اما بخش‌های پایین‌تر پالایش و پتروشیمی ارزش آن را کاهش می‌دهند. آرامکو برنامه‌هایی برای کاهش تاثیر آنها دارد و امیدوار است در چند سال آینده کارخانه‌ای با فناوری‌های جدید بسازد که مستقیماً نفت خام را به محصولات پتروشیمی تبدیل می‌کند. این فناوری در واقع پالایش جهشی نام دارد که هنوز در جایی امتحان نشده است.

در مجموع عرضه اولیه سهام بیشتر به نفع دولت عربستان است تا شرکت آرامکو. این کار می‌تواند عواقبی منفی داشته باشد. مثلاً سرمایه‌گذارانی وارد شوند که به افق‌های کوتاه‌مدت نگاه می‌کنند یا فعالان محیط‌زیستی باشند که با سوخت‌های فسیلی مخالفند. اما به نظر می‌رسد آرامکان‌ها مصمم‌اند بهترین نتیجه را از آن بگیرند. مدیران اجرایی می‌گویند حتی با پیرایش موتورهای الکتریکی و سوخت‌های پاک باز هم آینده صنعت نفت درخشان است. محمد القطانی رئیس اداره امور بالادستی شرکت می‌گوید هزینه‌های پایین مانع از آن می‌شوند که صنعت نفت عربستان افول کند. به عقیده او عرضه سهام آرامکو حسادت بقیه جهان را بر‌خواهد انگیخت.