رکود همیشه بد نیست

قیمت خودرو در ایران در مقایسه با نرخ رقابتی آن در دنیا گران محسوب می‌شود به ویژه در سال‌های اخیر که شرایط بازار تحت تاثیر تورم فزاینده از یک‌سو و تحریم‌هایی که روی افت تولید موثر بوده است به عنوان یک کالای سرمایه‌ای که می‌تواند دارایی‌های مردم را حفظ کند مطرح است. البته مهم‌ترین دلایل بالا بودن قیمت خودرو در مقایسه با قیمت جهانی آن را می‌توان در سه مورد زیر جست‌وجو کرد:

1- فشار بالای نقدینگی موجود در کشور و حرکت بخشی از این نقدینگی که به شکل سرگردان در پنج بازار موجود در کشور شامل ارز، طلا، سرمایه، مسکن و خودرو جریان دارد به سمت بازار خودرو و ایجاد تقاضای غیرواقعی برای این بازار، در واقع افزایش فشار تقاضا ناشی از افزایش نقدینگی.

2- ممنوعیت واردات خودرو و افزایش فشار تقاضا ناشی از کمبود عرضه خودرو

3- افت تولید خودرو در کشور از سال 97 همزمان با شروع تحریم تاکنون که باعث شده به‌طور متوسط سالانه حدود 400 هزار دستگاه خودرو کمتر از ظرفیت واقعی خودروسازان تولید شود، در واقع افزایش فشار تقاضا ناشی از افت تولید خودرو.

با وجود این اگر سیاستگذار خودرویی کشور به شرکت‌های خودروساز اجازه می‌داد تا قیمت کارخانه‌ای خودرو برابر با نرخ تورم افزایش یابد طبیعتاً توان تولید بیش از آماری بود که در سه سال گذشته رخ داده است. از طرف دیگر تا پایان آذرماه 99 یعنی انتهای پاییز سال گذشته مجموع زیان انباشته خودروسازی کشور به بیش از 43 هزار میلیارد تومان رسیده است. رقمی که به نظر می‌رسد در بهترین حالت با میزان فروش سال خودروسازان داخلی برابری کند و این موضوع خطرناکی است. مفهوم چنین وضعیتی این است که تلاش یک‌ساله کل صنعت خودرو کشور برای دست یافتن به «هیچ سودی» بوده است. یک سال تلاش برای هیچ. با این شرایط امیدی به افزایش تولید برای پر کردن خلأ حضور شرکای خارجی که به دلیل تحریم ایران را ترک کرده‌اند نمی‌رود. اما این همه پارامترهای موثر بر بازار خودرو نیست. از ماه‌ها قبل و پس از خروج ترامپ از کاخ سفید نشست‌های برجامی مجدداً آغاز شده و امیدواری به رفع تحریم‌ها بر بازارهای کشور سایه انداخته است. این سایه البته سایه امید به گشایش اقتصادی ایران در آینده نزدیک است و نباید یکسره به آن بدبین بود. در واقع یکی از نشانه‌های امیدواری به بهبود وضعیت اقتصادی کشور، رکود است. رکود همیشه نشانه بدی نیست گاهی حتی به دلیل افزایش امید به آینده در بازار رخ می‌دهد. به هر حال قیمت خودرو در بازار بیش از حد توان و قدرت خرید مردم افزایش یافته و به‌رغم آنکه در شرایط تورمی، از خودرو به عنوان یک کالای سرمایه‌ای برای حفظ ارزش نقدینگی در برابر تورم استفاده می‌شود اما اگر خوش‌بینی به آینده وجود داشته باشد طبیعتاً این ارزش در مقابل خوش‌بینی رنگ می‌بازد. بنابراین باید در تفسیر وضعیت حاضر دقیق بود.

مذاکرات برجامی در وین روزهای پایانی خود را سپری می‌کند و شاید اگر موضوع انتخابات نبود نتیجه رفع تحریم‌ها زودتر از این ‌همه تعلل اطلاع‌رسانی می‌شد هرچند به نظر می‌رسد تاثیری که نتیجه رفع تحریم‌ها ممکن است در موازنه رقابت‌های انتخاباتی کشور بگذارد مانع از آن است که پیش از برگزاری انتخابات نتیجه اعلام شود. به هر حال خروج ترامپ از دایره قدرت مهم‌ترین مانع گشایش اقتصادی کشور بود آن‌هم برای دولتی که همه امید خود را به سیاست‌های خارجی گره زده بود.

از سوی دیگر تا چند ماه دیگر دولت در جمهوری اسلامی تغییر می‌کند و صرف نظر از اینکه دولت بعدی وابسته به کدام تفکر اجرایی و سیاسی است تجربه نشان داده معمولاً در دولت‌های نخست، کشور با تلاطم کمتری در حوزه قیمت‌ها و تورم مواجه است که البته این نشانگر آن است که بخشی از این تلاطم‌های اقتصادی که معمولاً باعث می‌شود سفره مردم یعنی ابعاد رفاهی و معیشتی زندگی آنها کوچک‌تر شود، ناشی از قصور عامدانه دولت‌ها برای تامین بخشی از بودجه عمومی سالانه کشور است. چرا؟ شاید چون در دولت اول احساس نیاز به رای مردم برای دولت دوم وجود دارد معمولاً دستکاری در قیمت کمتر رخ می‌دهد اما در دولت‌های دوم بی‌ملاحظه به جیب مردم دست‌درازی می‌شود یا اینکه به مدیریت صحیح اقتصاد بی‌توجهی می‌شود. بررسی فراز‌و‌فرود نرخ تورم در سه دهه گذشته گواه این مدعاست که معمولاً تورم در دور دوم هر دولت افزایش شدیدتری پیدا می‌کند. با این استدلال دومین عاملی که خوش‌بینی به آینده را افزایش می‌دهد این است که مردم هوشمندانه می‌دانند دولت بعدی دولت اول است پس همه تلاش بر این خواهد بود که لااقل فشار اقتصادی ناشی از رفتارهای عامدانه دولت نباشد.

با وجود این اما به‌رغم آنکه دو عامل فوق باعث شده خوش‌بینی نسبت به بهبود وضعیت تورم در نیمه دوم سال افزایش یابد اما از سوی دیگر کسری بودجه و کمبود منابع مالی دولت رو به پایان باعث شده اقتصاددانان با نوعی نگرانی به این خوش‌بینی بنگرند. به هر حال درست است که رفع تحریم گشایش اقتصادی ایجاد می‌کند اما تنها منبع درآمد کشور یعنی نفت، در حال حاضر از قیمت بالایی برخوردار نیست؛ لااقل در مقایسه با سطح هزینه‌های کشور رقم قابل توجهی نیست. کشور به لحاظ کسری بودجه‌های توسعه‌ای در شرایط خوبی به سر نمی‌برد. تفسیر این موضوع در خودروسازی یعنی اینکه به نظر می‌رسد فعلاً وضعیت منابع ارزی کشور اجازه نخواهد داد پس از رفع تحریم شرکای محترم چینی بلافاصله پایشان به بازار ایران باز شود که اگر چنین اتفاقی رخ دهد طبیعتاً این اقدام باعث می‌شود مجدداً تورم افزایش یابد. این البته نوید خوبی است اما نه برای صنعتی که در طول سه سال گذشته زیان بر روی زیان گذاشته و مدام ضرر داده است. تحریم با همه محدودیت‌هایش فوایدی داشت که متاسفانه مدیران ارشد فعلی خودروسازی کشور آن را درک نکردند. حتی به نظر می‌رسد در پارادایم فکری آنها نیز تاثیر چندانی نگذاشته است. ممنوعیت واردات و گرانی قطعات خارجی بهترین فرصت برای استقلال خودروسازی کشور بود. ساخت پلت‌فرم ملی یا داخلی‌سازی مجموعه‌های اصلی خودرو می‌توانست جایگاه بهتری را برای این صنعت رقم بزند و عمق فناوری را در ایران افزایش دهد. ولی افسوس که فرصت را دوباره و به راحتی از دست دادیم. باورکردنی نیست در صنعتی که بیش از نیم‌قرن از تولد آن گذشته هنوز توان تولید گیربکس اتوماتیک وجود ندارد. چنین وضعیتی بی‌دلیل نیست. شوربختانه سکان هدایت صنعت پیشران کشور را در این برهه به دست سیاسیونی سپردیم که توصیه‌گرایی را جایگزین توسعه‌گرایی کردند. این افراد نیز بی‌توجه به فرصت‌های گرانبهایی که توفیق اجباری تحریم نصیب این صنعت کرده بود، داخلی‌سازی را به نمایش‌های سطحی و بی‌فایده‌ای تقلیل دادند که بسنده نبود. و حالا در اواخر عمر دولت از ستادی به ستاد دیگر می‌روند تا شاید در دولت آتی نیز فرصتی برای فرصت‌سوزی پیدا کنند. علی‌ایحال مردم امیدوارند تا خودرو در دولت آینده ارزان شود. این امیدواری باعث شده فعلاً از خرید خود صرف نظر کنند. اما ایران کشوری با میانگین سنی جوان از بازار پرتقاضایی برای خودرو برخوردار است، به علاوه خودرو برای مردم کشوری که از ضعف آشکار ساختارهای حمل‌ونقل درون‌شهری و برون‌شهری رنج می‌برد یک وسیله ضروری است و به همین سبب است که هیچ‌گاه هیچ رکودی در بازار خودرو کشور پایدار نخواهد بود حتی اگر خوش‌بینی به آینده اقتصادی کشور وجود نداشته باشد. بنابراین این رکود نیز یک تا دو ماه آینده از بازار خودرو رخت بر خواهد بست و این بار البته ان‌شاءالله قیمت خودرو کاهش خواهد یافت. باید کمی امیدوار بود.