حاکم بزرگ

 رضا طهماسبی: طی سه سال گذشته که نوسان نرخ ارز زیاد بود و نااطمینانی‌های ناشی از روابط بین‌الملل و تورم بالا نیز فزاینده، شایعاتی در بازارها به گوش می‌رسید که مثلاً برخی معاملات روزمره بازارها مانند اجاره املاک مسکونی و تجاری به دلار بسته می‌شود. عین این رخداد در دیگر کشورهایی که شوک‌های ارزی را تجربه کردند، اتفاق افتاده است. برای نمونه فردی که به عنوان نماینده بانک جهانی در دوران بحران لیر به ترکیه سفر کرده بود، اشاره می‌کرد که تاکسی‌ها برای جابه‌جا کردن ما به عنوان مسافر دلار طلب می‌کردند و زمانی که به لیر پرداخت می‌کردیم، نرخ صبح‌ها که به جلسه می‌رفتیم با نرخ بعدازظهرها که از جلسه برمی‌گشتیم بسیار متفاوت بود. این مشکلی بود که در اواخر دهه 1970 در ترکیه پیش آمد و تورگوت اوزال با سیاست‌هایی از جمله برداشتن کنترل از روی نرخ ارز به مقابله با آن رفت و البته موفق بود.

چنین رفتاری از سوی شهروندان البته عقلانی است و نه جای سرزنش دارد و نه عامل تشتت و بی‌ثباتی است. شهروندان رفتارشان را براساس علامت‌هایی که از سیاستگذار و بازار می‌گیرند، تنظیم می‌کنند و اگر سیاست‌های اقتصادی به سمت سرکوب تصنعی نرخ رسمی و افزایش و جهش در بازار غیررسمی باشد، افزایش تقاضا برای ارز یک نتیجه طبیعی است. از طرفی آنچه امروز در اقتصاد ایران به گزاره «دلاریزه شدن اقتصاد» تعبیر می‌شود، تمام و کمال ناشی از سیاست‌های اقتصادی نهاد دولت است که ارز را به عنوان ابزاری برای کنترل تورم در نظر گرفتند و برای جلوگیری از افزایش سطح عمومی قیمت‌ها، هر زمان که درآمدهای نفتی بالا بود، تا توانستند قیمت را پایین نگه داشتند و به این ترتیب راه را برای سیطره دلار بر اقتصاد و تمامی بازارها هموار کردند.

سیاستگذار اقتصادی در کشور ما بعد از تجربه چندین جهش نرخ و شوک ارزی، همچنان در مسیر پیشین گام برمی‌دارد و نتیجه منطقی رفتن بر همان سبیل، رسیدن به همان دستاوردهای قبلی است. کنترل نرخ ارز رسمی در حالی‌که تفاوت معناداری با نرخ غیررسمی دارد، نشان از جهش قریب‌الوقوع مجدد نرخ ارز است. بازارساز در این زمان تنها راه را در محدودیت و ممنوعیت بیشتر اعم از کاهش معاملات یا اعلام نرخ می‌داند و راهکارش برخورد پلیسی با بازار است اما همیشه درنهایت این بازار بوده که پیروز شده است. چنین سیاست‌هایی نه‌فقط باعث تشتت بازار ارز ‌شده، که اساساً دیگر بازارها را نیز کاملاً وابسته به ارز کرده و تغییرات قیمتی ارز با فاصله زمانی نه‌چندان زیادی در سایر بازارها از جمله طلا، سکه و مسکن دیده می‌شود. نتیجه مجموعه سیاستگذاری‌های اقتصادی در حوزه ارز، تبدیل کردن دلار به حاکم مطلق اقتصاد کشور بوده است.