سوخت یک تصمیم

  مجید حیدری: در هفته‌های گذشته، تصمیم دولت مبنی بر افزایش قیمت بنزین با حاشیه‌های زیادی همراه شد. این تصمیم در حالی اتخاذ شد که بسیاری از کارشناسان معتقد بودند که باید از این منابع برای پوشش کسری بودجه استفاده شود تا دولت از بانک مرکزی به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم تامین منابع نکند. از سوی دیگر، دولت می‌تواند با صادرات بخشی از این منابع بنزینی، درآمد ارزی خود را نیز افزایش دهد. اما شیوه اجرای نادرست این سیاست باعث شد که دولت هزینه‌های اجتماعی تعدیل قیمت بنزین را بپردازد. از سوی دیگر، دولت نتوانسته از تمام یا بخشی از منابع حاصل از تعدیل قیمت بنزین بهره ببرد. در نتیجه عوامل تحمیل هزینه‌های اجتماعی و کاهش اعتبار سیاستگذاری، این منابع نیز دوباره به هفت دهک درآمدی برگردانده شد. البته باید توجه کرد که اعطای این منابع به دهک‌های کم‌درآمد تا حد قابل توجهی می‌تواند بر رفاه این خانوارها بیفزاید، اما با توجه به نرخ بالای تورم و افزایش هزینه‌های دهک‌های میانی، در بهترین شرایط این کمک‌های نقدی، پول بنزین خواهد بود. اگرچه تصمیم افزایش حامل‌های انرژی معقولانه بوده است، اما به نظر می‌رسد که اجرای این تصمیم به شکل غیرمنطقی صورت گرفت. بررسی‌های کارشناسان نشان می‌دهد اصلاح حامل‌های انرژی و نظام یارانه‌ای باید مبتنی بر برنامه‌های بلندمدت، قاعده‌محور، با اطلاع قبلی آحاد اقتصادی و همسو با دیگر سیاست‌های اقتصاد کلان انجام شود. باید توجه داشت که عامل مهم در موفقیت یک برنامه اصلاح یارانه ایجاد اجماع مردمی مبنی بر ضرورت اصلاحات از طریق پوشش‌های تبلیغاتی و همزمان اجماع میان سیاستگذاران در خصوص اجرای چگونگی آن است. همچنین تجربه جهانی اهمیت ایجاد نظام موثر حمایت از فقرا در دوران اصلاح نظام یارانه‌ها را برجسته کرده است. بر اساس بررسی‌ها، برای تعادل و پایداری این طرح باید بازتوزیعی موقتی از گروه‌های منتفع‌شونده به گروه‌های متضرر انجام شود. برای این منظور تاکید می‌شود که لازم نیست افزایش قیمت حامل‌های انرژی مختلف با سرعت یکنواختی انجام شود و می‌توان اصلاح قیمت برخی حامل‌ها را که فقرا به آن اتکای بیشتری دارند، کندتر انجام داد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که بسته پیشنهادی اصلاح نظام یارانه شامل اصلاح قیمت انرژی، اصلاح ساختار و قوانین بودجه، حمایت از فقرا و اطلاع‌رسانی و ایجاد پویش است. کاستی در هر یک از این ارکان می‌تواند اصلاح را به شکست بکشاند. این در حالی است که تجربه‌های گذشته نشان می‌دهد که عمده اصلاحات قیمت انرژی، بر یک یا دو بعد تکیه می‌کند و از سایر اجزای آن غافل بوده است. طبیعتاً در شرایطی که اطلاع‌رسانی و همراهی مردم در یک بخش نامطلوب باشد، هزینه اصلاحات قیمتی بخش انرژی افزایش خواهد یافت. بنابراین تصمیم دولت در افزایش قیمت حامل‌های انرژی، اگرچه یک رویکرد منطقی محسوب می‌شود، اما به نظر می‌رسد که این تصمیم بنزینی در آتش بی‌تدبیری سوخت.